Olaf Bull

Olaf Jakob Martin Luther Breda Bull (10. november 1883–23. juni 1933) var ein norsk lyrikar og forfattar, son av folkelivsskildraren og teologen Jacob Breda Bull. Han kan kallast ein tidleg modernist, og var godt likt av lesarar og kritikarar i si samtid. Bull budde i periodar i Frankrike og Italia, men oppnådde likevel å bli kalla for «Oslo-diktar». Han var fødd og døydde i hovudstaden, og skreiv fleire dikt knytte til byen, som «Oslo-hus» og «Vintersolhverv».

Olaf Bull
Statsborgarskap	Noreg
Fødd	10. november 1883 Christiania
Død	29. juni 1933 (49 år) Oslo
Yrke	lyrikar, skribent, journalist
Språk	norsk
Far	Jacob Breda Bull
Ektefelle	Suzanne Bull
Olaf Bull på Commons

Dikta til Bull vitnar om stor kunne og uvanleg sensibilitet, og om kor djupt han sleit med angst og depresjonar. Kjensleregisteret spenner frå dei djupe avgrunnar til augneblinkar av overstrøymande livskjensle. Biletspråket er nær knytt til konkrete fenomen eller situasjonar.

Bull skreiv gjerne sentrallyrikk, og viktige motiv i diktinga hans er våren, kjærleiken, kunsten, æva, tida, døden og angsten for tomromet. Fleire av desse motiva kan vera til stades i same diktet. Eit spørsmål som kjem att og att, er om kunstnaren gjennom å skape kunst på sett og vis kan redde det som er dømt til å gå til grunne, bevare det «dypt og blivende» i «digtets evige, unge alabast» som det heiter i det best kjende diktet hans, «Metope», som òg er eitt av dei mest verdsette i norsk litteratur. Det handlar mellom anna om korleis kunstnaren 'vinn' over døden. Han heldt han seg stort sett til eit tradisjonelt formspråk som han nytta på ein personleg måte.

Liv

Olaf Bull var fødd i Kristiania som son av folkelivsskildraren og teologen Jacob Breda Bull (1853–1930) frå Rendalen og Maria Augusta Berglöf (1854–1922) frå Stockholm. Medan faren først og fremst var prosaforfattar, var sonen lyrikar, og mest berre det.

Olaf Bull vart nærmast ein polyhistor. Interessene femnde frå litteratur, filosofi, historie, politikk og biletkunst til naturvitskap. Han var «eit uvanleg rikt og fengslande menneske, som sjølvgjeve vart sentrum i veneflokken, kritisk og samstundes blendande skarp — men og raust og varm».

I ungdomen var Olaf Bull huga på fleire fag. Han var innom filologistudiet samstundes som han var dregen mot realfaga, særleg biologi. Han studerte franske symbolistar og eigna til seg Bergsons filosofi som sette djupe spor i diktinga hans. Bjarte Birkeland skriv at språkkunnskapane hans var store, og at han mellom anna las Dantes guddommelege komedie i original, men at han aldri kom til å fullføre noko studium. Frå 1906 til 1908 arbeidde han som journalist i Ørebladet, Posten og Dagbladet. Dette var det einaste faste arbeidet han hadde. «For en dikter med Olaf Bulls støpning var det [...] ugjørlig å skaffe seg et brukbart livsgrunnlag, så meget mere som hans uhyre labile nervesystem, med sine heftige utslag, gjorde at han så langt fra var en billig mann å holde liv i», seier Hans Heiberg. Bull rak mellom Kristiania, København, Paris og Roma. Det er kjend at han utvikla eit alvorleg alkoholproblem. Men han dikta aldri i påverka tilstand.

Diktar

Trass i kriser og motgang greidde Olaf Bull å skape. «Han arbeidde i rykk, men sleppte ikkje frå seg eit dikt før han var nøgd». Hausten 1909 sende han inn 25 dikt til Aschehoug forlag. Men da forlagssjef William Nygaard ikkje straks melde tilbake om han ville gje dei ut, gjekk Bull til Gyldendal. Der vart han godteken med ein gong. Eit særkjenne for Olaf Bull var evna til å kombinere det tankeklåre med bilete som verka nye og friske. I Norges litteraturhistorie band 4, skriv professor Bjarte Birkeland at Olaf Bull var «sjølvstendig frå fyrste stund».

