Romani rakripa

Romani rakripa eller romani, òg kalla norsk romani, svensk romani, skandoromani, rodi eller reisandespråk, er eit språk med hovudsakleg skandinavisk grammatikk og indisk-basert ordforråd som tradisjonelt blir bruka av romanifolket (reisande, tatrar, romanoar, romanisæl) i det vestlege Sverige, på Austlandet og i Trøndelag. Etter eit vedtak i den svenske Riksdagen den 2. desember 1999 fekk romani i alle sine variantar (saman med samisk, finsk, tornedalsfinsk og jiddisch) offisiell status som nasjonalt minoritetsspråk i Sverige. Også i Noreg er språket definert som eit offisielt minoritetsspråk.[1]

Romani
Romani rakripa
Klassifisering: Indoeuropeisk
 Germansk
  Nordisk
   Austnordisk
    Romani rakripa
Bruk
Tala i: Sverige, Noreg
Område: Austlandet, Trøndelag, heile Sverige
Romanitalande i alt: 31 000
Rangering: Ikkje topp-100
Skriftsystem: Latinsk
Offisiell status
Offisielt språk i: Romanifolk
Normert av:  
Språkkodar
ISO 639-1:  
ISO 639-2:  
ISO 639-3: rmg
Glottolog: trav1236

Sett som eit romanispråk høyrer romani rakripa til dei nordlege romanispråka i lag med m.a. finsk romani, sintiromani, dei tre andre greinene er valakisk romani, sentralromani og balkanromani[2].


OrdtilfangEndra

Norsk Romani Opphavsspråk
ein jikk ek (hindi)
to dy do (hindi)
tre trinn tīn (hindi)
fire sjtar cār (hindi)
fem pansj pāṃc (hindi)
seks sinkus ?
sju efta häft (farsi) el.
epta (gresk)
åtte åkta okhto (gresk)
ni enja ennea (gresk)
ti desj,
dypansj		 das (hindi)
do (hindi)+ pāṃc (hindi)
jord pu bhūmi 'jord' (gamalindisk)
stor baro vaḍrā 'stor' (gamalindisk)
fole kuro ghoṛā 'hest' (gamalindisk)
vatn pani pānīya (gamalindisk)
mykje butt bahut (hindi)
Gud Devel dev (hindi)
Gud Adonai Adonáj (hebraisk)
flott, stolt buno buono (italiensk)
bok libri libre (fransk)
kvit blank blanc (fransk)
åleine alonum alone (engelsk)
gata stråtan straat (nederlandsk)
vegg vanta Wand (tysk)
elv flussa Fluß (tysk)
vente bidra bide (skandinavisk)

Ordtilfanget i romani ber sterkt preg av historia til romanifolket. Kjernen av ordtilfanget kjem frå dei indoariske språka kring Panjab i Pakistan og det nordvestlege India. Mange ord liknar på dei tilsvarande orda i hindi — slik som tala frå ein til fem. Andre vesentlege kjelder er gresk, slaviske språk, romanske språk og germanske språk. Det finst òg enkelte hebraiske og finske ord i romani.

Mange ord som er innlånte frå skandinavisk er omforma med suffiks som -(d)ra, -us, -is og liknande.

Ordtilfanget i romani er presentert i Ordliste for skandoromani.

GrammatikkEndra

Grammatikken står i sterk motsetnad til ordtilfanget i romani rakripa; både syntaksen (setningsoppbyggjinga) og morfologien (systemet av bøyingsendingar) er i det store og heile av sentralskandinavisk type.

MorfologiEndra

SubstantivEndra

Ubunde
eintal		 Bunde
eintal		 Ubunde
fleirtal		 Bunde
fleirtal
divus (‘dag’) divusen divusar divusane
bakro (‘sau’; ‘bekre, vêr’) bakroen bakroar bakroane

Substantiva i romani tek vanlegvis -(a/e)r i ubunde fleirtal, og dei har etterhengd bunden artikkel som i dei fleste nordgermanske språka og målføra. Endingsvokalen i ubunden form blir halden i bøygde former. Typiske endingsvokalar er hankjønnsendinga -o og hokjønnsendinga -i.

