Njaruanda

Njaruanda er eit bantuspråk i nigerkongo-familien som primært blir snakka i Rwanda, der det er eit offisielt språk, og dessutan i sørlege Uganda og tilgrensande område av Den demokratiske republikken Kongo. Njaruanda er innbyrdes forståeleg med rundi, som blir snakka i Burundi.

Njaruanda Kinyarwanda
Klassifisering	Nigerkongo  Atlantisk   Voltakongo    Benuekongo     Bantoid      Sørbantoid       Bantuspråk        Sentralt         J          J.60
Bruk
Tala i	Rwanda Uganda Den demokratiske republikken Kongo
Njaruandatalande i alt	7 504 900
Offisiell status
Offisielt språk i	Rwanda
Språkkodar
ISO 639-1	rw
ISO 639-2	kin
ISO 639-3	kin
Wikipedia på njaruanda

I likskap med dei fleste andre språk i Afrika sør for Sahara er njaruanda eit tonespråk. I likskap med andre bantuspråk er det eit agglutinerande språk og har eit nominalklassesystem.

Morfologi

Substantiv

Njaruanda har, som alle bantuspråk, eit system med substantivklassar, der kvart substantiv høyrer til to klassar, ein for eintalsforma og ein for fleirtalsforma. Klassetilordninga for dei ulike substantiva er avhengig av tydinga til ordet, og går fram av prefikset, der kvart ord i same klasse har same prefiks. Prefiksa varierer også med grammatisk funksjon, som vist i tabellen. Njaruanda har 16 ulike substantivklassar.

Klasse	Prefiks	Skildring	Tal	Døme	Omsetjing	Adjektiv	Subjekt	Objekt	Possessor	Demonstrativ
1	umu-, umw-	menneske	sg	umuntu, umwarimu		mu-	n-, u-, a-	-n-, -ku-, -mu-	wa	uyu
2	aba-, ab-		pl	abantu, abarimu		ba-	tu-, mu-, ba-	-tu-, -ba-, -ba-	ba	aba
3	umu-, umw-	tre, buskar og lange ting	sg	umusozi, umwotsi		mu-	u-	-wu-	wa	uyu
4	imi-, imy-		pl	imisozi, imyotsi		mi-	i-	-yi-	ya	iyi
5	i-, iri-	mengdeord, kroppsdelar, væske	sg	ifaranga, iryinyo		ri-	ri-	-ri-	rya	iri
6	ama-, am-		pl	amafaranga, amenyo		ma-	a-	-ya-	ya	aya
7	iki-, icy-, igi-	generelle nemningar, store ting	sg	ikintu, icyaha, igitabo		ki-	ki-	-ki-	cya	iki
8	ibi-, ibi-		pl	ibintu, ibyaha, ibitabo		bi-	bi-	-bi-	bya	ibi
9	i-, in-, inz-	visse plantar, dyr, og husgeråd	sg	ifi, inka, inzoga		n-	i-	-yi-	ya	iyi
10			pl			n-	zi-	-zi-	za	izi
11	uru-, urw-	blandingskategori	sg	urugi, urwego		ru-	ru-	-ru-	rwa	uru
12	aka-, ak-, aga-	diminutivformer av andre substantiv	sg	akantu, akitso, agacupa		ka-	ka-	-ka-	ka	aka
13	utu-, utw-, udu-		pl	utuntu, utwitso, uducupa		tu-	tu-	-tu-	twa	utu
14	ubu-, ubw-	abstrakte substantiv, kvalitet, tilstand	n/a	ubuntu, ubwana		bu-	bu-	-bu-	bwa	ubu
15	uku-, ukw-, ugu-	handlingssubst., verbalnomen, gerundium	n/a	ukuntu, ukwezwa, ugukiranuka		ku-	ku-	-ku-	kwa	uku
16	aha-, ah-	stader	n/a	ahantu, ahirengeye		ha-	ha-	-ha-	ha	aha

Bakgrunnsstoff

• Kinyarwanda.net Njaruanda–engelsk ordbok og grammatikk Arkivert 2011-08-19 ved Wayback Machine.
• Kinyarwanda phonology case study frå University of Texas
• PanAfrican si lokaliseringsside for njaruanda og rundi
• Kinyarwanda–English Dictionary by Betty Ellen Cox Arkivert 2011-07-26 ved Wayback Machine.