Xiamen

Xiamen, òg kjend som Amoy, er ein kinesisk hamneby i provinsen Fujian ved kysten til Kina mot Taiwansundet og Sørkinahavet. Administrativt blir han rekna som subprovinsiell by. Folkesetnaden innan bygrensene vert estimert (2004) til 536 000, men heile området har 1,24 millionar innbyggjarar.

Xiamen kinesisk 厦门 (pinyin Xiàmén)
Andre namn	Amoy
Xiamen sett over Yundang-sjøen Xiamen sett over Yundang-sjøen
Styresmakter
Land Provins	Kina Fujian
Geografi
Flatevidd	1 699,39 km²
Innbyggjarar - By (2018; 2020)	4 110 000, 5 163 970
Tidssone	UTC+8 (UTC)
Diverse anna
Heimeside: http://www.xiamen.gov.cn
Nettstad: www.xm.gov.cn
Plassering
Xiamen i Fujian ]]Xiamen i Fujian]]

Namnet Amoy svarar til korleis «Xiamen» blir uttalt på det språket som blir talt i byen Zhangzhou, eit hokkien-språk. Lokalt i Xiamen, på amoydialekten av sørleg min-språk (minnan), er uttalen omtrent Ē-mn̂g. Namnet tyder 'Porten til det store herskapshuset'.

Historie

Xiamen har vore kjend som ein viktig hamneby sidan Song-dynastiet, og blei brukt som base mot sjørøveri under Ming-dynastiet.

Amoy, from Kulangseu. Av Edwin Joshua Dukes om lag 1885.

Sidan 1541 mottok Xiamen europeiske skip, eller var utgangspunktet for kinesiske handelsskip som omlasta til europearane i rom sjø. På 1800-talet var det hovudeksporthamna for te. Den tidlege og omfattande kontakten førte til at mange europeiske språk fekk lånord frå det lokale hokkienspråket, til dømes «te» (茶; tê), teslaget pekoe (白毫; pe̍h-hô) og «kowtow» (磕頭; khàu-thâu).

Under den fyrste opiumskrigen mellom Storbritannia og Kina tok britane byen under Slaget ved Amoy i 1841. Han blei gjort til traktathamn i Nanjingtraktaten ved slutten av krigen i 1842, og blei ein viktig innfallsport for kristne misjonærar i Kina. Øya Gulangyu i hamna blei ein utanlandsk enklave med mykje utanlandsk-inspirert arkitektur.

Xiamen var det siste støttepunktet for Koxinga i kampen hans mot dei framrykkande troppane til Qing-dynastiet før han måtte trekkje seg tilbake til Taiwan.

I 1980-åra fekk Xiamen ei av dei første særskilde økonomiske sonene i Kina. Sidan då har han hatt stor økonomisk vekst, og er mellom anna blitt eit viktig eksportsenter for elektronikk.

Zhongshan-vegen i Xiamen.

Samferdsel

Luftfart

Ein stor flyplass, Xiamen Gaoqi internasjonale lufthamn, har rute- og cargotrafikk med både innanlands- og utanlandsdestinasjonar. Han er heimebase for Xiamen Airlines (厦门航空; pinyin: Xiàmén Hángkōng; Pe̍h-ōe-jī: E-mng Hengde-khong), som var det første flyselskapet i Folkerepublikken som blir drive av privatpersonar. Selskapet vart stifta 25. juli 1984.

Veg

Riksveg 319 startar i Xiamen. Riksvegen går nordvestover gjennom provinsane Fujian, Jiangxi, Hunan og Chongqing, til han endar opp i Chengdu, hovudstaden i provinsen Sichuan.

Kultur

Byen har to statlete universitet, Xiamen-universitetet (1921) og Jimei-universitetet, som begge blei grunnlagde av Tan Kah Kee. Elles finst fleire private universitet og høgskolar.

Sommaren 2006 vart World Choir Games halde i Xiamen. Den norske Studentersangforening vann mannskorklassen i konkurransen.

Administrasjon

Xiamen administrerer seks distrikt:

Haicang distrikt (海沧区)
Huli distrikt (湖里区)
Jimei distrikt (集美区)
Siming distrikt (思明区)
Tong'an distrikt (同安区)
Xiang'an distrikt (翔安区)

Distrikta Siming og Huli utgjer den særskilde økonomiske sona Xiamen.

Kjelder

«Xiamen» i Store norske leksikon, snl.no.

Denne artikkelen bygger på «Xiamen» frå Wikipedia på bokmål, den 1. november 2010.
Denne artikkelen bygger på «Xiamen» frå Wikipedia på engelsk, den 6. mars 2011.

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Xiamen