Romanispråk
Romanispråk er ei grein av dei indoiransk språka med fleire undergrupper, som blir snakka av sigøynarar (roma og sinti).
Romanés Romani | ||
Klassifisering | Indoeuropeisk Indoiransk Indoarisk | |
Bruk | ||
Tala i | Sigøynarar utan noko eige land | |
Område | Europa | |
Romanéstalande i alt | 4,8 millionar | |
Skriftsystem | Devanagari, gresk, kyrillisk, latinsk. | |
Offisiell status | ||
Offisielt språk i | Kommunen Shuto Orizari ved Skopje i Nord-Makedonia, 79 landkommunar og ein by (Budeşti) i Romania | |
Språkkodar | ||
ISO 639-2 | rom | |
ISO 639-3 | rom | |
Glottolog | roma1329
|
Utbreiing
endreEin reknar med at romanispråka vert snakka av om lag 40 millionar menneske. I Europa lever det 10–12 millionar sigøynarar, eller roma, og nesten alle desse kan forstå kvarandre trass i dialektskilnader. Den interne strukturen til romanispråkfamilien er uoversiktleg, det same er kriteria for inndeling i språk og dialekt. Fleire av dei språka som blir snakka i Norden har sine næraste slektspråk i familien i andre delar av Europa[1].
Grovt sett har dei romanitalande komme til Norden i tre bølgjer[2]. Først kom det romanitalande på 1500-talet, som delte seg språkleg i norsk romani, svensk romani og kaalo, eller kalo finsk romani. Det bur 10 000 roma i Finland[3], som høyrer til kaale-gruppa. Dei var skild frå roma i Sverige i perioden 1809 fram til 1954 (innføringa av den nordiske passunionen). På slutten av 1800-talet og tiåra framover kom det roma som snakka valakiske romanispråk, kalderasj, lovari og tjurari til Skandinavia. På 1960- og 70-talet kom det roma frå Frankrike, Spania, Polen, Russland, Bulgaria og Jugoslavia, blant anna kalderasj, lovari, arli og romungri. Også krigane på Balkan på 1990-talet førte med seg immigrasjon av roma frå det tidlegare Jugoslavia, m.a. arli, bugurdji og gurbeti. Språk med talarar som har kome i fleire omgangar har vorte styrka med innflytting av nye talarar.
Offentleg status
endreI Noreg er både romanés og romani rakripa (norsk romani) sannkjent som historisk minoritetsspråk med same status som kvensk og dei samiske språka.[4] Sverige har sannkjent svensk romani, finsk romani (kaale), kalderasj, lovari, arli og romungri. Finland har sannkjent finsk romani.
Språkfamilien
endreRomanispråka er ein del av den vestlege greina av indoariske språk, i lag med fire andre språkgreiner (domari, khandeshi, gujarati og rajasthani). Romanispråka er sjølv delt inn i fire greiner, balkanromani, sentralromani, nordleg romani, og valakisk romani. Oversynet her byggjer dels på Glottolog, dels på Bijvoet og Fraurud.
- Balkanromani
- Abruzzesisk-Calabrsk-Moliseansk romani
- Arli (Arli-Dolenjski) (også i Sverige)
- Krim-romani
- bugurdji, kovatsjki (Drindari–Kalajdži–bugurdji)
- Sofia-erli
- Prilep-Prizren-Serres
- Pyrgos-Peloponneseromani
- Romacilikanes
- Romano
- Rumelsk romani
- Sepečides
- Serres-Sechidouromani
- Ursári
- Zargari
- Valakisk romani
- Sentralromani
- Nordleg romani
- Andre romanispråk
- Skandinavsk romani (Romani rakripa)
- Svensk romani (tavringerromani) (Sverige)
- Norsk romani (Noreg)
- Arkaisk Angloromani
- Valisisk romani
- Skandinavsk romani (Romani rakripa)
Av desse språka er norsk romani (romani rakripa) snakka i Noreg, og svensk romani i Sverige. Det svenske Språkrådet distribuerer i tillegg materiale på arli, kalderaš, kale, lovara.
Ordtilfang
endreOrdtilfanget i dei ulike romanispråka ber sterkt preg av historia til sigøynarane (romfolket). Kjernen av ordtilfanget kjem frå dei indoariske språka kring Panjab i India. Mange ord liknar på dei tilsvarande orda i panjabi og hindi — slik som tala frå éin til fem. Andre vesentlege kjelder er armensk, gresk, slaviske språk, romanske språk og germanske språk. Det finst òg enkelte hebraiske og finske ord i romanés.
Sjå òg
endreKjelder
endre- Bijovet og Fraurud, Kari 2007: Det romska språket och romsk språkvård i Sverige 2007
- Granqvist, Kimmo 2011: Lyhyt Suomen romanikielen kielioppi ("Ein kort grammatikk for finsk romani"), Kotimaisten kielten tutkimuskeskus, 2011 Verkkojulkaisu ISBN 978-952-5446-69-2
- Fotnotar
- ↑ For eit oversyn over situasjonen i Sverige, sjå Bijovet og Fraurud 2007
- ↑ Framstillinga her byggjer på Bijovet og Fraurud
- ↑ Jf. Granqvist 2011.
- ↑ Sjå FAD om nasjonale minoritetsspråk i Noreg.
Bakgrunnsstoff
endre- European Committee on Romani Emancipation
- Delegation för romska ärenden Arkivert 2014-08-03 ved Wayback Machine. – ved det finske Social- och Hälsovårdsministeriet