București

București (eller Bukarest) er hovudstaden i Romania, samt det økonomiske og industrielle sentrumet i landet. Byen ligg søraust i landet ved breidda av elva Dâmbovița. Sjølve București by har vel 1,7 millionar innbyggjarar, medrekna storbyområdet om lag 2,3 millionar. Dette som gjer byen til den største mellom Berlin og Istanbul. București er den mest velutvikla byen i landet og er eit industrielt kjerneområde søraust i Europa.

București


Flagget til București	Byvåpenet til București

Kallenamn
«Vesle Paris, Austens Paris»

Motto
«Patria si Dreptul Meu»
(Mitt land og min rett)

Plassering

Styresmakter

Land

Romania

Fylke

București kommune

Grunnlagd

1459

Geografi

Flatevidd
- By
- Storbyområde

228 km²
238 km²

Innbyggjarar^[1]
- Totalt (2021)
- folketettleik
- Storbyområde

1 716 961
7 530,5 /km²
2 259 665

Koordinatar

44°26′7″N 26°6′10″E / 44.43528°N 26.10278°E

Høgd over havet

60 - 90 moh.

Tidssone
- Ved sommartid

EET (UTC+2)
EEST (UTC+3)

Diverse annan informasjon

Postnummer

0xxxxx

Retningsnummer (tlf)

+40 x1

Bilnummer

B

Nettstad: www.pmb.ro

Administrativt er București ein kommune (rumensk Municipiul București), men blir rekna til same administrasjonsnivå som eit județ (fylke). Byen er inndelt i seks sektorar. Saman med Ilfov fylke danner kommunen utviklingsregion București-Ilfov i makroregion 3.

Som ein europeisk by er ikkje București særleg gammal. Han vart første gong nemnd i 1459.^[2] Sidan den gong har byen endra karakter mange gonger og vart hovudstad i Romania i 1862 og heldt stø kurs som senter for rumensk massemedia, kultur og kunst. Byen har bygg som er ei blanding av historisk, mellomkrigstids, kommunistisk og moderne arkitektur. I mellomkrigstida førte den elegante arkitekturen og den sofistikerte eliten til at București fekk kallenamnet «Austens Paris» eller «Vesle Paris» (Micul Paris).^[3] Sjølv om mange byggverk og bydelar i det historiske sentrumet vart øydelagd av krig, jordskjelv og systematiseringpolitikken til Nicolae Ceaușescu, er det framleis mange som står att. Dei seinare åra har byen opplevd ein økonomisk og kulturell vekst.^[4]

Økonomisk er byen den mest velståande i Romania^[5] og er eit av dei viktigaste industrisentera og transportknutepunkta i Aust-Europa. Som den mest utvikla byen i Romania har București òg mange utdanningsinstitusjonar.

Historie

Restane av Curtea Veche, det kongelege hoffet i București i mellomalderen.

București i 1837

CEC-palasset og den kongelege garden

București har både utvikla seg og forfalle heilt sidan dei tidlege busetnadane i antikken og fram til han vart hovudstad i Romania på 1800-talet.

Han vart først nemnd i 1459 og var residens for fyrst Vlad Tepes av Valakia. Det gamle fyrstepalasset (Curtea Veche) vart bygd av Mircea Ciobanul og under dei neste herskarane vart București sommarresidens for hoffet og kjempa med Târgoviște om status som hovudstad etter at Det osmanske riket hadde kome til sørlege område av Muntenia og kravde overhøgd.

București vart brend ned av osmanarane og ein periode på byrjinga av 1600-talet vart han forlaten av fyrstane. Byen vart derimot bygd opp att og heldt fram å vekse og utvikle seg økonomisk. Sentrumet var rundt gata Uliţa Mare, som frå 1589 vart kalla Lipscani. Før 1700-talet var han det viktigaste handelssenteret i Valakia og vart permanent residens for hoffet i Valakia etter 1698 (frå og med regjeringstida til Constantin Brâncoveanu).

Han vart delvis øydelagd av naturkatastrofar og bygd opp att fleire gonger dei neste 200 åra. Han vart råka av Carageapeste i 1813-1814 og byen vart rykt bort frå osmanarane fleire gonger av Habsburgmonarkiet (1716, 1737, 1789) og Det russiske riket (tre gonger mellom 1768 og 1806). Han kom under russisk administrasjon mellom 1828 og Krimkrigen, bortsett frå periodar under den valakiske revolusjonen i 1848 og då austerrikske troppar tok seg inn i byen etter at russarane reiste frå staden. Dei var i byen fram til mars 1857. I mars 1847 førte ein brann til tapet av 2000 bygningar og ein tredjedel av byen vart øydelagd. Det sosiale skiljet mellom rike og fattige i byen vart på denne tida skildra av Ferdinand Lassalle som ein «ukultivert lapskaus».

