Romani rakripa

Romani rakripa eller romani, òg kalla norsk romani og svensk romani eller skandoromani, er eit språk med hovudsakleg skandinavisk grammatikk og indisk-basert ordforråd som tradisjonelt blir bruka av romanifolket (reisande, tatrar, romanoar, romanisæl) i det vestlege Sverige, på Austlandet og i Trøndelag. Etter eit vedtak i den svenske Riksdagen den 2. desember 1999 fekk romani i alle sine variantar (saman med samisk, finsk, tornedalsfinsk og jiddisch) offisiell status som nasjonalt minoritetsspråk i Sverige. Også i Noreg er språket definert som eit offisielt minoritetsspråk.

Romani (Romani rakripa)
Klassifisering:	Indoeuropeisk  Germansk   Nordisk    Austnordisk     Romani rakripa
Bruk
Tala i:	Sverige, Noreg
Område:	Austlandet, Trøndelag, heile Sverige
Romanitalande i alt:	31 000
Rangering:	Ikkje topp-100
Skriftsystem:	Latinsk
Offisiell status
Offisielt språk i:	Romanifolk
Normert av:
Språkkodar
ISO 639-1:
ISO 639-2:

Ordtilfang

Norsk	Romani	Opphavsspråk
ein	jikk	ek (hindi)
to	dy	do (hindi)
tre	trinn	tīn (hindi)
fire	sjtar	cār (hindi)
fem	pansj	pāṃc (hindi)
seks	sinkus	?
sju	efta	häft (farsi) el. epta (gresk)
åtte	åkta	okhto (gresk)
ni	enja	ennea (gresk)
ti	desj, dypansj	das (hindi) do (hindi)+ pāṃc (hindi)
jord	pu	bhūmi 'jord' (gamalindisk)
stor	baro	vaḍrā 'stor' (gamalindisk)
fole	kuro	ghoṛā 'hest' (gamalindisk)
vatn	pani	pānīya (gamalindisk)
mykje	butt	bahut (hindi)
Gud	Devel	dev (hindi)
Gud	Adonai	Adonáj (hebraisk)
flott, stolt	buno	buono (italiensk)
bok	libri	libre (fransk)
kvit	blank	blanc (fransk)
åleine	alonum	alone (engelsk)
gata	stråtan	straat (nederlandsk)
vegg	vanta	Wand (tysk)
elv	flussa	Fluß (tysk)
vente	bidra	bide (skandinavisk)

Ordtilfanget i romani ber sterkt preg av historia til romanifolket. Kjernen av ordtilfanget kjem frå dei indoariske språka kring Panjab i Pakistan og det nordvestlege India. Mange ord liknar på dei tilsvarande orda i hindi — slik som tala frå ein til fem. Andre vesentlege kjelder er gresk, slaviske språk, romanske språk og germanske språk. Det finst òg enkelte hebraiske og finske ord i romani.

Mange ord som er innlånte frå skandinavisk er omforma med suffiks som -(d)ra, -us, -is og liknande.

Ordtilfanget i romani er presentert i Ordliste for skandoromani.

Grammatikk

Grammatikken står i sterk motsetnad til ordtilfanget i romani rakripa; både syntaksen (setningsoppbyggjinga) og morfologien (systemet av bøyingsendingar) er i det store og heile av sentralskandinavisk type.

Morfologi

Substantiv

Ubunde eintal	Bunde eintal	Ubunde fleirtal	Bunde fleirtal
divus (‘dag’)	divusen	divusar	divusane
bakro (‘sau’; ‘bekre, vêr’)	bakroen	bakroar	bakroane

Substantiva i romani tek vanlegvis -(a/e)r i ubunde fleirtal, og dei har etterhengd bunden artikkel som i dei fleste nordgermanske språka og målføra. Endingsvokalen i ubunden form blir halden i bøygde former. Typiske endingsvokalar er hankjønnsendinga -o og hokjønnsendinga -i.

Avleiingsendingar inkluderer -ipa (rakra = ‘tala’, rakripa = ‘språk’, ‘tale’; nak = nase, nakkipa = ‘snus’) og -ar (tradra = ‘reise’, tradrar = ‘bil’).

Verb

Inf.	Pres.	Pret.	Perf.
dikka (‘sjå’)	dikkar	dikka	kammar dikka
jia (‘syngje’)	jiar	jia	kammar gia
ja (‘gå’)	jar	jadde	kammar jadd

Verba har oftast a-infinitiv på romani. Dei fleste verba blir bøygde som nynorsk kasta. Einstavingsverb blir oftast bøygde om lag som nynorsk ha. Perfektum blir oftast danna med hjelpeverbet kamma (ha). Mange verb, inkludert ord frå germanske språk, har suffikset -(d)ra: bidra (vent), bodra (bu), dindra (tena), dragra (draga, reise).

Syntaks

Den grunnleggjande setningsbygnaden i romani er stort sett av SVO-type (Subjekt-Verb-Objekt): Vårsnus rakrar romani (SVO) svarar ordrett til «Vi talar romani». Ved tilføying av adverb først i setninga får vi, som i all skandinavisk, reverseringa SV > VS: Ninna rakrar vårsnus romani (AVSO) «No talar vi romani.»

Litteratur

• Hancock, Ian: «The Social and Linguistic Development of Scandoromani», i Language Contact: Theoretical and Empirical Studies. Berlin: Mouton de Gruyter, 1992.
• Hyltenstam, Kenneth (red.): Sveriges sju inhemska språk : ett minoritetsspråksperspektiv. Lund (Studentlitteratur), ca 1999. (366 s. : ill.) ISBN 91-44-00777-9 (hf.) [1]
• Iversen, Ragnvald: The Romany language in Norway. (Skrifter / utgitt av det Norske videnskapsakademi i Oslo. II. Historisk-filosofisk klasse ; 1944:3 1) 1944. (275 s.)
• Karlsen, Hermann: Romani-norsk ordbok. Fredrikstad (Stiftelsen Roma), 2000. (90 s.; ill.) [2]
• Karlsen, Hermann: Vandriar : et enkelt innføringskurs i romani : ved undervisning, skriftlig og på CD. Fredriksstad (Stiftelsen Roma), 2001. Hefte (28 s.) + CD. [3]
• Karlsen, Ludvig [...] et.al.: Romani-folkets ordbok : Tavringens rakripa = de reisendes språk. 1993. ISBN 82-992363-1-2. [4]
• Mac Mathúna, Séamus & Ó Corráin, Ailbhe (red.): Minority languages in Scandinavia, Britain and Ireland. (Studia Celtica Upsaliensia ; 3) Uppsala (University of Uppsala); Stockholm (Almqvist & Wiksell International), 1998. (220 s. : ill.) ISBN 91-554-4111-4 (hf.) [5]
• Sveriges officiella minoritetsspråk : finska, meänkieli, samiska, romani, jiddisch och teckenspråk : en kort presentation. (Skrifter utgivna av Svenska språknämnden ; 86) Stockholm (Norstedt), 2003. (76 s. : ill.) ISBN 91-7297-611-X (hf.) [6]

Sjå òg

• Romanés
• Rodi

Bakgrunnsstoff

• Utdrag frå Tavringens rakripa : romanifolkets ordbok av Ludvig Karlsen
• Norske nyheter på romani rakripa (Pre Drommen te Romani-Manuset)
• «Ethnologue Report: Romani, Tavringer : a language of Sweden»