Alen

Alen er eit gamalt lengdemål som i Noreg tilsvarar 0,6275 meter. Tre alner er ein famn. To fot er ei alen. Ordet «alen» kjem frå norrønt alin, ǫln og tyder opphavleg underarm.

Alen illustrert på ein arm.

Alen er òg bruka som måleeining i Det gamle testamentet, her tilsvarar ei alen om lag 0,50 meter. Paktkista var to og ei halv alen lang, halvanna alen brei og halvanna alen høg. I Det nye testamentet er det bruka romersk alen, ho er om lag 0,45 meter.

Sjællandsk alen

Alenstav montert på døra Sørum kyrkje. Dette for å sikra at lengdemålet ikkje forandret seg ved kjøp og salg.

I mellomalderen og fram til 1. mai 1683 utgjorde ei sjællandsk alen ca. 63,256 cm. I 1541 bestemte kongen at sjællansk alen skulle gjerast gjeldende i heile Danmark-Norge og frå 1615 var dette det einaste lovlege alen ved kjøp og sal. Det hindra likevel ikkje folk i å bruka andre alen lokalt, så lengdemålet alen har variert mykje i Danmark-Norge.

Det nye mål- og vektsystemet vart tilrettelagt av den danske astronomen Ole Christensen Rømer (1644-1710) og var tufta på rhinsk fot (31,402 cm), slik at ei sjællansk alen frå 1683 vart lik 2 rhinske fot eller 62,804 cm. Men viste det seg snart at definisjon til Rømer av den rhinske foten var bygd på ei feilanalyse. Han vart difor frå og med 10. januar 1698 omdefinert til 31,38535 cm, og samstundes vart ei sjællandsk alen justert til 62,7707 cm. Denne lengda heldt seg slik til i 1820, da ein fot i Danmark, ved kongeleg forordning, vart sett til 31,375 cm og ein alen til 62,75 cm (som i Noreg). Men denne forordninga vart oppheva i 1835 og foten sett til 31,385 cm, slik at ein alen frå då av utgjorde 62,77 cm. Denne heldt seg slik til danskane i 1907 gikk over til metersystemet.

I Skælskør på Vestsjælland fanst det òg ei lokal kortare alen, kalla Skælskøralen, som skal ha vore omkring 56,5 cm langt. Men det er uvisst i kva grad denne var i bruk utanfor Skælskør på Sjælland.

Ell

Ein variant av alen er ell, som er eit lengdemål for klede. Éin engelsk ell svarar til 45 tommer eller 1,143 m, éin flamsk ell = 27 tommer, medan éin fransk ell = 54 tommer

Sjå òg

• båtalen

Referansar

Gamle norske lengdeeiningar

Forholdet mellom einingane (fra 1541)									Omrekning til SI-systemet - frå år
namn	teiknB	famn	alen	fot	kvart	tomme	linje	skruppel	1274C	1274D	1541E	1683F	1824G	1875H	1959J	eining
1 famn		1A	3	6	12	72	864	10368	1,422	1,659	1,8978	1,8882	1,8825	1,8822	1,8288	m
1 alen		1⁄3	1	2	4	24	288	3456	47,400	55,300	63,260	62,940	62,750	62,740	60,960	cm
1 fot	I	1⁄6	1⁄2	1	2	12	144	1728	-	-	31,630	31,470	31,375	31,370	30,480	cm
1 kvart		1⁄12	1⁄4	1⁄2	1	6	72	864	11,850	13,825	15,815	15,735	15,688	15,685	15,240	cm
1 tomme	II	1⁄72	1⁄24	1⁄12	1⁄6	1	12	144	2,633	2,633	2,636	2,623	2,615	2,614	2,540	cm
1 linje	III	1⁄864	1⁄288	1⁄144	1⁄72	1⁄12	1	12	2,194	2,194	2,197	2,185	2,179	2,178	2,117	mm
1 skruppel	IV	1⁄10368	1⁄3456	1⁄1728	1⁄864	1⁄144	1⁄12	1	0,183	0,183	0,183	0,182	0,182	0,182	0,176	mm
AGrøn bakgrunnsfarge viser eksakte verdiar. BSkrive: 5I 11II 7III 10IV uttalt: fem fot, elleve tommar, sju linjer og ti skruplar = 181,998 cm (int. tomme) CMagnus Lagabøtes landslov definerte ei Ckort alen og ei Dlang alen. Avsette ein den kortasteC tommelalna (=18II) på ei stikke, trengte stikka eit handtak, som naturleg vart ein handsbreidd (= 3II). Den lengsteD stikka vart då 21II. ESjællandsk alen vart tatt i bruk. FSystemet til Ole Rømer innført ved lov. GI samband med lausrivinga frå Danmark held ein på Ole Rømer-systemet, men måleiningane vart reviderte i lov av 28. juli 1824. HNoreg innførte SI-systemet. Loven innførte omrekningsreglar til det gamle systemet. JInternasjonal tomme definert etter SI-systemet. I Noreg vart einingane alen, kvart, tomme og famn brukt. Fot, linje og skruppel vart nesten ikkje brukt.