Seldsjukkar

Seldsjukkane eller seldsjukk-tyrkarane var ei viktig grein av oghuz-tyrkarane og eit dynasti som okkuperte delar av Sentral-Asia og Midtausten frå 1000-talet til 1300-talet i eit område kalla Seldsjukkarriket. Seldsjukkane migrerte frå nord og inn i Persia der dei kjempa og erobra forskjellige stammer i deira Transoxiana.

Seldsjukkane vert rekna som forfedrane til dei vestlege tyrkarane, dagens innbyggjarar i Tyrkia, Turkmenistan, Usbekistan og Aserbajdsjan. Seldsjukkane og etterkomarane deira, osmanarane, spelte ei viktig rolle i mellomalderen ved å skape ein barriere mellom Europa og mongolske erobrarar frå aust, forsvarte den islamske verda mot krosstoga frå vest og erobra Austromarriket.

Under Alp Arslan sin etterfølgjar Malik Shah I og vesiren hans Nizam al-Mulk ekspanderte seldsjukkstaten i forskjellige retningar slik at det grensa til Kina i aust og Austromarriket i vest. Då Malik Shah døydde i 1092, vart imperiet splitta, då bror hans og fire søner krangla over delinga av riket mellom seg. I 1118 tok den tredje sonen, Ahmed Sanjar, over riket etter at han var misnøgd med sin del av arva. Brørne hans anerkjende ikkje kravet hans til trona og Mahmud II proklamerte seg sjølv sultan og etablerte ein hovudstad i Bagdad. Ahmed Sanjar vart fanga og halde i fangenskap av tyrkiske nomadar frå 1153 til 1156 og døydde året etter.

Trass i fleire forsøk på å ei samling i hundreåra etter Malik Shah sin død, hindra krosstoga dei frå å gjenskape det tidlegare imperiet sitt. Ei kort stund var Toğrül III sultan for alle seldsjukkane bortsett frå Anatolia. I 1194 sigra Ala ad-Din Tekish, sjahen av Khwarezmid-imperiet over Toğrül og seldsjukkane kollapsa. Av det tidlegare store seldsjukkimperiet, var berre sultanatet Rüm i Anatolia igjen. Då dynastiet gjekk nedover i midten av 1200-talet, invaderte mongolane Anatolia i 1260-åra og delte det i små emirat som vart kalla dei anatoliske beylikane, som seinare vart erobra av osmanarabe.

Sultanar i Seldsjukkarriket 1037–1157

År	Sjah
1037–1063	Toğrül bin Mikail (Tughril Beg)
1063–1072	Alp Arslan bin Chaghri
1072–1092	Jalal ad-Dawlah Malik Shah I
1092–1094	Nasir ad-Din Mahmud I
1094–1105	Rukn ad-Din Barkiyaruq
1105	Mu'izz ad-Din Malik Shah II
1105–1118	Ghiyath ad-Din Mehmed I Tapar (Muhammed)
1097–1157	Mu'izz ad-Din Ahmed Sanjar
1118–1131	Mahmud II
1131–1132	Dawud (David)
1132–1134	Toğrül II (Tughril Beg)
1134–1152	Mas'ud
1152–1153	Malik Shah III
1153–1160	Mehmed II (Muhammed II)
1160–1161	Süleiman (Sulaiman Shah)
1161–1176	Arslan Shah
1176–1194	Toğrül III (Tughril Beg III)

Seldsjukkherskarar i Kerman 1041–1187

Kerman var ein nasjon i det sørlege Persia. Det fall i 1187, truleg erobra av Toğrül III av Stor Seldsjuk.

Seldsjukkherskarar i Syria 1076–1117

Abu Sa'id Taj ad-Dawla Tutush I 1085–1086
Jalal ad-Dawlah Malik Shah I av Stor Seljuk 1086–1087
Qasim ad-Dawla Abu Said Aq Sunqur al-Hajib 1087–1094
Abu Sa'id Taj ad-Dawla Tutush I (andre gong) 1094–1095
Fakhr al-Mulk Radwan 1095–1113
Tadj ad-Dawla Alp Arslan al-Akhras 1113–1114
Sultan Shah 1114–1123

Sultanar/Emirar av Damaskus:

Aziz ibn Abaaq al-Khwarazmi 1076–1079
Abu Sa'id Taj ad-Dawla Tutush I 1079–1095
Abu Nasr Shams al-Muluk Duqaq 1095–1104
Tutush II 1104
Muhi ad-Din Baqtash 1104

Atabeger av Aleppo:

Lulu 1114–1117
Shams al-Havas Yariqtash 1117
Imad ad-Din Zengi 1128–1146

Seldsjukksultanar av Rüm (Anatolia) 1077–1307

Kutalmish 1060–1077
Süleyman Ibn Kutalmish (Suleiman) 1077–1086
Dawud Kilij Arslan I 1092–1107
Malik Shah 1107–1116
Rukn ad-Din Mas'ud 1116–1156
Izz ad-Din Kilij Arslan II 1156–1192
Ghiyath ad-Din Kay Khusrau I 1192–1196
Süleyman II (Suleiman) 1196–1204
Kilij Arslan III 1204–1205
Ghiyath ad-Din Kay Khusrau I (andre gong) 1205–1211
Izz ad-Din Kay Ka'us I 1211–1220
Ala ad-Din Kay Qubadh I 1220–1237
Ghiyath ad-Din Kay Khusrau II 1237–1246
Izz ad-Din Kay Ka'us II 1246–1260
Rukn ad-Din Kilij Arslan IV 1248–1265
Ala ad-Din Kay Qubadh II 1249–1257
Ghiyath ad-Din Kay Khusrau II (andre gong) 1257–1259
Ghiyath ad-Din Kay Khusrau III 1265–1282
Ghiyath ad-Din Mas'ud II 1282–1284
Ala ad-Din Kay Qubadh III 1284
Ghiyath ad-Din Mas'ud II (andre gong) 1284–1293
Ala ad-Din Kay Qubadh III (andre gong) 1293–1294
Ghiyath ad-Din Mas'ud II (tredje gong) 1294–1301
Ala ad-Din Kay Qubadh III (tredje gong) 1301–1303
Ghiyath ad-Din Mas'ud II (fjerde gong) 1303–1307
Ghiyath ad-Din Mas'ud III 1307

Kunst

Toghrültårnet, eit monument frå 1200-talet til minne om Toghrül sør for Tehran.
Kunst frå seldsjukktida: Mugge frå Iran frå 1180-1210. Messing innlagt med sølv og bitumen. NY Metropolitan Museum.
Kharraqantårna, bygd i 1053 i Iran er gravstaden til ei seldsjukkprinsesse.
Shatranjsjakkbrett frå 1200-talet i Iran. New York Metropolitan Museum of Art.