Thomas Bugge
Thomas Bugge (12. oktober 1740–15. januar 1815) var ein dansk astronom, matematikar og landmålar.
| Thomas Bugge | |||
 | |||
| Fødd | 12. oktober 1740 København | ||
|---|---|---|---|
| Død | 15. januar 1815 København | ||
| Nasjonalitet | Kongeriket Danmark | ||
| Yrke | astronom, matematikar, geograf, kartograf | ||
| Institusjonar | Københavns Universitet | ||
| Barn | Matthias Bugge | ||
| Medlem | Kungliga Vetenskapsakademien Royal Society | ||
Bugge tok teologisk embetseksamen i 1759, men interesserte seg sterkt for matematiske studie. Kort tid etter eksamen vart han tilsett ved observatoriet, og frå 1762 vart han engasjert ved den nyleg starta oppmålinga av Danmark. I 1868 vart han utnemnd til overlandmålar med tittelen kammerråd, og føretok i denne stillinga den grunnleggende trianguleringa av Sjælland. I åra 1765 til 1772 fungerte han som lærar i matematikk for arveprins Frederik. I 1777 overtok han ei stilling som professor i astronomi.
I samband med ei påtenkt opprusting og modernisering av observatoriet føretok han same året ei studiereise til observatorium i Tyskland, Frankrike og England. Etter Bugge sitt forslag vart det i dei følgjande åra oppretta observatorium i Noreg, Island, Grønland og Trankebar. Bugge var den første som rekna ut ein almanakk spesielt for Noreg. For åra 1804-1814 rekna han ut almanakkar for polhøgdene til Christiania og Trondheim, men almanakkane vart inntil 1814 trykt i København.
Vona om på nytt å føra dansk astronomi opp til den respekten han hadde hatt på Tycho Brahe og Ole Rømer si tid, lét seg likevel ikkje realisera; noko av grunnen var at Bugge etter kvart vart oppteken med store kartleggingsoppgåver og eit mangfald av tidkrevande verv. I 1782 vart Bugge lektor i matematikk ved Søetaten, og underviste der mellom anna i «vandbygningskunst». I 1798 og 1799 var han dansk utsending til ein konferanse i Paris om metersystemet; frå desse reisene publiserte han i 1800 ei interessant ferdskildring. Han hadde på denne tida fått ei rekkje offentlege verv - medlem av Brolegningskommisionen og kommisjonane for brannvesenet og hamnevesenet i København, og president i Landhusholdningsselskabet. Frå 1801 til han døydde var han sekretær i Videnskabernes Selskab. I tre periodar mellom 1789 og 1811 var han òg rektor ved Københavns universitet. Det vart ofte trekt vekslar på dei breie kunnskapane hans i realfaga i ulike offentlege utgreiingar. Han vart i 1784 utnemnd til justisråd og i 1810 til etatsråd.
Av trykte arbeid må særleg nemnast læreboka hans De første grunde til den rene eller abstrakte Mathematik (1814) i tre bind, der siste bind omhandlar landmåling. Metodane hans for oppmåling og kartlegging vart lagt til grunn for den fullstendige økonomiske kartlegginga av landet på 1800-talet, og for eigedomsmåling og jordskifte. Han brevveksla med leiande vitskapsmenn over heile Europa, og etterlét seg ei brevsamling som fyller åtte bind. Under bombardementet til den engelske flåten av København i 1807 vart huset til Bugge stukke i brann; to tredelar av den private boksamlinga hans på 15 000 bind og ein del av dei matematiske og fysiske instrumenta gjekk tapt, medan Bugge sjølv greidde å redda originalteikningar til karta med journalar og utrekningar.
Kjelder endre
- «Thomas Bugge», Store norske leksikon, 2013, 22. oktober, henta 13. august 2014