Stanegate
Stanegate (tyder 'steinveg' på northumbriansk engelsk[1]) var ein viktig romarveg som blei bygd i det som i dag er Nord-England. Han knytte saman mange festningar, mellom anna to som vakta over viktige elvekryssestader: Corstopitum (Corbridge) ved Tyne i aust, som låg på Dere Street, og Luguvalium (Carlisle) ved Eden i vest. Stanegate gjekk gjennom dei naturlege opningane danna av elvedalane til Tyne i Northumberland og Irthing i Cumbria. Han er fleire tiår eldre enn Hadrianmuren. Muren kom til å følgja ei liknande rute, litt lenger nord.
| Stanegate | |
 | |
| Lengd | 61 km |
| Strekning | Corstopitum Vindolanda Magnis Luguvalium |
 Stanegate 55°00′19″N 2°16′58″W / 55.00519°N 2.28266°W | |
Det finst to andre romarvegar i Sør-England med liknande namn, Stane Street i Chichester og Stane Street i Colchester). I begge tilfella er tydinga den same som for den nordlege, og viser til at vegen blei lagd med steinar.
Stanegate skil seg frå dei fleste andre romarvegar ved at han ofte følgjer dei slakaste skråningane, slik at han svingar mykje. Romarvegar følgjer typisk rette linjer, sjølv om dette gjer at ein får bratte bakkar i dei.[2]
Ein stor del av Stanegate er framleis i bruk i dag som ein mindre moderne veg mellom Fourstones og Vindolanda i Northumberland.
Historie
endreEin held det som sannsynleg at Stanegate blei bygd då Agricola var guvernør, frå 77 til 85 AD, under regjeringstidene til keisarane Vespasian, Titus og Domitian. Ein trur også at han blei bygd som ein strategisk veg då den nordlege grensa følgde linja mellom Forth og Clyde. Ein indikasjon på dette er at han hadde festningar med intervallar på ein marsjdag (14 romarmiler eller moderne 13 mile (21 km)), passande for ein strategisk veg som ikkje var ved grensa.[3] Festningane Vindolanda (Chesterholm) og Nether Denton er blitt påviste til å stamma frå omtrent same tid som Corstopitum og Luguvalium, frå 70- og 80-talet.
Då romarane bestemte seg for å trekka seg ut av Skottland rundt år 105 blei Stanegate-linja den nye grensa, og det ble nødvendig med festningar med halvdags-marsjintervaller. Desse ekstra festningane var Newbrough, Magnis (Carvoran) og Brampton Old Church. Det er blitt føreslått at det blei bygde ei rekkje mindre festningar mellom desse «halvdagsmarsj»-festningane. Haltwhistle Burn og Throp kan vera festningar av denne typen, men det er ikkje nok bevis på at det fanst ei rekkje slike mindre festningar.[4]
Struktur
endre
Der vegen forlet Corstopitum var Stanegate 22 fot (6,7 m) vid med tildekte steinrenner og eit fundament med brustein på 6 tommar (150 mm) dekt av 10 tommar (250 mm) grus.[5]
Rute
endreAustenden av Stanegate var i Corstopitum, der den viktige vegen Dere Street gjekk mot Skottland. Vest for Corstopitum kryssa Stanegate ovre Cor Burn, og følgde så nordbreidda av Tyne før han nådde North Tyne nær landsbyen Wall. Ei romersk bru må ha teke vegen over North Tyne, og derfrå gjekk han mot vest forbi dagens landsby Fourstones til Newbrough, der ein finn den fyrste festningen, 7 1⁄2 mile (12,1 km) frå Corbridge, og 6 mile (9,7 km) frå Vindolanda. Dette er ein listen festning som dekkjer mindre enn ein acre. Han var i området som no er kyrkjegarden til Newbrough kyrkje, som står for seg sjølv vest for landsbyen.[5]
Frå Newbrough fortset Stanegate vestover, parallelt med elva South Tyne til han kjem til neste større festning ved Vindolanda (Chesterholm). Frå Vindolanda kryssar Stanegate den noverande Military Road og passerer like sør for den mindre festningen ved Haltwhistle Burn. Deretter fortset Stanegate vestover vekk frå løpet til South Tyne og passerer den større festningen Magnis (Carvoran), 6 1⁄2 mile (10,5 km) frå Vindolanda og 20 mile (32 km) frå Corstopitum. På dette punktet møter vegen Maiden Way frå Epiacum (Whitley Castle) i sør.[5]
