Gunnlaug Ormstunge
Gunnlaug Illugesson Ormstunge (983–1008) var ein islandsk skald som levde sist på 900-talet. Han er særleg kjend frå Soga om Gunnlaug Ormstunge.
| Gunnlaug Ormstunge | |||
 Gunnlaug Ormstunge framfor Eirik Håkonsson jarl på Lade. Illustrasjon av Andreas Bloch (1898) | |||
| Død | Noreg | ||
|---|---|---|---|
| Opptrer i | Soga om Gunnlaug Ormstunge | ||
| Slekt | Q5879800 | ||
| Land | Island | ||
| Far | Illugi Hallkelsson | ||
(Illustrasjonen er frå ein biletstein på Gotland)
Familie
endreGunnlaug sin far var Illuge Svarte (Illugi hinn svarti), son av Hallkjell Roskjellsson på Gilsbakke i Borgarfjord på Island. Mor til Illuge var Turid Dylla og far hennar var ein Gunnlaug Ormstunge (den eldre). Bror til Illuge var skalden Tind Hallkjellsson. Illuge Svarte var gift med Ingebjørg (Ingibjörg), dotter åt Asbjørn Hordsson frå Ørnulvsdal. Illuge og Ingebjørg fekk mange born, mellom dei var Gunnlaug som skulle få tilnamnet «Ormstunge». Slekta hans er nemnd i Landnåmaboka[1].
Liv og lagnad
endreHan er ikkje nemnd i dei norrøne kongesogene, men livet hans er skildra i ei av dei islandske ættesogene, Soga om Gunnlaug Ormstunge.[Note 1] Der blir det fortalt at han vart tidleg vaksen, var stor og sterk men framfus, strid og hard i alt. Han var ei dugande skald og gjorde ofte nidviser og nedsetjande dikt, noko som gav han tilnamnet «ormstunge».
Etter ei usemje med faren, Illuge svarte, forlét han heimen berre femten år gamal og budde ei tid på garden Borg hjå Torstein Egilsson, sonen til Egil Skallagrimsson. Der vart han kjend med Torstein si dotter, Helga den fagre, etter seiande den vakraste kvinna på Island på den tida. Håret hennar var så fagert som om det var gjort av gull (sem gull barið), vart det sagt. Gunnlaug var meint på å fare utanlands for ei tid, og han fekk lovnad om å få Helga til kone om han kom attende innan tre år.
Atten år gamal drog han ut, først til Noreg der ladejarlane Eirik Håkonsson og Svein Håkonsson rådde for riket. Seinare reiste han til England og vitja kong Adalråd (Ethelred II av England) og deretter reiste han til Dublin der han vitja kong Sigtrygg Silkeskjegg. Derifrå fór han til Orknøyane og var ei kort tid hos Sigurd Lodvesson jarl. Han reiste via Kongshelle i Noreg til Skara i Vestre Gautland og deretter til Uppsala og vitja kong Olav Svenske (Olof Skötkonung). Der møtte han for første gong skalden Ravn Ånundsson (Hrafn Önundarson); dei kom i usemje om kven som hadde laga det beste kvadet til kongen, og dei skiltes som uvener. Gunnlaug reiste så attende til kong Adalråd i England og var der over ein vinter.
Då han til sist kom attende til Island, var det gått fire år, og Helga var blitt gift bort til uvenen hans, Ravn Ånundsson. Gunnlaug tok dette særs tungt og han kvad mellom anna dette diktet:
|
|
Han gav Helga ei kostesam kappe som han hadde fått av kong Adalråd i England.
Det vart då stor fiendskap mellom Gunnlaug og Ravn, noko som enda med at dei gjekk holmgang to gonger. Første gongen kjempa dei på Øksaråholmen på Island, siste gongen på ein stad som vart kalla Dinganes[Note 2] i Noreg. Der fall Ravn og Gunnlaug fekk banesår og døydde tre dagar seinare. Etter soga skal han blitt gravlagd ved ei kyrkje i Levanger (norrønt: Lifangur).
Helga vart seinare gift med Torkjell Hallkjellson i Raunsdalen på Island. Soga endar med at Helga, som aldri hadde gløymt Gunnlaug, døydde medan ho sat og såg på kappa «Gunnlaugsgåve», som ho hadde breidd ut framfor seg.
Skaldskap
endreSkalden Tord Kolbeinsson laga eit dikt om Gunnlaug, «Gunnlaugsdråpa», som handlar om holmgangen mellom Gunnlaug og Ravn.
I Skaldatal[2] er det nemnt om Gunnlaug Ormstunge at han var skald hos Eirik Håkonsson Ladejarl og kong Olav Svenske (Skötkonung) i Sverige. Dei fleste av dikta som vi kjenner til, er frå Soga om Gunnlaug Ormstunge. Desse er kjende (alle er henta frå Skaldic Project):
- Adalsteinsdråpa Arkivert 2015-12-26 ved Wayback Machine. frå ca år 1001 (eitt vers)
- Sigtryggsdråpa Arkivert 2015-12-27 ved Wayback Machine. frå ca år 1002, dråpa til Sigtrygg Silkeskjegg
- Lausaviser Arkivert 2015-10-18 ved Wayback Machine. (13 vers)
Notar
endre- ↑ Gunnlaug Ormstunge var utan tvil ein historisk person, men soga om han vart skriven ned første gongen meir enn 200 år i ettertid, og kan ikkje reknast som eit historisk dokument. Ein trur likevel at soga, med støtte av skaldeversa, gir eit pålitande bilete av dei store draga i livet hans.
- ↑ Det er i soga om Gunnlaug Ormstunge vi får opplysning om at Eirik jarl hadde lagt ned forbod mot holmgang i Noreg (det er og nemnt i soga om Grette Åsmundsson). Gunnlaug og Ravn heldt likevel holmgangen, på ein stad som blir kalla Dinganes (nesi Dinga). I dag veit vi berre om ein stad i Noreg med det namnet (Dingeneset i Gulen kommune), og det høver ikkje med resten av teksten i soga.
Referansar
endre- ↑ Landnåmabok frå snerpa.is (norrøn tekst)
- ↑ Skaldatal Heimskringla.no (norrøn tekst)
Bakgrunnsstoff
endre- Gunnlaug Ormstunge Store norske leksikon (Knut Ødegård 2009)
- Soga om Gunnlaug Ormstunge omsett av Jakob Fjalestad (Aschehoug,1954)