Olaf Bull var ein «outsider» i samfunnet. Bjarte Birkeland skriv i Norges litteraturhistorie: «Olaf Bull tok tidleg til som journalist, men hadde aldri noko fast yrke; han sleit heile livet som forfattar og frilans. Dei usikre kåra pinte han, ikkje minst fordi han var på evig flyttfot.: at to ekteskap gjekk over styr, hang òg saman med dette. I diktinga si kunne han løyse seg frå dette i humor, men den bitre livsrøynsla hans var at alt han rørte ved, gjekk sundt.»

Likevel: «Olaf Bull var et geni, ett av de meget få i norsk diktning, og han visste det selv», skriv Hans Heiberg, som og seier at Bulls «skjebne som dikter og menneske bærer alle tragediens kjennetegn.»

Krim

Krimromanen Mit navn er Knoph, som truleg blei skriven i 1909, kom ut som føljetong i magasinet Hver 8. Dag frå 1913 til 1914. Også denne boka er blitt framhevd som nyskapande og velkomponert av krimkritikarar.

Ekteskap

Bull var gift tre gonger, med Thora Bakkerud frå 1912 til ekteskapet blei oppløyst i 1915, med skodespelaren Trine Louise Charlotte Gløersen frå 1915 til ekteskapet blei oppløyst i 1925, og frå 1925 og livet ut med Suzanne Alexandrine Dain.

Bull møtte Suzanne Dain i 1924. Det var til henne Olaf Bull skreiv «Metope», som kom ut i diktsamlinga av same namn. Suzanne har gjeve ut ei vakker minnebok der ho mellom anna fortel om kor glade dei båe var då «Metope», som han kalla «mitt vakreste dikt», var kome til. Suzanne og Olaf Bull fekk sonen Jan Bull (1927-1985), som vart teaterinstruktør og, som faren, gåverik lyrikar. Suzanne Bull heldt fast ved mannen til det siste. Olaf Bull døydde i 1933, 49 år gamal, fullstendig utbrend, men med elleve bøker bak seg.Bulls urne er sett ned i Æreslunden på Vår Frelsers gravlund 1962.

Møte

Olaf Bull møtte fleire samtidige forfattar og andre framståande personar. Roma-buaren Bjørnstjerne Bjørnson var ein nær ven av faren, men tok avstand frå Olaf Bull på grunn av den rusa oppførselen hans. Då han og kona Suzanne var busett på Montparnasse på slutten av 1920-talet møtte Bull mellom anna Ernest Hemingway og James Joyce. Joyce lærte norsk av Bull, og nemner han som «Olaph the Oxman» i Finnegans Wake (1939).

I 1923 laga Bull intervju for Tidens Tegn med personar som forfattaren H.G. Wells, økonomen Philip Henry Kerr, skodespelaren Eleonora Duse og fascistleiaren Benito Mussolini.

Dikting

Førstesamlinga Digte frå 1909 vakte oppsikt i Noreg og Danmark. Kritikarar som Nils Kjær, Carl Nærup, Johannes V. Jensen og Christian Rimestad hadde stor sans for dei formsikre og djuptloddande dikta. Nye Digte frå 1913 innheldt mellom anna «Elvira», «Pilestrædet» og «Sneen». Også denne samlinga blei godt motteken, og Bull blei samanlikna med Henrik Wergeland og Charles Baudelaire. I Digte og noveller frå 1916 finn ein Bull sine to einaste noveller, «Barnet» og «I mørke», og diktet «Sommerens forlis», skriven under og påverka av første verdskrigen. I 1918 skreiv han diktet «Pladsen i solen» med same tema, det einaste nye diktet i Samlede dikt frå 1919.

Kritikarane måtte venta åtte år på neste nye diktsamling, Stjernene (1924). Også denne hausta lovord, frå mellom anna Nordahl Grieg, Ronald Fangen og Tom Kristensen. Samlinga Metope frå 1927 inneheld mellom anna Bulls mest kjende dikt, «Metope». De hundrede år frå 1928 er eit episk-lyrisk verk som tek for seg norsk kulturliv frå Wergeland til Bjørnson. Oinos og Eros kom i 1930, og den siste diktsamlinga,Ignis Ardens, kom ut i 1932. Her finn ein «Oslo-hus», skrive i høve bygginga av nye Oslo rådhus som tok til i 1930.

Hans Heiberg seier av lyrikken for Bull vart både «lidenskap og vitenskap», og at produksjonen var «ytterst sparsom». Retteleg populær vart han ikkje, seier han vidare, men ryet hans bleikna ikkje med åra.

Vårdiktaren

Liksom Henrik Wergeland, som han ovundra, var Olaf Bull ein av dei store vårdiktarane i norsk boksoge. Det første diktet i den første diktsamlinga hans, «Til dig», er ei hylling på ein gong til kjærleiken, til ungdomen og til våren. «Den ytre virkelighet er overveldende nært til stede i Bulls dikt; han går fullt og helt opp i den og formidler den med en intensitet i sansningene som river leserne fullstendig med. Like overveldende er opplevelsen av forgjengeligheten i det virkelige; og den melder seg gjerne når livsberuselsen er på det sterkeste» skriv Ivar Havnevik, som jamvel mot slutten av «Til dig» meiner å finne teikn til tvil hjå eg-personen på at livsjubelen kan halde fram «alle de kommende år».

Eit heilskapssyn på Olaf Bulls lyrikk

Filosofen Egil A. Wyller, i avhandlinga Tidsproblemet hos Olaf Bull (1959), har med eit fast grep freista å skissere sjølve grunnstrukturen i Olaf Bulls åndelege univers med utgangspunkt i tidsomgrepet. Til grunn legg han inngåande analysar av dikt som «Metope», «Fra Mezzaninvinduet», «Himmelhaven», «Stenen», «Sneen», «Molok» og «Stjernerne» med fleire.

Frå gry til kveld

«Tidleg avviste Olaf Bull dei overleverte kristne førestillingane. Men det religiøse problemet vart han ikkje så snart ferdig med. Det synest springe direkte fram av den sterke trongen hans til «evighet»», skriv Birkeland og tek som døme mellom anna fram ungdomsdiktet «Paa læsesalen» som han ser som «ein protest både mot eit altfor matnyttig samfunn, mot ei lunken kyrkje og mot det kaos av lys som fløymer inn over han.»

Beiskare kjem tendensen fram i diktet «Julenat», der tragedien til ei ung ugift mor mellom anna vert sett opp mot madonnabiletet i kyrkja som framstiller ei mor med «et barn av guld» i armane.

Tidsproblemet kjem att i dikt etter dikt, som t.d. i «Barnet». Her reflekterer ein glad far over vegen frå «gry til kveld». Faren følgjer utviklinga til sonen: «Du lykkelige kravlekryp». Og han teiknar mora som står «straalende» i treskuggen og kjenner at det gror «paa egen haand» av «hendes evighet». Konklusjonen er at både far og mor må innsjå at tida dei kan vera nær einannan er stutt, og at for kvar dag som går, er far, mor og barn komne eit steg nærare kvar si grav:

Og saa, for hver en dag, som gaar

i sol, i regn, fra gry til kveld,

blir du, fra helt å være vor,

bestandig mer dig selv!

Ræk haanden til din far, din mor,

før veien bøier evig av!

Den venter os, den sorte jord!

Nu gaar vi tre, til hver vor grav!

Olaf Bull, Samlede digte 1959, s. 224.

Bibliografi

Lyrikk

• 1909: Digte
• 1913: Nye digte
• 1916: Digte og noveller
• 1924: Stjernene
• 1927: Metope
• 1928: De hundrede aar
• 1930: Oinos og Eros
• 1931: Oslo-hus
• 1932: Ignis Ardens

Romanar

• 1914: Mitt navn er Knoph (kriminalroman)

Skodespel

• 1919: Kjærlighetens farce (med Helge Krog)

Om Bull

• Wandrup, Fredrik, 1995: En uro som aldri dør. Olaf Bull og hans samtid
• Lasson, Frans, 1991 Ild og skygger : spredte notater fra et digterliv
• Lasson, Frans, 1989: Selv i solen har jeg evig sne : en introduktion til Olaf Bull - brev fra en dikters liv
• Lasson, Frans, 1989: Olaf Bull : brev fra en dikters liv
• Lasson, Frans. 1987: Notater fra en dikters verksted
• Lasson, Frans, 1985: Thora og Olaf Bull : blade af et ægteskabs historie
• Wyller, Egil A., 1959: Tidsproblemet hos Olaf Bull : et eksistensfilosofisk bidrag..
• Bull, Suzanne, 1974: Ni år : mitt liv med Olaf Bull
• Ofstad, Erna, 1955: Olaf Bulls lyrikk : en anlyse av konfliktene i et livssyn

Bakgrunnsstoff

Olaf Bull på Wikikilden (frie originaltekstar)

• Artikkel om Olaf Bull i NBL, skriven av Fredrik Wandrup