Frå Magnis går vegen mot sørvest og følgjer løpet til elva Irthing. Han passerer festningen Throp, og kjem til den større festningen Nether Denton, 4 1⁄2 mile (7,2 km) frå Magnis og 24 1⁄2 mile (39,4 km) frå Corstopitum. Festningsområdet dekkjer eit areal på rundt 3 acre (12 000 m2).[5]
Frå Nether Denton følgjer vegen Irthing mot dagens Brampton. Han passerer den mindre festningen ved Castle Hill Boothby og når så, 1 mile (1,6 km) vest for Brampton, den neste større festningen ved Brampton Old Church, 6 mile (9,7 km) frå Nether Denton og 30 1⁄2 mile (49,1 km) frå Corstopitum. Festningen er gjeven dette namnet fordi halvparten av han ligg under Old St Martin-kyrkja og kyrkjegarden hennar.[5]
Etter Brampton Old Church kryssar vegen Irthing og fortset så mot sørvest gjennom Irthington. Han passerer gjennom dagens Carlisle lufthamn, like nord for hovudrullebanen.[6] Stanegate fortsette så gjennom ei stor skjering i High Crosby, der ein meiner det må ha vore ein liten festning basert på marsjavstander, men ingen er blitt funnen.[7] Stanegate kryssa så elva Eden nær cricketbanen i dagens Carlisle,[8] og nådde festningen Luguvalium (Carlisle) der ein no finn Carlisle Castle, 7 1⁄2 mile (12,1 km) frå Brampton Old Church og 38 mile (61 km) frå Corstopitum. Det er mogleg at vegen fortsette vestover endå 4 1⁄2 mile (7,2 km) til festningen Kirkbride ved Moricambe Bay, eit innløp av Solway Firth. Det er funne ein stor leir her på 5 acre (20 000 m2), men ikkje nok prov på ein veg.[5]
Det er gjort framlegg om at Stanegate også kan ha gått austover frå Corstopitum mot Pons Aelius, i dagens Newcastle upon Tyne, og kan ha nådd Washing Wells Roman Fort i Whickham, men det er ikkje gjort funn som støttar denne teorien.[9]
Festningar ved Stanegate
endre_Roman_Fort_-_tower_at_northwest_corner_-_geograph.org.uk_-_1374195.jpg)
- Corstopitum (Corbridge, større festning)
- Newbrough (mindre festning)
- Vindolanda (Chesterholm, større festning)
- Haltwhistle Burn (mindre festning)
- Magnis (Carvoran, større festningt)
- Throp, like sør for Gilsland (mindre festning)
- Nether Denton (større festning)
- Castle Hill Boothby, mellom Brampton og Lanercost Priory (mindre festning)
- Brampton Old Church (større festning)
- Luguvalium (Carlisle, større festning)
Ettertid
endre
Mykje av Stanegate danna grunnlaget for Carelgate (eller Carlisle Road), ein veg i mellomalderen som gjekk frå torget i Corbridge og blei del av Stanegate vest for Corstopitum. Carelgate blei etterkvart så forfallen at han ikkje kunne brukast av vogner. I tida 1751–1752 blei det bygd ein ny veg, Military Road, etter jakobittopprøret i 1745.[5]
Kjelder
endre- ↑ Northumberland Words - A Glossary of Words Used in the County of Northumberland and on the Tyneside -, Volume 2, Richard Oliver Heslop, Read Books, 2008, 1409765261, 9781409765264, page. 696
- ↑ Raymond Selkirk (1995). On The Trail of the Legions (pages 107–120). Anglia Publishing. ISBN 1-897874-08-1.
- ↑ Hodgson, N. (2000). The Stanegate: A Frontier Rehabilitated. Britannia, 31, 11-22. doi:10.2307/526915
- ↑ David J Breeze and Brian Dobson (1976). Hadrian's Wall (pages 16–24). Allen Lane. ISBN 0-14-027182-1.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 Frank Graham (1979). Hadrian's Wall, Comprehensive History and Guide (pages 185–193). Frank Graham. ISBN 0-85983-140-X.
- ↑ English Heritage Archaeological Map of Hadrian's Wall, 2010.
- ↑ Roman roads in Cumbria, www.romanroads.org
- ↑ «RRRA Home». www.romanroads.org.
- ↑ David J Breeze and Brian Dobson (1976). Hadrian's Wall (pages 16–24). Allen Lane. ISBN 0-14-027182-1.
- Denne artikkelen bygger på «Stanegate» frå Wikipedia på engelsk, den 15. juni 2022.