Santali

Santali er eit mundaspråk som blir tala av rundt 6,2 millonar menneske i aust i India og i Bangladesh; dels også i Bhutan og Nepal. Dei aller fleste av desse i delstatane Jharkhand, Assam, Bihar, Orissa, Tripura, og West Bengal i India.

Santali
Klassifisering	Austroasiatisk  Mundaspråk   Nordmunda     '
Talarar	Santalar
Bruk
Santalitalande i alt	6 200 000
Språkkodar
ISO 639-3	sat
Glottolog	sant1410

Språket kan skrivast med det latinske alfabetet, men det blir også skrive med hindi eller bengali-skrift, eller eit eige skriftsystem for santali, ol chiki.

Bruk

Av dei som har santali til morsmål, kan 10%–30% lese og skrive språket. Av dei som har lært seg santali som andrespråk, kan 25%–50% lese og skrive. Det blir undervist i santali i grunnskulen i India.

Misjonspresten Lars Skrefsrud omsette dei fire evangelia til santali, og Paul Olaf Bodding førte dette arbeidet vidare - i 1906 var Det nye testamentet omsett til santali, og i 1914 var heile Bibelen omsett til santali. Bodding omsette også salmar og andaktstekster for barn. Utanom den religiøse litteraturen, skreiv Skrefsrud og Bodding ned mange tekstar med folkedikting.

Grammatikk

Som eit døme på oppbygginga av språket, gir vi her nokre glimt av grammatikken i sanatali.

Lydlære

Konsontantar

Santali har 21 konsontantar i tillegg til 10 lukkelydar som blir brukt i visse lånord.

		Bilabial	Alveolar	Retroflex	Palatal	Velar	Glottal
Lukkelydar	ustemd	p (ph)	t (th)	ʈ (ʈh)	c (ch)	k
	stemd	b (bh)	d (dh)	ɖ (ɖh)	ɟ (ɟh) <j jh>	g (gh)
Frikativar			s				h
Nasalar		m	n		ɲ	ŋ
Vibrantar			r
Flappar				ɽ
Lateralar			l
Halvvokalar		w			j <y>

I heimlege or er motsetninga mellom stemde og ustemde lukkelydar nøytralisert i endinga av ord.

Vokalar

Santali har 8 ikkje-nasale og 6 nasale vokalar.

	Fremre	Midtre	Bakre
Høg	i ĩ		u ũ
Mellomhøg	e	ə ə̃	o
Mellomlåg	ɛ ɛ̃		ɔ ɔ̃
Låg		a ã

Santali har mange diftongar.

Morfologi

Santali er som andre mundaspråk, eit agglutinerande språk som brukar suffiksar.

Substantiv

Tal

Det er tre numerus (tal): singularis, dualis og pluralis.

Singularis	seta	'hund'
Dualis	seta-kin	'to hundar'
Plural	seta-ko	'hundar'

Kasus

Kasusendinga kjem etter numerus-endinga.

Kasus	Markør	Funksjon
Nominativ	-Ø	Subjekt og objekt
Genitiv	-rɛn (levande) -ak', -rɛak' (ikkje-levande)	Possessor
Komitativ	-ʈhɛn/-ʈhɛc'	goal, place
Instrumental lokativ	-tɛ	Instrument, årsak
Sosiativ	-são	Tilknyting
Allativ	-sɛn/-sɛc'	Retning
Ablativ	-khɔn/-khɔc'	Opphav
Lokativ	-rɛ	Plassering

Pronomen

Dei personlege pronomena i Santali skil mellom inkluderande og ekskluderande førsteperson og anafor og demonstrerande tredjeperson.

		Singularis	Dualis	Pluralis
1. person	Ekskluderande	iɲ	ɘliɲ	alɛ
	Inkluderande		alaŋ	abo
2. person		am	aben	apɛ
3. person	Anafor	ac'	ɘkin	ako
	Demonstrativ	uni	unkin	onko

Pronomena skil mellom levande ('kven?') , ikkje-levande ('kva?') og referens ('kva for?').

	Levande	Ikkje-levande
Referens	ɔkɔe	oka
Ikkje-referens	cele	cet'

Dei ubestemte pronomena er:

	Levande	Ikkje-levande
'nokon'	jãheã	jãhã
'somme'	adɔm	adɔmak
'ein annan'	ɛʈak'ic'	ɛʈak'ak'

Talrekka

Dei viktigaste tala er desse:

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	20	100
mit'	bar	pɛ	pon	mɔ̃ɽɛ̃	turui	eae	irəl	arɛ	gɛl	isi	sae

Verb

Bøying ut frå subjekt

		Singularis	Dualis	Pluralis
1. person	Ekskluderande	-ɲ(iɲ)	-liɲ	-lɛ
	Inkluderande		-laŋ	-bon
2. person		-m	-ben	-pɛ
3. person		-e	-kin	-ko

Bøying ut frå objekt

Transitive verb kan bøyast ut frå situasjonen til objektet.

		Singularis	Dualis	Pluralis
1. person	Ekskluderande	-iɲ-	-liɲ-	-lɛ-
	Inkluderande		-laŋ-	-bon-
2. person		-me-	-ben-	-pɛ-
3. person		-e-	-kin-	-ko-

Syntaks

Santali er eit SOV-språk.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Santali (language)» frå Wikipedia på engelsk, den 17. januar 2013.

Bakgrunnsstoff

• "We Santhals" nettside