Fjernsjakk

Fjernsjakk er sjakk som blir spela over avstand med ulike former for kommunikasjon.

Sovjetisk postkort for fjernsjakkspel.

Dette har tradisjonelt skjedd som postsjakk, med brev eller postkort. Dei siste åra har fjernsjakk i stor grad i staden blitt spela ved å bruke ei fjernsjakk-datamaskin til å kommunisere trekka, og til ei viss grad også ved ebrev.

Fjernsjakk har elles blitt spela ved bruk av dei fleste former for kommunikasjon, frå telegraf på 1800-talet, til seinare telefon, teleks og telefaks. Brevduer skal også ha blitt brukt.

Fjernsjakk står i motsetnad til nærsjakk, der spelarane sit ved eit sjakkbrett samtidig. Det blir også rekna som nærsjakk viss spelarane ikkje sit på same stad, men der trekka blir overført fortløpande, slik at partiet blir avvikla innanfor vanlege rammer for tenketid for nærsjakk.

Særtrekk ved fjernsjakk

Det karakteristiske ved fjernsjakk er såleis både den geografiske avstanden mellom spelarane, og at det blir spela med mykje lenger tenketid enn nærsjakk. Tenketida kan variere etter kva som blir avtalt mellom spelarane, eller bestemt for den einskilde turneringa, men har tradisjonelt vore f eks 30 dagar på 10 trekk. Eit fjernsjakk-parti kan såleis vare frå nokre dagar, når det blir spela via ei datamaskin på nettet, eller via ebrev. Og det kan ta opptil fleire år når det blir spela via post mellom spelarar i ulike land.

Fjernsjakk er ulik nærsjakk på fleire måtar. I nærsjakk blir det vanlegvis spela berre ein mot ein, når ein ser bort frå simultan-oppvisningar. I fjernsjakk har spelarane oftast mange parti i gang samtidig, og deltar gjerne i fleire turneringar samtidig også. Somme fjernsjakk-spelarar kan ha meir enn hundre sjakkparti i gang samtidig.

Tenketida i fjernsjakk er vanlegvis mellom 30 og 60 dagar for 10 trekk, med tillegg for tid for postgangen i postsjakk. Dette gjer det mogleg for spelarane å arbeide grundigare med partia, noko som gjer at spelarane sjeldnare gjer grove feil. I fjernsjakk har spelarane no vanlegvis høve til å bruke hjelpemiddel som sjakkbøker, databaser og sjakkprogram. Men det blir også arrangert turneringar der spelarane forpliktar seg til ikkje å bruke hjelpemiddel, typisk så som sjakkprogram.

Hjelp frå datamaskiner

Dei siste åra har det kome manga og sterke sjakkprogram, noko som har endra den tradisjonelle fjernsjakken. No trengst det ikkje berre kunnskapar om sjakk, og evne til å analysere sjakk, men det krevst i tillegg ei evne til å kunne bruke sjakkprogram og dei analysane som programma leverer. Då alle spelarar no har tilgang til dei sterkaste sjakkprogramma, så vil også spelarar med begrensa eigen spelestyrke bli i stand til å levere jamnt svært gode trekk. Dette gjer at det no er mindre avstand i resultata enn tidlegare mellom nybegynnar og meisterspelar i fjernsjakk.

Problemet blir då: Er ein menneskeleg meisterspelar pluss maskin noko særleg betre enn ein nybegynnar som berre leverer dei trekka som maskina foreslår? Til no synest dei sterkaste spelarane å ha eit overtak uansett, men sjakkprogramma blir betre for kvart år.

Organisert fjernsjakk

Fjernsjakk-turneringar blir arrangert av ulike organisajonar, både nasjonale og internasjonale. Den viktigaste er International Correspondence Chess Federation (ICCF). ICCF samarbeider med verdssjakkforbundet FIDE. I Noreg blir fjernsjakk organisert av Norges Fjernsjakkforbund.

ICCF tildelar titlane Internasjonal meister i fjernsjakk (IM), Senior Internasjonal Meister i fjernsjakk (SIM) og Stormeister i fjernsjakk. Desse titlane tilsvarar dei titlane som Verdssjakkforbundet FIDE delar ut for nærsjakk.

