Galileo Galilei

Galileo Galilei (15. februar 1564–8. januar 1642) var ein italiensk filosof, fysikar, matematikar og astronom.

Galileo Galilei
Portrett av Galileo Galilei av Giusto Sustermans
Fødd	Galileo di Vincenzo Bonaiuti de' Galilei 15. februar 1564(1564-02-15) Pisa i hertugdømet Firenze i Italia
Død	8. januar 1642 (77 år) Arcetri i Storhertugdømet Tosacana i Italia
Bustad	Storhertugdømet Toscana i Italia
Nasjonalitet	Italiensk
Område	Astronomi, fysikk og matematikk
Yrke	astronom, filosof, matematikar, fysikar, oppfinnar, astrolog, polyhistor, universitetslærar, vitskapsperson, ingeniør, filosof
Institusjonar	Universitetet i Padova Universitetet i Pisa
Alma mater	Universitetet i Pisa
Doktorgradsrettleiar	Ostilio Ricci
Kjende studentar	Benedetto Castelli Mario Guiducci Vincenzo Viviani
Kjend for	Kinematikk Dynamikk Observasjonsastronomi Heliosentrisme
Sambuar	Marina Gamba
Barn	Vincenzo Gamba, Virginia Galilei
Medlem	Accademia della Crusca Accademia Nazionale dei Lincei Accademia delle Arti del Disegno
Signatur

Oppveksten

Galileo Galilei blei fødd i Pisa. Faren hans, Vincenzo, var musikar og ville at sonen skulle bli det same. Då Galilei voks opp, vart økonomien til familien dårlegare, og foreldra bestemte seg for at sonen skulle satse på ein karriere innan medisin.

Galilei hadde ikkje nokon interesse for medisin, men var veldig interessert i mekanikk og matematikk. Han vart sannsynlegvis interessert i dette ved at han byrja å studere musikkinstrumenta til faren. Interessa hadde òg vore familien tidlegare. Han byrja spesielt å interessere seg for eksperiment.

Forsking

Galileo Galilei framfor inkvisisjonen. Måler av Cristiano Banti frå 1857.

Galileo Galilei la grunnlaget for den eksperimentelle vitskapen. Han var overbevist om at naturlovene ikkje var så kompliserte som kyrkja og andre samtidige vitskapsmenn påstod. Han meinte at det var mogleg å bevise hypoteser om naturen gjennom eksperiment og testar i verkelegheita. Dessutan hevda han at om ein kunne bevise at ein teori stemde i verkelegheita så var alle andre teoriar feil. Dette var kyrja spesielt misnøgde med. Ein del av dei seinare oppdagingane til Galilei var i strid med standpunkta til kyrkja i samtida hans.

Fysikk

Under studietida si sat han ein gong i katedralen i Pisa under ei lang messe. Han observerte eit røykelseskar som svinga fram og tilbake, og at tida mellom svingingane var den same ved store og små svingingar. Han gjekk så heim og eksperimenterte med ulike pendlar, og formulerte ein teori om rørsler for pendlar. Etter studia arbeidde han som lærar og professor i matematikk ved Universitetet i Pisa og Padova. Frå 1610 arbeidde han hos storhertugen i Toscana.

I 1609 hadde ein optikar i Nederland konstruert ein moderne kikkert. Galilei blei interessert i tanken om at ein kunne forstørre noko som var på lang avstand, og fann ut at han skulle bygge ein kikkert. Ved hjelp av teikningar frå Nederland lagde han ein forbetra type. Konstruksjonen hans fungerte, og det blei ein kikkert som forstørra åtte gonger. Etter ei tids arbeid kunne den forstørre 33 gonger, og Galilei retta han mot himmelen. Der oppdaga han noko som skulle komme til å påverke han sterkt.

Astronomi

Med kikkerten kunne Galilei observere eit stort tal stjerner. Han observerte au Venus i ulike fasar, solflekkar, fjell og krater på månen, noko mystisk rundt Saturn og fire av månane til Jupiter. Observasjonane gjorde han overbevist om at det heliosentriske verdsbildet var det rette.

Bøker

Boka med tittelen «Dialog om dei to verdssystema» som han gav ut i 1632, skapte kaos og i 1633 blei han stilt for ein domstol. Han blei da tvinga til å legge bort alt omkring den «feilaktige læra». Pave Urban VIII beskytta han og gav han ein mild straff på grunn av hans alder og sjukdom. Han fekk husarrest resten av livet. Men Galilei fortsette arbeidet sitt og gav i 1638 ut boka «Samtale og matematiske demonstrasjonar om to nye vitskapar», der han skreiv ned dei fysiske teoriane sine. Desse la grunnlaget for det seinare arbeidet til Isaac Newton.

Galilei døydde i Firenze i 1642.