I 1861 slo Valakia og Moldavia seg saman og dannar Dei donauske fyrstedøma eller Fyrstedømet Romania og București vart hovudstad i den nye nasjonen. I 1881 vart han det politiske senteret i det nyoppretta Kongedømet Romania. På andre halvdel av 1800-talet auka folketalet kraftig og byen utvikla seg urbant.

Mellom 6. desember 1916 og november 1918 vart han okkupert av tyske troppar og hovudstaden vart flytta i eksil til Iași. Etter den første verdskrigen vart București hovudstad i Stor-Romania. Som hovudstad i eit land av Aksemaktene vart han kraftig bombardert under den andre verdskrigen av dei allierte og 23. august 1944 vart det utført eit statskupp som førte Romania over på den andre sida i krigen. Som hemn vart byen kraftig bombardert av Luftwaffe. 8. november 1945, på kongen sin bursdag, slo den sovjetstøtta regjeringa til Petru Groza tilbake eit opprør som støtta kongen av Romania.

Under Nicolae Ceaușescu sitt styre (1965-1989) vart den mest historiske delen av byen øydelagd og byta ut med bygningar i kommuniststil, særleg høge leilegheitsblokker. Det beste dømet på dette er utviklinga som vart kalla Centrul Civic, som inkluderte bygginga av Parlamentpalasset, der ein heil historisk bydel vart jamna med jorda for å gje plass til Ceauşescu sine stormannsgale konstruksjonar. I 1977 råka eit særs kraftig (7,4 på Richterskalaen) jordskjelv byen. 1500 menneske mista livet og mange gamle bygningar vart øydelagd. Nokre historiske nabolag har likevel overlevd fram til i dag.

Den rumenske revolusjonen i 1989 byrja med store anti-Ceaușescu-protestar i Timișoara i desember 1989 og heldt fram i București, noko som førte til at kommunistregimet vart styrta. Studentforbund og opposisjonsgrupper organiserte protestar på stor skala i 1990, sidan dei ikkje var nøgd med det nye styret til Nasjonal Frigjeringsfront. Opprøret vart hardt slått ned av gruvearbeidarane i Valea Jiului. Fleire andre opprør følgde og regjeringa vart til slutt byta ut.

Etter 2000 har byen vorte modernisert i takt med den økonomiske oppsvingen i Romania. Det historiske senteret i byen vert kraftig restaurert, medan det er kraftig utbygging på både bustad- og handelssektoren.

Avtalar signerte i București
28. mai 1812, etter den russisk-tyrkiske krigen 1806-1812
3. mars 1886, etter den serbisk-bulgarske krigen
10. august 1913, etter den andre balkankrigen
4. august 1916, allianseavtale mellom Romania og Ententemaktene
6. mai 1918, avtale mellom Romania og Sentralmaktene

Demografi

București hadde 1 716 961 innbyggjarar ved folketeljinga i 2021, medan regionen som òg omfattar Ilfov fylke, hadde 2 259 665.^[1]

Folketeljing	Folketal^[6]
1948 (25.01.)	1 025 180
1956 (21.02.)	▲ 1 177 661
1966 (15.03.)	▲ 1 366 684
1977 (05.01.)	▲ 1 807 239
1992 (07.01.)	▲ 2 067 545
2002 (18.03.)	▼ 1 926 334
2011 (20.10.)	▼ 1 883 425
2021 (01.12.)	▼ 1 716 961

Etnisitet

Den etniske samansetjinga av befolkninga i kommunen ut frå folketeljingane frå 1992 til 2021:^[7]

År	Rumenarar	Ungararar	Roma	Tyskarar	Jødar
1930	620 943	24 445	9 450	14 406	69 972
1956	1 294 318	11 804	1 851	5 531	44 219
1966	1 556 290	9 357	1 127	4 769	14 494
1977	2 046 924	10 033	13 996	5 565	9 199
1992	2 018 107	8 301	24 990	4 295	3 877
2002	1 869 069	5 834	27 322	2 358	2 473
2011	1 618 883	3 359	23 973	1 209	1 333
2011	1 252 190	2 168	10 740	1 011	906

Språk

Morsmål ut frå folketeljinga i 2021:^[8]

Morsmål
Rumensk	1 259 131	73,3 %
Romani	2 339	0,1 %
Ungarsk	2 073	0,1 %
Ikkje oppgitt		25,8 %

Religion

Religiøs tilknytning ut frå folketeljinga i 2021:^[9]

Religiøst samfunn
Rumensk-ortodokse	1 150 455	67,0 %
Ateistar	19 517	1,1 %
Romersk-katolske	17 669	1,0 %
Agnostikarar	9 956	0,6 %
Muslimar	8 015	0,5 %
Pinsemenigheiter	3 587	0,2 %
Ikkje oppgitt		27,5 %