Halldór Kiljan Laxness

Halldór Kiljan Laxness (23. april 1902–8. februar 1998), opphavleg Halldór Guðjónsson, var ein islandsk forfattar og vinnar av Nobelprisen i litteratur 1955.

Halldór Kiljan Laxness
Statsborgarskap	Island
Fødd	23. april 1902 Reykjavík
Død	8. februar 1998 (95 år) Mosfellsbær
Yrke	lingvist, romanforfattar, omsetjar, skodespelforfattar, lyrikar, filosof, skribent
Språk	islandsk
Religion	Den romersk-katolske kyrkja, Den evangelisk-lutherske kyrkja
Ektefelle	Auður Laxness
Halldór Kiljan Laxness på Commons

Halldór Laxness på eit måleri frå 1984.

Nobelprisen i litteratur
1955

Innverknad på islandsk litteratur

Halldór Kiljan Laxness har i svært stor grad dominert den islandske 1900-talslitteraturen; han stod sjølv for mange litterære utviklingssteg, men sjølv dei straumdraga som vart skapte i direkte opposisjon mot Laxness har betydd mykje for den moderne islandske litteraturen.

Nobelprisen i litteratur 1955

Svenska akademien si grunngjeving for å gje Nobelprisen i litteratur til Halldór Kiljan Laxness var følgjande:

..for his vivid epic power which has renewed the great narrative art of Iceland..

som fritt omsett lyder

..for hans livlege episke kraft som har oppattnya Islands storslegne forteljarkunst..»

Grunngjevinga vitnar elles om omverda sitt syn på moderne islandsk litteratur, der ein såg på den som gjennomgåande sterkt påverka av dei gamle, tradisjonsrike islandske ættesogene, ein påstand som ikkje er ugrunna, men som knapt famnar om heile det moderne, islandske, litterære feltet – heller ikkje heile produksjonen til Halldór Kiljan Laxness.

Biografi

Halldór Guðjónsson vart fødd i Reykjavík, men flytta i 1905 med foreldra sine, Sigríðar Halldórsdóttir og Guðjóns Helga Helgason til den staden som seinare skulle gje han forfattarnamnet hans: Garden Laxness i Mosfellssveit. Han var glad i å lesa bøker og skriva forteljingar, og kring 14 år gammal fekk han den første teksten sin på prent i dagsavisa Morgunblaðið, under signaturen «H.G.». Dette var byrjinga på ein produktiv forfattarskap som til slutt skulle omfatta 51 bøker, den første utgjeven i 1919.

Som ung reiste Halldór Laxness mykje i Europa, og midt på 1920-talet vart han omvend til katolisismen, noko som sterkt skin gjennom i forfattarskapen hans gjennom sjølvbiografiske og reflekterande verk i den følgjande perioden. Han tok dessutan mellomnamnet «Kiljan» etter den irlandske helgenen Kilian. Halldór Laxness religiøsitet vart likevel ikkje særskilt langliva, på ein tur til Amerika vart han istaden overtydd sosialist, og emnevala i romanane hans følgde etter.

Halldór Kiljan Laxness var gift og hadde fire born. Frå og med 1945 budde han i Gljúfrasteini i Mosfellssveit.

Sitat

Halldór Kiljan Laxness: «Eg tenkjer på dei vedunderlege menneska frå djupet av folket som fostra meg opp. Eg tenkjer på far min og på mor mi. Og eg tenkjer særskilt på den gamle mormora mi, som lærde meg mange hundre vers av islandsk poesi før eg lærde meg alfabetet.
[...]
Eg spurde meg sjølv den kvelden på hotellrommet mitt i Skåne: Kva kan framgang og berømmelse gje ein diktar? Ei viss materiell lukke, det er klart, som ei følgje av å ha pengar. Men om ein islandsk skald gløymer opphavet sitt frå djupet av folket, der sogene bur; om han misser tilknytinga til og pliktkjensla mot det tilbaketrekte livet, som det den gamle mormora mi lærde meg å verdsetja - då er berømmelse og velstand heilt likesælt.» (Or den talen som forfattaren heldt ved nobelfesten 1955)

Verkliste

Romanar

• 1919 - Barn náttúrunnar
• 1924 - Undir Helgahnúk
• 1927 - Vefarinn mikli frá Kasmír (Den store vevaren frå Kashmir)
• 1931-32 - Salka Valka
• 1934-35 - Sjálfstætt fólk (Frie menn)
• 1937-40 - Heimsljós (Verdens lys)
• 1943-46 - Íslandsklukkan (Islands klokke)
• 1948 - Atómstöðin (Land til salgs)
• 1952 - Gerpla (Kjempeliv i nord)
• 1957 - Brekkukotsannáll (Brekkukotkrønike)
• 1960 - Paradísarheimt (Det gjenfunne paradiset)
• 1968 - Kristnihald undir Jökli (Sjelesorg ved Jøkelen, Kristenrøkt under jøkulen)
• 1970 - Innansveitarkronika (Bygdekrønike)
• 1972 - Guðsgjafaþula (Guds gode gaver)

Noveller

• 1923 - Nokkrar sögur
• 1933 - Fótatak manna (novellene blei seinare utgitt i Þættir)
• 1935 - Þórður gamli halti (novellene blei seinare utgitt i Þættir)
• 1942 - Sjö töframenn (novellene blei seinare utgitt i Þættir)
• 1954 - Þættir (gjenutgiving av tidlegare noveller)
• 1964 - Sjöstafakverið

Teaterstykke

• 1934 - Straumrof
• 1950 - Snæfríður Íslandssól (basert på Íslandsklukkan)
• 1954 - Silfurtúnglið
• 1961 - Strompleikurinn
• 1962 - Prjónastofan Sólin
• 1966 - Dúfnaveislan
• 1970 - Úa (basert på Kristnihald undir Jökli)
• 1972 - Norðanstúlkan (basert på Atómstöðin)

Dikt

• 1930 - Kvæðakver

Større og mindre artiklar

• 1925 - Kaþólsk viðhorf
• 1929 - Alþýðubókin (Folkets bok)
• 1937 - Dagleið á fjöllum
• 1942 - Vettvángur dagsins
• 1946 - Sjálfsagðir hlutir
• 1950 - Reisubókarkorn
• 1955 - Dagur í senn
• 1959 - Gjörníngabók
• 1963 - Skáldatími
• 1965 - Upphaf mannúðarstefnu
• 1967 - Íslendíngaspjall
• 1969 - Vínlandspúnktar
• 1971 - Yfirskygðir staðir
• 1974 - Þjóðhátíðarrolla
• 1977 - Seiseijú, mikil ósköp
• 1981 - Við heygarðshornið
• 1984 - Og árin líða
• 1986 - Af menníngarástandi

Reisebrev

• 1933 - Í Austurvegi
• 1938 - Gerska æfintýrið

Minningasögur

• 1952 - Heiman eg fór
• 1975 - Í túninu heima
• 1976 - Úngur eg var
• 1978 - Sjömeistarasagan
• 1980 - Grikklandsárið
• 1987 - Dagar hjá múnkum