Den norske riksgrensa
Den norske riksgrensa dannar grensa mellom Noreg og dei tre landa Sverige, Finland og Russland, og er omtrent 2563 km lang. Av dette er grensa mot Sverige (svenskegrensa) 1630 km, mot Finland (finskegrensa) 736 km og mot Russland (norsk-russiske grensa)197,7 km.[1]
Avmerking
endre
Riksgrensa er merka i terrenget med grensemerke, dei fleste i form av grenserøyser, mot Russland for det meste med parvis nummererte grensestolpar på russisk og norsk side av sjølve grenselinja, og i skogsområde med eit belte som er rydda for tre, ei såkalla grensegate. Opphavleg var det 374 grensemerke, dei aller fleste røyser. Riksgrenserøysene er oppmurte av naturstein, eller i nyare tid òg bygd i betong, og har form av om lag 1½ meter høge kjegler med avskoren topp, to meter i tverrmål i botnen og 1½ meter tverrmål i toppen. I toppen av dei står innmurt inntil ein meter høge steinplater, såkalla hjartesteinar, som har nummeret på røysa, byggjeåret og namnet på den regjerande kongen innhogd. Dei fyrste av disse røysene var bygd i 1661 i grensa mellom Noreg og Bohuslän (Båhuslen) i Sverige. Resten av svenskegrensa fekk røyser i åra 1754 til 1764, til saman 294 røyser. Grensa mot Finland vart merka med 59 røyser i 1790-åra, og grensa mot Russland fekk 10 røyser i tida etter 1826. Seinare er det bygd nye røyser kvar gong grensa vart gått opp att, slik at det i 2005 var til saman meir enn 800 røyser på heile strekninga.
Fastsetjing
endreFastsetjing av riksgrensa hender omtrent kvart 25. år, også kalla riksgrenseoppgang.[2] Riksgrenseoppgangen handlar om oppmerking, dokumentering og kartlegging av grensa. Vidare kartleggjer ein djupålar i elver med ekkolodd og flyfoto og ryddar vekk buskar og tre frå grensegata. Noreg gav ei øy til Finland etter at dei fann ut at ho eigenleg var finsk etter riksgrenseoppgangen i 2000-2002.[3]
Grensa mellom Smålenene (Østfold fylke) i Noreg og Bohuslän i Sverige vart fastsett ved ein traktat i 1661. Ved ein traktat frå 1751 vart resten av svenskegrensa fastsett, inklusive grensa mot Finland, som då låg under Sverige.[5] Det samiske fellesområdet i indre Finnmark vart lagt under Noreg, etter at til dømes Kautokeino og Karasjok (Avjovarre) hadde lege under svensk jurisdiksjon fram til dess. Eit tillegg til traktaten med nemninga Lappekodisillen tryggja grunnlaget for det samiske folkets eksistens ved framleis å gje dei rett til å gjere seg nytte av naturgodane på båe sider av riksgrensa, ha mykje eigen forvaltning og rett til nøytralitet, ein intern domstol og anna. Etter at Finland og Sverige skilde lag i 1809, vart ei strekning av den nordlegaste svensk-norske grensa frå 1751 oppretthalde som grense mellom Noreg og Finland. Resten av grensa mellom Noreg og Finland vart fastsett ved ein grensekonvensjonen med Russland i 1826, som delte dei skolte- eller østsamiske fellesområda mellom Finland, Russland og Noreg ved at Jakoboselva vart grenseelv. Sidan dess har ikkje Noregs fastlandsgrense mot grannelanda vorte monaleg endra.
Ved ei lov frå 2018, grenselova, er det fastsett korleis riksgrensa skal verta merka opp og verta overvaka.[6]
Kjelder
endre- ↑ «Riksgrenser», Kartverket.no, henta 24. august 2022
- ↑ «Ny grenseoppgang mellom Norge og Finland», Kartverket.no (på norsk bokmål), henta 24. august 2022
- ↑ NRK (14. januar 2002), «Norge gir bort øy til Finland», NRK (på norsk bokmål), henta 24. august 2022
- ↑ «Den norsk-russiske grensen», Politiet (på norsk bokmål), henta 24. august 2022
- ↑ «Traktat om grensen mellom Norge og Sverige - Lovdata», lovdata.no, henta 24. august 2022
- ↑ «Lov om grensetilsyn og grensekontroll av personer (grenseloven) - Lovdata», lovdata.no, henta 24. august 2022
- «Riksgrensen», Store norske leksikon, henta 11. januar 2015