Tílos

Tílos (gresk Τήλος, italiensk Piscopi, tyrkisk İlyaki) er ei øy i Hellas som høyrer til Dodekanesane i Egearhavet. Øya ligg midt mellom Kos og Ródos og har 780 innbyggjarar (2011).

Tílos Lokalt namn Τήλος
Livádia på Tílos
Geografi
Stad	Egearhavet
Koordinatar	36°26′N 27°22′E
Øygruppe	Dodekanesane
Areal	64,5 km²
Administrasjon
Land	Hellas
Periferi Periferieining	Dei sørlege egeiske øyane Ródos
Største busetnad	Megálo Khorió (237 innb.)
Demografi
Folketal	746 (2021)
Folketettleik	11,6 /km²

Tílos er eigen kommune, og frå 2011 høyrer øya administrativt til under periferieininga Ródos i periferien Dei sørlege egeiske øyane.

Etter segna var Telos son til Helios og Halia, systera til Telkhines. Han kom til øya for å leite etter urter for å heilbrigde den sjuke mor si og seinare kom han tilbake for å byggje eit tempel til Apollon og Poseidon. Telos (Telo eller Tilo) finst derimot ikkje i gresk mytologi og namnet har sannsynlegvis ukjend opphav i førhellenistisk tid. Plinus den eldre skriv at i antikken var Tílos kjend som Agathussa (Αγαθούσσα) (òg Agathusa og Agathousa). I mellomalderen var ho kjend under det italienske namnet Piscopi eller Episcopi (òg Pisconia).

Geografi

Tílos har form som ein speglvend S og er om lag 14,5 km lang. På det breiaste er ho 8 km og har eit areal på 61 km². Øya er kledd med kalksteinsfjell i dei indre områda, har vulkanske lågland med pimpstein og raud lavasand, som naboøya Nísyros i nordvest. Ho har mange kjelder og er svært frodig. På kysten finn ein hovudsakleg stein og grus, men òg fleire sandstrender. Søraust for Tílos ligg den vesle øya Andítilos.

Historie

Ein har funne spor etter keramikk og steinreiskapar i Kharkhadió, som indikerer at det har vore menneske på Tílos sidan tidleg steinalder (8000-7000 fvt.). I tillegg har ein funne bein etter dvergelefantar (1,2-1,6 m høge), som er karbondatert til 4000-7000 fvt, og som derfor sannsynlegvis levde samtidig med menneska her.

Vidare spor viser at Tílos vart dominert av minoarar, mykenarar og til slutt dorianarar.

Øya byrja å bløme i antikken og prega sin eigne myntar. Dei var kjend for klede og parfyme. Telos hevdar at diktarinna Erinna (som vart sagt å vere på høgde med Sapfo) vart fødd på øya. Dikta hennar har vorte samanlikna med Homer sine episke dikt. Eit av dei største vart kalla Ήλακάτη, «Handteinen», som bestod av tre hundre linjer. Berre fire er derimot bevart. Ho skal òg ha budd på Lésvos i lag med Sapfo. På 600-talet fvt. slo kolonistar frå Tílos og Líndos seg ned på Sicilia og grunnla byen Gelas. Tílos vart eit medlem av det athenske sjøforbundet på 400-talet fvt., men haldt seg nøytral fram til slutten av peloponnesarkrigen. Frå byrjinga av 400-talet fvt. og dei neste 200 åra var Tílos underlagd Selevkidriket, Karia og Ptolemaisk Egypt under påverknad frå Rhodos. Øya vart erobra av Romarriket i 42 fvt.

Tílos følgde Ródos inn i Austromarriket etter Theodosius I sin død og var eit medlem av Theme av Sámos mellom 800- og 1300-talet.

Maltesarordenen tok kontroll over Tílos frå 1309 og bygde opp att dei austromerske borgene, i tillegg til nye for å forsvare seg mot sjørøvarar. