Fritz Wedel Jarlsberg
Fredrik «Fritz» Hartvig Herman Wedel Jarlsberg (fødd 7. juli 1855 i Kristiania, død 27. juli 1942 i Lisboa) var ein norsk jurist og diplomat. Wedel Jarlsberg gjorde karrière i det norsk-svenske diplomatiet og spelte ei sentral rolle under unionsoppløysinga i 1905. Han har vorte vurdert som ein av Noregs viktigaste diplomatar i fyrste tredel av 1900-talet, og vart tilboden stillinga som utanriksminister tre gonger, og var også tiltenkt stillinga ved to andre høve.
| Fritz Wedel Jarlsberg | |
 | |
| Statsborgarskap | Noreg |
| Fødd | 7. juli 1855 Christiania |
| Død | |
| Yrke | diplomat, jurist, advokat |
| Politisk parti | Venstre |
| Far | Frederik (Fritz) Joachim Wedel Jarlsberg |
| Mor | Juliane Cathrine Wilhelmine Wedel Jarlsberg |
| Fritz Wedel Jarlsberg på Commons | |
Bakgrunn
endreFritz Wedel Jarlsberg var døypt Fredrik, men vart kalla Fritz, og brukte dessutan slekta sin barontittel, trass i at adelstitlar vart avskaffa i Noreg før han vart fødd. Han var son av hoffmarskalk Frederik (Fritz) Joachim Wedel Jarlsberg og Juliane Cathrine Wilhelmine Wedel Jarlsberg. Han vart gift fyrste gong i 1883 med Alice Thekla Louise von Wagner (1861–1913) og andre gong i 1916 med baronesse Mary von André, f. Palmer (1859–1941).
Han tok juridisk embetseksamen i 1879 og hadde ei lang karriere i utanrikstenesta. Han var sekretær i Utanriksdepartementet i Stockholm 1882, konstituert legasjonssekretær i Wien 1885, året etter i London der han i 1889 vart konstituert chargé d'affaires. Deretter var han sendemann (ambassadør) i Madrid 1891, Lisboa frå 1902 og København i 1905. Frå 1906 var han sendemann i Madrid og Lisboa (til 1921) og Paris (til 1930).
I 1929 selde Wedel Jarlsberg eigedomen Skaugum til kronprins Olav for kr. 120 000. Det var lenge trudd at Skaugum var ei bryllaupsgåve til kronprinsparet, men i 2009 vart det avdekt at Kong Haakon måtte betale for overdraginga. Taksten var på kr. 550 000.[1] Det vil seie at kongen fekk kjøpt eigedomen for ca en 1/4 av det den var verd, og at 3/4 av verdien var ei gåve.
Unionsoppløysinga
endreEtter 7. juni-vedtaket i 1905 stilte Wedel Jarlsberg seg til disposisjon for regjeringa Michelsen og fungerte som regjeringa si utsending i København.
Under Karlstadforhandlingene arbeidde han for at stormaktene skulle vere klare til å gripe inn dersom det skulle kome til brot i forhandlingane. Seinare var han Noreg sin forhandlingsleiar i København i samband med valet av prins Carl til Noregs konge.
For innsatsen hadde Wedel Jarlsberg vorte lova posten som utanriksminister, men Løvland heldt fram i stillingen.[2]
Svalbardtraktaten
endreWedel Jarlsberg var forhandlingsleiar i Paris ved utarbeidinga av Svalbardtraktaten (Paristraktaten) av 1920 som gav Noreg suverenitet over Svalbard.[3]
Wedel Jarlsberg Land på Svalbard er oppkalla etter han.[4]
Mount Wedel-Jarlsberg i Antarktis er kalla opp etter den første kona hans, Alice.
Utmerkingar
endreWedel Jarlsberg vart i 1892 utnemnd til riddar av St. Olavs Orden, forfremja til kommandør av 1. klasse i 1896 og i 1904 mottok han storkors, i 1925 utvida til storkors med kjede. Han var innehavar av Kroningsmedaljen 1906 og Kong Haakon VIIs jubileumsmedalje 1905–1930.
Han var også innehavar av ei rekke utanlandske ordenar:
- Storkors av den danske Dannebrogordenen
- Riddar av 1. klasse av den badenske Zähringerløvas orden
- Storkors av den franske Æreslegionen
- Storkors av den portugisiske Vår kjære Frue av Villa Viçosas orden
- Storkors av den portugisiske Kristusordenen
- Storkord med stjerne av den portugisiske Tårn- og sverdordenen
- Storkors av den spanske Karl IIIs orden
- Storkors av den spanske Isabella den katolskes orden
- Kommandør av 1. klasse av den svenske Nordstjerneordenen
- Rettsriddar av den prøysiske Johanniter-ordenen
- Den austerrikske Jernkroneordenen av 3. klasse
Bibliografi
endre- 1932 – Reisen gjennem livet
- 1946 – 1905 : Kongevalget
Kjelder
endre- Denne artikkelen bygger på «Fritz Wedel Jarlsberg» frå Wikipedia på bokmål, den 15. desember 2010.
.
Fotnotar
endre- ↑ «Måtte betale for Skaugum» Arkivert 2009-08-27 ved Wayback Machine. Budstikka.no, 29. april 2009
- ↑ Biografier på Nettsted 1905
- ↑ Caplex.no
- ↑ Stadnamn på Svalbard og Jan Mayen. Norsk Polarinstitutt
Litteratur
endre- Amundsen, O. Delphin: Den Kongelige norske Sankt Olavs orden 1847–1947. Oslo: Grøndahl & Søns Forlag, 1947.
- Andersen, Gordon: «Vår glemte kongemaker i 1905». I: Aftenposten, 21. mai 2005. (Les)
- Andersen, Roy: «Wedel Jarlsberg ble gjort til syndebukk». I: Aftenposten, 7. juni 2005. (Les)
- Berntzen, Arve B.: «Wedel Jarlsberg fortjener oppreisning». I: Aftenposten, 10. juni 2005. (Les)
- Bomann-Larsen, Tor: «Kongeplanen som kollapset». I: Aftenposten, 6. juni 2005. (Les)
- Bratberg, Terje: «Fritz Wedel Jarlsberg». I: Norsk biografisk leksikon, 2. utgave, 2002. (Les)
- Brekke, Jørgen: «Jakten på blått blod». I: Levende Historie, nr. 6 2009, s. 14–23.
- Hagen, Per Erik: «Måtte betale for Skaugum». I: Budstikka, 29. april 2009. (Les Arkivert 2009-08-27 ved Wayback Machine.)
- Kielland, T.: «Minister Wedel Jarlsberg». I: Samtiden, 1942.