Trong fremre runda vokal

Trong fremre runda vokal er ein vokal som blir brukt i nokre talespråk. Symbolet som blir brukt i det internasjonale fonetiske alfabetet er «y», og det som blir brukt i X-SAMPA er y. I ulike språk kan lyden skrivast som <ü>, <uu>, <u>, <ű>, <y>, <уь> eller <위>. I norsk bruker ein <y>.

IPA-teikn	y
IPA-nummer	309
Entitet (desimal)	y
Unicode (hex)	U+0079
X-SAMPA	y
Kirschenbaum	y
Lydeksempel

I dei fleste språk uttalar ein denne runda vokalen med ikkje-framskotne lepper (eksolabial), men i nokre språk (mellom dei svensk og norsk) uttalar ein han med framskotne lepper (endolabial).

Vokalfirkanten
Endre Fremre Nesten- fremre Midtre Nesten- bakre Bakre Trong i • y ɨ • ʉ ɯ • u ɪ • ʏ • ʊ e • ø ɘ • ɵ ɤ • o ə ɛ • œ ɜ • ɞ ʌ • ɔ æ ɐ a • ɶ ɑ • ɒ Nesten-trong Halvtrong Sentral Halvopen Nesten-open Open

Ikkje-framskotne lepper

Trekk

• Vokalen er trong, noko som tyder at tunga er så nær ganen som mogleg utan at ho skapar hindringar som ville gjort lyden til ein konsonant.
• Han er ein fremre vokal, noko som tyder at tunga er så langt framme i munnen som mogleg utan å skapa hindringar som ville gjort han til ein konsonant.
• Leppestillinga er runda, med ikkje-framskotne lepper, altså nærmar munnvikene seg kvarandre utan at innsida av leppene er synleg.

Døme

Språk		Ord	IPA	Tyding	Merknader
Albansk		dy	[dy]	«to»
Aserbajdsjansk		güllə	[ɟylˈlæ]	«kule»
Dansk		yde	[ˈyːðə]	«yta»
Engelsk	Skotsk engelsk	food	[fyd]	«føter»	Somme dialektar. Tilsvarer /u/ (eller /ʉ/) i andre dialektar.
Estisk		üks	[yks]	«éin»
Finsk		yksi	[yksi]	«éin»
Fransk		chute	[ʃyt]	«fall»
Lombardisk		dü	[dy]	«to»
Kinesisk	Kantonesisk	書	[syː˥]	«bok»
	Mandarin	绿	[ly˥˩]	«grøn»
Koreansk		위	[y]	«topp»
Nederlandsk		fuut	[fyˑt]	«lappedukkar»
Svensk		lyte	[lyːtə]	«defekt»
Tsjetsjensk		уьш	[yʃ]	«dei»
Tyrkisk		güneş	[ɟyˈneʃ]	«sol»
Tysk		Blüte	[ˈblyːtə]	«blome»
Ungarsk		tű	tyː	«pinne»

Framskotne lepper

Dei fleste språk med runda bakre og fremre vokalar brukar to typar labialisering, der bakre vokalar har framskotne lepper og fremre vokalar har ikkje-framskotne lepper. Nokre språk, som nordiske eller nordgermanske språk, har likevel fremre vokalar med framskotne lepper. Svensk skil til og med mellom to typar runding hos fremre vokalar.

Sidan det ikkje finst teikn i IPA for å skilja mellom framskotne og ikkje-framskotne vokalar blir det gamle teiknet for labialisering (([ ̫])) her brukt som eit ad hoc-symbol for framskotne vokalar. (Ein annan mogleg transkripsjon er  [yʷ] eller   (ein trong fremre vokal modifisert av endolabialisering), men dette vil kunna feiltolkast som ein diftong.)

Trekk

• Vokalen er trong.
• Han er ein fremre vokal
• Leppestillinga er runda, med framskotne lepper, altså nærmar munnvikene kvarandre på ein slik måte at innsida av leppene er synleg.

Språk	Ord	IPA	Tyding	Merknader
Norsk	yta	[y̫ːtə]	«yta»
Svensk	yla	[y̫ː(ɥ)la]	«hyla»	Sjå òg Svensk fonologi

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Trang fremre runda vokal» frå Wikipedia på bokmål, den 25. juni 2021.