Avleiingsendingar inkluderer -ipa (rakra = ‘tala’, rakripa = ‘språk’, ‘tale’; nak = nase, nakkipa = ‘snus’) og -ar (tradra = ‘reise’, tradrar = ‘bil’).

VerbEndra

Inf. Pres. Pret. Perf.
dikka (‘sjå’) dikkar dikka kammar dikka
jia (‘syngje’) jiar jia kammar gia
ja (‘gå’) jar jadde kammar jadd

Verba har oftast a-infinitiv på romani. Dei fleste verba blir bøygde som nynorsk kasta. Einstavingsverb blir oftast bøygde om lag som nynorsk ha. Perfektum blir oftast danna med hjelpeverbet kamma (ha). Mange verb, inkludert ord frå germanske språk, har suffikset -(d)ra: bidra (vent), bodra (bu), dindra (tena), dragra (draga, reise).

SyntaksEndra

Den grunnleggjande setningsbygnaden i romani er stort sett av SVO-type (Subjekt-Verb-Objekt): Vårsnus rakrar romani (SVO) svarar ordrett til «Vi talar romani». Ved tilføying av adverb først i setninga får vi, som i all skandinavisk, reverseringa SV > VS: Ninna rakrar vårsnus romani (AVSO) «No talar vi romani.»

LitteraturEndra

  • Hancock, Ian: «The Social and Linguistic Development of Scandoromani», i Language Contact: Theoretical and Empirical Studies. Berlin: Mouton de Gruyter, 1992.
  • Hyltenstam, Kenneth (red.): Sveriges sju inhemska språk : ett minoritetsspråksperspektiv. Lund (Studentlitteratur), ca 1999. (366 s. : ill.) ISBN 91-44-00777-9 (hf.) [1]
  • Iversen, Ragnvald: The Romany language in Norway. (Skrifter / utgitt av det Norske videnskapsakademi i Oslo. II. Historisk-filosofisk klasse ; 1944:3 1) 1944. (275 s.)
  • Karlsen, Hermann: Romani-norsk ordbok. Fredrikstad (Stiftelsen Roma), 2000. (90 s.; ill.) [2]
  • Karlsen, Hermann: Vandriar : et enkelt innføringskurs i romani : ved undervisning, skriftlig og på CD. Fredriksstad (Stiftelsen Roma), 2001. Hefte (28 s.) + CD. [3]
  • Karlsen, Ludvig [...] et.al.: Romani-folkets ordbok : Tavringens rakripa = de reisendes språk. 1993. ISBN 82-992363-1-2. [4]
  • Mac Mathúna, Séamus & Ó Corráin, Ailbhe (red.): Minority languages in Scandinavia, Britain and Ireland. (Studia Celtica Upsaliensia ; 3) Uppsala (University of Uppsala); Stockholm (Almqvist & Wiksell International), 1998. (220 s. : ill.) ISBN 91-554-4111-4 (hf.) [5]
  • Sveriges officiella minoritetsspråk : finska, meänkieli, samiska, romani, jiddisch och teckenspråk : en kort presentation. (Skrifter utgivna av Svenska språknämnden ; 86) Stockholm (Norstedt), 2003. (76 s. : ill.) ISBN 91-7297-611-X (hf.) [6]
  1. ↑ http://www.regjeringen.no/nb/dep/fad/tema/nasjonale_minoriteter/midtspalte/minoritetssprakpakta.html?id=86936
  2. ↑ For ei klassifisering, sjå romanispråk og evt. Glottolog sitt oversyn over romanispråk

Sjå ògEndra

BakgrunnsstoffEndra


Henta frå «https://nn.wikipedia.org/w/index.php?title=Romani_rakripa&oldid=3203931»