ICCF arrangerer også VM i fjernsjakk. Fordi desse turneringane går over lang tid, kan dei overlappe kvarandre: I februar 2005 var Joop van Oosterom erklært som vinnar av det 18. VM i fjernsjakk, som starta i juni 2003. Medan ein måtte vente til januar 2006 før det var klart at nordmannen Ivar Bern hadde vunne det 17. VM i fjernsjakk, som starta i mars 2002.

Ulike former for fjernsjakk

I praksis er det no hovudsakleg tre former for fjernsjakk, der nett-basert fjernsjakk mot ei datamaskin etter kvart synest å ta meir og meir over.

Fjernsjakk via datamaskiner på nettet

Fjernsjakk-datamaskiner på nettet tar imot trekka frå spelarane, antan etter pålogging, eller for så vidt på kva vis om helst. Datamaskina lagrar trekka og partia i ei database, og motstandaren kan hente ut det nye trekket, og deretter legge inn sitt svar.

Ebrev-basert fjernsjakk

Dette synest å vere på veg ut - mellom anna pga. problem med spam og virus.

Postsjakk

Det er framleis høve til å spele tradisjonell postsjakk, og det blir framleis arrangert turneringar der spelarane sender trekka pr post.

Nærsjakk-spelarar som har spelt fjernsjakk

I våre dagar er dei fleste sterke fjernsjakk-spelarane spesialistar i denne greina av sjakkspeling. Men særleg i tidlegare tider var det mange sterke nærsjakk-spelarar som også spelte postsjakk.

Olga Rubtsova vann både det vanlege nærsjakk-VM for kvinner, og postsjakk-VM. 3 postsjakk-verdsmeistrar var stormeister i nærsjakk: Jakov Estrin, Alberic O'Kelly de Galway og Viacheslav Ragozin. Tre postsjakk-verdsmeistrar var Internasjonale Meistrar i nærsjakk: C.J.S. Purdy, Mikhail Umansky og Ivar Bern. Spelarar som har mottatt stormeister-tittelen i begge disiplinar er spelarar som Ulf Andersson, Igor Bondarevsky, Aivars Gipslis, Curt Hansen, Jonny Hector, Jānis Klovāns, Olita Rause(WGM), Lothar Schmid og Duncan Suttles. Fjernsjakk-stormeistrane Janos Balogh, Olaf Barda, Jean Hebert, Jonathan Penrose og Richard Polaczek var også Internasjonale Meistrar i nærsjakk, og nærsjakk-stormeister Alexander Tolush var fjernsjakk-IM. Paul Keres, Estland, ein av dei aller sterkaste nærsjakk-spelarene gjennom tidene, spelte mange postsjakk-parti då han var ung. Verdsmeistrane i nærsjakk Alexander Alekhine og Max Euwe er også kjende for å ha spelt ein del postsjakk-parti. Ulf Andersson var rangert mellom dei første 100 på verdssjakkforbundet si ratingliste for juni 2002, samtidig som han var rangert som nr 2 på ICCF si ratingliste.

Verdsmeistrar i fjernsjakk (ICCF)

Årstala under er tida dei ulike VM-finalane vart spela.

