Aoraki/Mount Cook
Aoraki/Mount Cook er det høgaste fjellet på New Zealand. Det er ein tind i fjellrekkja Søralpane som går langs vestkysten av Sørøya. Fjellet er eit populært turistmål, og det er også mykje brukt av fjellklatrarar. Tasman Glacier (Tasmanbreen) og Hooker Glacier (Hookerbreen) fell ned frå sidene til fjellet i aust og sørvest.[1]
| Aoraki/Mount Cook | |||
| fjell | |||
 Aoraki/Mount Cook sett frå Hookersjøen.
| |||
| Land |  New Zealand
| ||
|---|---|---|---|
| Fjellkjede | Søralpane | ||
| Høgd | 3 754 moh. | ||
| Lettast tilkomst | Bre/snø/isklatring | ||
| Førstestiging | 1894 Tom Fyfe, George Graham, Jack Clarke | ||
| Koordinatar | 43°35′44.69″S 170°8′27.75″E / 43.5957472°S 170.1410417°E | ||
 Aoraki/Mount Cook 43°35′42″S 170°08′31″E / 43.595°S 170.14194444444°E | |||
| Wikimedia Commons: Aoraki/Mount Cook | |||
Etter avtale mellom maoristammen Ngāi Tahu (Kāi Tahu) og styresmaktene i 1998, vart namnet til fjellet offisielt endra frå Mount Cook til Aoraki/Mount Cook for å ta med det opphavlege namnet, Aoraki.[2] I samsvar med denne avtalen fekk ei rekkje stadnamn på Sørøya tillagt maorinamnet sitt etter det engelske. For å synleggjera kor spesielt dette fjellet er, har det som einaste stadnamn på New Zealand, maorinamnet framfor det engelske.
Plassering endre
Fjellet ligg inne i nasjonalparken Aoraki/Mount Cook National Park. Parken vart offisielt oppretta i 1953, og er, saman med Westland National Park eit av dei nasjonale verdsarvsområda på New Zealand. Inne i parken ligg meir enn 140 fjelltoppar som er over 2 000 meter høge, og 72 namngjevne isbrear dekkjer 40 % av arealet til parken, som er på 700 km².
Busetnaden Mount Cook Village (også kalla «The Hermitage») tener som eit turistsenter og utgangsstad for turar til fjellet. Han ligg 7 km frå brekanten til Tasman Glacier (Tasmanbreen), 15 km sør for toppen til Aoraki/Mount Cook.[3]
Namn endre
Aoraki tyder 'skyskrapar' på Kāi Tahud-ialekten av maori. Det engelske namnet er til ære for kaptein James Cook, som var den første som utforska og sigla kring dei newzealandske øyene i 1770.
Klatring til toppen endre
Det første dokumenterte europeiske forsøket på å nå toppen vart utført av den irske presten W. H. Green og to sveitsiske fjellførarar den 2. mars 1882, men det vart seinare fastslått at desse var 50 meter unna den eigentlege toppen. Den 25. desember 1894 nådde newzealandarane Tom Fyfe, James (Jack) Clarke og George Graham, alle frå byen Waimate på Sørøya, toppen ved å gå opp Hooker Valley.[4] Den sveitsiske fjellføraren Matthias Zurbriggen klatra åleine til toppen kort tid etterpå frå Tasmanbreen, langs den fjellryggen som no ber namnet hans.
Det er stadig ei utfordrande klatring for å nå toppen, ofte i sterk vind og over svært bratte is- og snøskråningar. I røynda er det ein tredelt topp, der nordtoppen er høgast, medan den midtre og den sørlege er litt lågare. Å nå dei tre toppane på same turen vart første gongen gjort i 1913 av Freda du Faur og fjellførarane Peter og Alex Graham. Tre år tidlegare var du Faur den første kvinna som nådde toppen til Aoraki/Mount Cook.
Aoraki/Mount Cook var 10 m høgare inntil eit større stykke fjell og is fall ned frå nordtoppen den 14. desember 1991.
The Southern Alps (Søralpane) endre
The Southern Alps på Sørøya er danna ved at dei tektoniske platene mellom Stillehavet og Australia/India støyter saman langs vestkysten til øya og løfter opp landet. Denne landhevinga finn stad enno, og løftar opp Aoraki/Mount Cook i gjennomsnitt 7 millimeter årleg. Erosjonen virkar også sterkt i utforminga av fjella. Det harde verlaget kjem av at fjella møter passatvindane, kjende som «the roaring forties» («dei stormfulle førti»), som er kraftige vindsystem som meir eller mindre følgjer den 45. sørlege breiddegraden, og går sør om både Afrika og Australia, slik at Søralpane er den første hindringa desse fuktige vindane møter der dei blæs austover havet.
Skogar og isbrear endre
Den gjennomsnittlege nedbøren i låglandet kring fjella er kring 7,6 meter. Den store nedbørsmengda fører til at det er tempererte regnskogar i låglandet langs kysten, og tilstrekkelege snøfall i fjella til å halda isbreane ved like. Av desse ligg Tasman Glacier (Tasmanbreen] og Murchison Glacier (Murchinsonbreen) mot aust, og dei mindre Hooker Glacier (Hookerbreen) og Mueller Glacier (Muellerbreen) mot sør.
Kjelder endre
- ↑ «Aoraki / Mount Cook, Canterbury – NZ Topo Map». NZ Topo Map. Land Information New Zealand. Henta 9. september 2016.
- ↑ Graham, Doug (13 October 1998). «Ngāi Tahu Settlement Section 3: Aoraki / Mount Cook». New Zealand Government. Henta 10 June 2012.
- ↑ «Aoraki / Mount Cook, Canterbury – NZ Topo Map». NZ Topo Map. Land Information New Zealand. Henta 25. august 2016.
- ↑ Haynes, J. (1994) Piercing the Clouds. Tom Fyffe: First to climb Mt Cook. Hazard Press, New Zealand, ISBN 0-908790-64-3.
- Denne artikkelen bygger på «Aoraki/Mount Cook» frå Wikipedia på engelsk, den 2. oktober 2006.