Sandstein

Sandstein er ein sedimentær bergart hovudsakleg danna av sandkorn som er bundne saman med eit mineralsk bindemiddel. Han finst i ulike fargar, vanlegvis i eit spekter frå gråkvit til raudbrun.

Sandstein
Kjenneteikn
Gruppe	sedimentær
Hovudmineral	kvarts, feltspat, kalk
Identifikasjon
Bruksområde	Byggjemateriale, heller, kvernstein, slipestein, bryn
Tettleik	2,4-2,6
Anna	Viktig reservoarbergart for petroleumsutvinning

Som med vanleg sand er hovudbestanddelen i bergarten kvarts og feltspat, sidan dette er dei vanlegaste minerala i jordskorpa. Bindemiddelet er som regel utfelt kvarts, kalk, leire eller jernsambindingar. Visse sandsteinar har holrom mellom korna som ikkje er heilt fylt av mineralavsettingar. Desse kan innehalda vatn eller petroleum.

Ulike sandsteinar.

Typar

Sandstein med mykje feltspat kallar ein arkose om han er grovkorna og raudleg og gråvakke om han er finkorna og grågrøn.

Sandstein finst fleire stader i Noreg, mellom anna i Oslofeltet (til dømes brumundsandstein), Trysil (trysilsandstein), på Ringerike (ringerikssandstein), i ytre Sogn og Fjordane og Sør-Trøndelag (frå devon) og Oppland/Hedmarksområdet og Finnmark («sparagmitt», ei eldre nemning på arkoser og gråvakker)

Omdanna (metamorfe) sandsteinar blir kalla kvartsittar.

Sandsteinformasjonar i Monument Valley i Utah.

Forvitra sandstein på Pebble Beach i San Mateo County i California.

Eigenskapar

Nokre typar sandstein er svært hardføre, men andre kan lett bli nedslitne av vind og vatn. Sandsteinar med kalk som bindemiddel forvitrar lett når dei blir utsette for sur nedbør. Forvitra sandstein har skapt naturlege bogar, hòler og andre steinformasjonar ei rekkje stader i verda.

Bygging med utskoren sandstein ved Qutub minar i Delhi.

Døypefont i sandstein i Hamra kyrka på Gotland.

Bruk

Sandstein er lett å skjera ut og er mykje brukt som bygningsstein og inventar.

Porøs sandstein som inneheld petroleum er viktige reservoarbergartar ved olje- og gassutvinning, mellom anna ved Statfjord og Trollfeltet i Nordsjøen.

Sjå òg

• Siltstein

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Sandstein» frå Wikipedia på bokmål, den 19. oktober 2011.

• «sandstein» i Store norske leksikon. Henta 2011-10-19.