Examen philosophicum
Examen philosophicum (forkorta ex. phil.), òg kalla «førebuande» eller «andreeksamen», er ein universitetseksamen i filosofi i Noreg og tidlegare òg i Danmark. Eksamenen vart innført ved det einaste universitet i Danmark-Noreg, Københavns Universitet, i 1675. I Danmark vart ex. phil. avskaffa i 1971, medan eksamenen enno finst i Noreg.
Examen philosophicum-studiet kunne tidlegare vera på inntil tre semester, men går i dag over ein tredel av eit semester i Noreg. Tidlegare førte eksamenen fram til graden cand. phil. i Danmark eller cand. philos. i Noreg.
Historie endre
Examen philosophicum vart innført ved det Københavns Universitet av kong Christian V ved lov i 1675, etter initiativ frå Peder Griffenfeld. Det vart då avgjort at alle universitetsstudentar skulle ta examen philosophicum før dei kunne gå vidare i studiane. Eksamenen inneheldt på dette tidspunktet faga grammatikk, logikk, fysikk, etikk, aritmetikk, geometri og astronomi, eksamenen var med andre ord i hovudsak ein eksamen i dei frie kunstane, dei tradisjonelle faga ved det filosofiske fakultetet, og nemninga examen philosophicum må forståast i dette lyset. Eksamenen var eit «danningsfag» studentane måtte ta før dei byrja på spesialiserte studiar.
I 1732 vart noko av innhaldet overført til examen artium, og filosofikum vart mindre allmenndannande og meir studieførebuande. Fagkrinsen vart etterkvart utvida med hebraisk, geografi, metafysikk og historie. Faget vart ofte kalla andreeksamen (Anden Examen), sidan det var den andre eksamenen ein student avla ved universitetet etter examen artium.
I 1775 vart filosofikum uttrykkeleg definert som eit innleiande og førebuande universitetskurs. Samstundes vart dei førebuande kursa delt i filologikum og filosofikum. Det første inneheldt latin, gresk og historie, medan filosofikum bestod av matematikk, fysikk og dessutan teoretisk og praktisk filosofi.
Få år seinare, i 1788, vart det bestemt at eksamen i filosofikum skulle haldast to gonger årleg og bestå av to delar: Ein i matematikk og filosofi og ein i språk og historie.
Danmark endre
I Danmark heldt 1788-ordninga seg til 1847, då innhaldet til filosofikum vart fastlagd til å vera logikk, psykologi, etikk og filosofi-historie. Det siste skulle òg omfatta propedeutisk filosofi. Studiet vart dermed i samtidens auge reint filosofisk. Latin, gresk, historie, matematikk og fysikk vart no flytt til examen artium. Samstundes vart det bestemt at eksamen skulle føregå ved ei munnleg prøve i dei fire disiplinar og ei skriftleg prøve. Den skriftlege prøva vart avskaffa allereie i 1851. I 1871 forsvann etikk av praktiske årsaker som sjølvstendig disiplin.
I 1871 vart studiet reformert og fekk stort sett den forma det hadde i dei følgjande 100 år. Sidan 1850 hadde mengda undervisningstimar vore åtte i veka i to semester. I perioden 1775–1850 hadde det vore opp til to–tre daglege forelesninger i åtte eller ni månader. No vart mengda undervisningstimar halvert til fire i veka, og prøva vart kalla den almindelige filosofiske prøve. I 1927 skjedde det nokre mindre justeringer, der filosofikum mellom anna vart definert som propedeutisk filosofi.
Filosofikum, som var felles og lik for alle universitetsstudentar, vart avskaffa i Danmark i 1971 og erstatta av fagspesifikke kurs i vitskapsteori og vitskapleg metode.
Noreg endre
I Noreg har eksamenen eksistert kontinuerleg sidan 1675, og vart frå 1811 vidareført ved Det Kongelege Frederiks Universitet, som følgde dei ordningane som gjaldt ved Københavns Universitet. Studiet var på to eller tre semester, vanlegvis to semester. Ein vart prøva i fag som filosofi, matematikk, astronomi, naturfag, latin, gresk, historie og, for teologar, hebraisk. I 1845 vart latin, gresk og historie bytt ut med mellom anna fysikk og kjemi, og i 1875 vart filosofi det einaste obligatoriske faget.
Eksamenen vart innført med det offisielle namnet examen philosophicum ved Det Kongelege Frederiks Universitet, men allereie i 1812 vart namnet endra til andreeksamen (Anden Examen), den populære nemninga på eksamenen òg i Danmark. Dette namnet heldt seg til 1903. Frå 1903 til 1967 heitte prøva i Noreg førebuande prøve i filosofi, men i 1967 gjekk ein attende til nemninga examen philosophicum. Den seinare stortingspresidenten C.J. Hambro vart cand. philos. i 1905. På grunn av forvekslinga med tittelen cand. philol. er han i nokre biografiske framstillingar ved ein feil seinare vorte «tildelt» sistnemnde grad.
Omfanget av ex. phil. har vorte redusert fleire gonger. Fram til 1980-åra var òg logikk og psykologi med. Desse faga hadde eigne bøker og eigne forelesere. Vekting var då som for eit heilt semester, og ein del studentar valde å lesa andre fag i tillegg. Vekting er no gått ned til dagens 10 studiepoeng (7,5 poeng på NTNU), dvs. ein tredjedel av eit semester (i tillegg kjem ofte ex.fac. (sjå under) på 10 studiepoeng).
I dag er ex. phil. obligatorisk for å få ein godkjend bachelorgrad ved universitet eller mastergrad ved studium som ikkje har bachelorgrad i Noreg. I tillegg vert emnet tilbode ved nokre høgskular. Emnets innhald varierer frå lærested til lærested, og mange har òg ulike variantar. Felles er at filosofiske tema som mellom anna kunnskap, sanning, røyndom, vitskap og etikk vert presenterte og drøfta. Føremålet med ex.phil. er å få studentane til å tenkja kritisk, og reflektera over blant anna vitskaplege problem og om bruk av vitskap. Tradisjonelt underviser ein ex.phil. som ein gjennomgang av filosofi- og vitskapshistoria, for òg å visa den historiske konteksten ein sjølv er ein del av, og dessutan vise korleis syn på vitskap har forandra seg gjennom historia.
Emnet består av ei kort og konsentrert innføring i filosofi, og gjev eit overblikk over herskande retningar innan filosofien, og dessutan historiske overblikk over desse.
Delemne som inngår er filosofihistorie, vitskapsfilosofi og etikk. I tillegg til ex. phil. må dei fleste studentar ta examen facultatum (ex. fac.). Examen facultatum er fagspesifikk.
Kjelder endre
- Denne artikkelen bygger på «Examen philosophicum» frå Wikipedia på bokmål, den 27. september 2018.