Menn

#	År	Vinnar	Nasjonalitet
01.	1950-1953	Cecil John Seddon Purdy	Australia
02.	1956-1959	Vjatsjeslav Ragozin	Sovjetunionen
03.	1959-1962	Albéric O'Kelly de Galway	Belgia
04.	1962-1965	Vladimir Zagorovskij	Sovjetunionen
05.	1965-1968	Hans Berliner	USA
06.	1968-1971	Horst Rittner	Aust Tyskland
07.	1972-1976	Jakov Estrin	Sovjetunionen
08.	1975-1980	Jørn Sloth	Danmark
09.	1977-1983	Tõnu Õim	Sovjetunionen
10.	1978-1984	Victor Palciauskas	USA
11.	1983-1989	Friedrich Baumbach	Aust Tyskland
12.	1984-1991	Grigorij Sanakojev	Russland
13.	1989-1998	Mikhail Umanskij	Russland
14.	1994-2000	Tõnu Õim	Estland
15.	1996-2002	Gert Jan Timmerman	Nederland
16.	1999-2004	Tunç Hamarat	Austerrike
17.	2002-2007	Ivar Bern	Noreg
18.	2003-2005	Joop van Oosterom	Nederland
19.	2004-2007	Christophe Léotard	Frankrike
20.	2004-2011	Pertti Lehikoinen	Finland
21.	2005-2007	Joop van Oosterom	Nederland
22.	2007-2010	Aleksandr Dronov	Russland
23.	2007-2010	Ulrich Stephan	Tyskland
24.	2009-2011	Marjan Semri	Slovenia
25.	2009-2013	Fabio Finocchiaro	Italia
26.	2010-2014	Ron Langeveld	Nederland
27.	2011-2014	Aleksandr Dronov	Russland
28.	2013-2016	Leonardo Ljubicic	Kroatia
29.	2015-2018	Aleksandr Dronov	Russland
30.	2017-2019	Andrej Kotsjemasov	Russland
31.	2019-2022	Fabian Stanach Christian Muck Ron Langeveld	Polen Austerrike Nederland
32.	2020-2022	Jon Edwards	USA

Kvinner

#	År	Meister	Nasjonalitet
1	1968-1972	Olga Rubtsova	Sovjetunionen
2	1972-1977	Lora Jakovleva	Sovjetunionen
3	1978-1984	Ljuba Kristol	Israel
4	1984-1992	Ljudmila Belavenets	Sovjetunionen
5	1993-1998	Ljuba Kristol	Israel
6	2000-2005	Alessandra Riegler	Italia
7	2002-2006	Olga Sukhareva	Russland
8	2007-2010	Olga Sukhareva	Russland
9	2011-2014	Irina Perevjortkina	Russland
10	2014-2017	Irina Perevjortkina	Russland
11	2017-2020	Irina Perevjortkina	Russland
12	2020-2023	Irina Perevjortkina	Russland

Verdscupen ICCF

#	År	Vinnar	Nasjonalitet
01.	1973-1977	Karl Maeder	Aust Tyskland
02.	1977-1983	Gennadij Nesis	Sovjetunionen
03.	1981-1986	Nikolaj Rabinovitsj	Sovjetunionen
04.	1984-1989	Albert Popov	Sovjetunionen
5-A	1987-1994	Oleksandr Frolov	Ukraina
5-B	1987-1994	Gert Timmerman	Nederland
06.	1994-1999	Olita Rause	Latvia
07.	1994-2001	Oleksij Lepikhov	Ukraina
08.	1998-2002	Horst Staudler	Tyskland
09.	1998-2001	Edgar Prang	Tyskland
10.	2001-2004	Frank Schroder	Tyskland
11.	2008-2011	Reinhard Moll	Tyskland
12-E	2005-2007	Reinhard Moll	Tyskland
12-P	2009-2013	Matthias Gleichmann	Tyskland
13.	2009-2012	Reinhard Moll	Tyskland
14.	2009-2012	Reinhard Moll	Tyskland
15.	2012-2015	Klemen Sivic	Slovenia
16.	2013-2016	Uwe Nogga	Tyskland
17.	2014-2017	Matthias Gleichmann	Tyskland
18.	2015-2019	Stefan Ulbig Reinhard Moll	Tyskland Tyskland
19.	2014-2016	Thomas Herfuth	Tyskland
20.	2017-2020	Sergej Kisjkin	Russland
21.	2019-2021	Matthias Gleichmann	Tyskland
22.	2021-2023	Dmitrij Morozov Matthias Gleichmann	Russland Tyskland

Veteranverdscupen ICCF

#	År	Vinnar	Nasjonalitet
01.	2009-2011	Rob Kruis	Nederland
02.	2013-2014	Vladimir Sergejev	Russland
03.	2014-2016	Frits Bleker	Hellas
04.	2015-2017	Reinhard Sikorsky	Tyskland
05.	2016-2017	Ralf Neubauer	Tyskland
06.	2017-2019	Mattia Boccia	Italia
07.	2018-2020	Sergey Novikov	Russland
08.	2019-2021	Guy van Habberney	Belgia
09.	2020-2022	Jean Claude Schuller	Luxembourg
10.	2021-2023	Gediminas Voveris	Litauen