Lars Levi Læstadius

Lars Levi Læstadius (10. januar 1800–21. februar 1861) var ein svensk prest og botanikar som mest av alt er kjend som grunnleggjaren av den kristne rørsla læstadianismen.

Lars Levi Læstadius
Statsborgarskap	Sverige
Fødd	10. januar 1800 Jäkkvik
Død	21. februar 1861 (61 år) Pajala församling
Yrke	botanikar, karsporeplanteekspert, skribent, pastor, vitenskapelig illustratør
Språk	svensk, lulesamisk, meänkieli, nordsamisk
Religion	Svenska kyrkan
Lars Levi Læstadius på Commons

Liv og virke

Bakgrunn

Læstadius vart fødd i Jieggeluokta/Jäckvik, i nærleiken av Arjeplog i Nord-Sverige. Far hans sørgde for familien gjennom jakt, fiske og tjørebrenning. Familien var svært fattig, men med hjelp frå ein halvbror som var prest i Kvikkjokk klarte Læstadius å fullføre teologistudia ved Universitetet i Uppsala. Han var ein framifrå student, og interessa hans for botanikk gjorde at han fekk ei stilling som assistent ved det botaniske fakultet medan han studerte teologi.

Prest

Læstadius vart ordinert som prest i 1825 av biskopen i Halmstad, Erik Abraham Almquist. Det første prestegjeldet hans var Arjeplog, der han vart misjonær for regionen Pite.

Frå 1826 til 1849 var han vikar i Karesuando prestegjeld. Da Læstadius kom åt Karesuando var det stor nød og fattigdom der. Alkoholmisbruk var utbreidd i den samiske befolkninga.

Alkoholmisbruket vart ein av de viktigaste tinga Læstadius ønskte å endre på. Dette klarte han på forbløffande kort tid – for det meste gjennom å opplyse og åtvara folket med preikinga si. Læstadianarane (trusretninga som oppstod ved og etter Læstadius) er kjende for avhaldet sitt, og utspringet til dette ligg nok for ein stor del i dei tilstandane Læstadius var vitne til.

Størstedelen av den samiske befolkninga vart «tørrlagt» som resultat av arbeidet åt Læstadius, og levekåra vart tydeleg betre.

Læstadius preika hardt og sa i klåre ordelag kva synd var. Dette vart ikkje spesielt godt motteke av øvrigheita, noko som førte til at biskopen bestemte at det frå og med 1853 skulle haldast to gudstenester i Pajala: éi for læstadianarane og éi for andre. Dette vert rekna som byrjinga på den læstadianske rørsla. Læstadianarane har alltid halde seg til statskyrkja, men held sine eigne gudstenester.

Læstadianisme

Sjå òg Læstadianismen.

Sentralt i læra åt Læstadius står synd og tilgjeving, rett anger (over syndene) og nestekjærleik. Gjennom å kjenne sin syndige natur skal mennesket angre brota sine mot Guds ord. Den angrande syndaren får syndeforlating gjennom å be om denne frå ein kristen han eller ho har tiltru til. Dette kan vera ein predikant eller kven som helst andre. Dette var ein sentral tese i læra åt Læstadius. På den tida var det ikkje vanleg at andre enn prestane tilsa syndeforlatingane (hugs òg at kyrkja ein gong hadde gudsteneste på latin, sjølv om kyrkjelyden ikkje skjønte eit ord av det), og det vekte nok «åndeleg harme» hjå mang ein prest. Men Læstadius var ikkje kjend for å følgje normer og reglar ukritisk – for han var det mykje viktigare å preike rett forkynning, slik Bibelen lærte.

Læstadianarane har i dag mange store forsamlingar i Noreg, Sverige, Finland, Danmark og USA. I dei seinare åra er læstadianismen òg vorten kjend blant studentar frå Kina, Russland og dei austeuropeiske landa.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Lars Levi Læstadius» frå Wikipedia på bokmål, den 30. mars 2005.

Litteratur

• Gustaf Dahlbäck, Den gamla och nya människan i Lars Levi Læstadius teologi, 1949
• Lilly Anne Østtveit Elgvin, Lars Levi Læstadius' spiritualitet, 2010.
• Olle Franzén, Naturalhistorikern Lars Levi Læstadius,1973
• Seppo Lohi, Sydämen kristillisyys Lars Levi Læstadius ja læstadiolainen herätyksen alkuvaiheet, 2000.
• Hannu Juntunen, Lars Levi Læstadiuksen käsitys kirkosta, 1982
• Kristina Nilsson, Den himmelske föräldern. En studie av kvinnans betydelse för Lars Levi Læstadius teologi och förkunnelse, 1988.
• Henning Thulin, Lars Levi Læstadius och hans förkunnelse, 1949
• Gunnar Wikmark, Lars Levi Læstadius’ väg till den nya födelsen, 1980

Bakgrunnsstoff

• «Lars Levi Læstadius (1800-1861)». Artikkel i Dag og Tid nr. 16, 17. april 1997 om Læstadius og Kautokeino-opprøret
• «Lars Levi Læstadius (1800-1861)» Arkivert 2007-09-28 ved Wayback Machine. ved bahai.no
• «Lars Levi Laestadius - en av Nordkalottens forste botanikere» Arkivert 2006-11-10 ved Wayback Machine. ved toyen.uio.no
• «Botanikeren Lars Levi Laestadius» ved toyen.uio.no
• Preiker på internett: Svensk, engelsk, finsk og samisk.
• Oppføringa «Læstadius, Lars Levi» i Svenskt biografiskt handlexikon gjengjeve på nettstaden Prosjekt Runeberg