Guaraní

Guaraní er eit tupiansk språk som vert snakka i Argentina, Bolivia, Brasil og Paraguay i Sør-Amerika. Det tilhøyrer tupí-guaraní-språka. Det er offisielt språk i Paraguay (saman med spansk), der det vert snakka av 94 % av innbyggjarane. Det er dermed det einaste indianske språket i Amerika som har fleire talarar enn det europeiske kolonispråket i noko land. Guaraní er òg offisielt språk i dei argentinske provinsane Corrientes og Misiones.

Guaraní avañe'ẽ
Klassifisering	Tupiansk  Tupí-guaraní-språk   Guaraní
Bruk
Tala i	Argentina Bolivia Brasil Paraguay
Guaranítalande i alt	7 000 000
Skriftsystem	Det latinske alfabetet
Offisiell status
Offisielt språk i	Paraguay
Språkkodar
ISO 639-1	gn
ISO 639-2	grn
ISO 639-3	grn – guaraní (generisk) nhd – chiripá gui – austbolivisk guaraní gun – mbyá-guaraní gug – paraguayansk guaraní gnw – vestbolivisk guaraní
Wikipedia på guaraní

Utbreiinga av Guaraní

Guaraní er det einaste indianske språket der majoriteten av brukarane ikkje er indianarar. Dette er ikkje vanleg i Amerika, der tendensen elles er at dei hellar mot å bruke dei meir prestisjetunge, offisielle språka (i dette tilfellet spansk).

Jesuittpresten Antonio Ruiz de Montoya, som skreiv ei bok kalla Tesoro de la lengua guaraní (1639), skildra guaraní som «så rikt og elegant at det kan mæle seg med dei mest berømte [språka]».

Fonologi

Guaraní skil mellom 33 fonem, av dei er 12 vokalar og 21 konsonantar.

Vokalar

Guaraní har 6 orale og 6 nasale vokalar.

	orale			nasale
	Fremre	Midre	Bakre	Fremre	Midtre	Bakre
Høge	i	ɨ	u	ĩ	ɨ̃	ũ
Låge	e	a	o	ẽ	ã	õ

Den ortografiske representasjonen er identisk med den vokalane har i IPA, med unntak av grafema <y, ỹ> som blir brukt til å representere fonema /ɨ, ɨ̃/.

Konsonantar

Guaraní har 21 konsonantar.

		bilabial	alveolar	alveo- palatal	velar	glottal
Frikativar		/ β / v	/ s / s	/ ʃ, ʒ / ch, j	/ ɣ, ɣ̃/ g, g̃
Plosivar	ustemt	/ p / p	/ t / t		/ k / k	/ ʔ / '
	stemt	/ b̃ / mb	/ d̃ / nd		/ g̃ / ng
Sonorantar	Nasal	/ m / m	/ n / n
	Likvidar		/ ɾ, l / r, l	/ j / i

Suprasegmental fonologi

Trykket i guaraní ligg som regel på siste stavinga i stammen av ordet, grammatiske endingar har ikkje trykk.

Guaraní har ein konsonantmutasjon som minnar om den i keltiske språk. Mange ord som byrjar på /t-/ endrar konsonant når dei er avhengig av eller blir samansett med andre ord:

Guaraní	Norsk
tape	veg
che rape	min veg
hape	hans veg

Grammatikk

Guaraní er eit agglutinerande språk. I setningar med subjekt er det eit SVO-språk, men ordstillinga er gjerne OV når subjektet ikkje er uttrykt. Guaraní har ikkje grammatisk genus og har ikkje bestemt artikkel.

Substantiv

Substantiv i guaraní blir bøygd i tempus, preteritum (uttrykt med -kue) og futurum (-rā)

Pronomen

Guaraní skil mellom inklusiv og eksklusiv fleirtal.

	1.p.	2.p.	3.p.
singular	che	nde	ha'e
plural	ñande (inklusiv), ore (eksklusiv)	peẽ	ha'ekuéra

Litteratur

• Ayala, José Valentín. 1996. Gramática guaraní. Buenos Aires: Ministerio de Educación de la Nacion. xxxiv+403pp.
• Estigarribia, Bruno. 2017. A Grammar Sketch of Paraguayan Guarani. In Bruno Estigarribia and Justin Pinta (eds.), Guarani Linguistics in the 21st Century, 7-85. Leiden: Brill.
• Gregores, Emma & Jorge A. Suárez: A description of colloquial Guaraní. 1967.
• Guasch, Antonio: Diccionario castellano-guaraní. Ediciones Loyola, Asuncion 1978.
• Guasch, Antonio: El idioma guaraní – gramatica y antologia de prosa y verso. CEPAG, Asuncion 1996.
• Lustig, Wolf: Kauderwelsch. Guaraní – Wort für Wort. Rump, Bielefeld 1996.
• Anselmo Jover Peralta og Tomás Osuna: Diccionario guaraní-español y español-guaraní. 1950.
• Natalia Krivoshein de Canese u. Feliciano Acosta Alcaraz: Diccionario Guaraní-Español Español-Guaraní, Tercera Edición. Colección Ñemity, Asuncion 2006, ISBN 99925-3-160-6.
• Antonio Ortiz Mayans: Gran Diccionario Castellano-Guarani Guarani-Castellano. EUDEPA, 1997.
• Antonio Ruiz de Montoya: Vocabulario de la lengua guaraní. 2002.
• Mário Arnaud Sampaio: Vocabulário guaraní-português. 1986.
• Lino Trinidad Sanabria: Ñane ñe’ẽ guaraníme (edición bilinguë guaraní-castellano). 1991.
• Lino Trinidad Sanabria: Gran diccionario Avañe’ẽ ilustrado: guaraní-castellano, castellano-guaraní. 2002.
• Tadeo Zarratea: Gramática Elemental de la Lengua Guaraní. MARBEN, Asuncion 2002, ISBN 99925-46-21-2.

Kjelder

• Omsett frå Wikipedia på bokmål, innhenta laurdag 14. juli 2012, klokka 21:24.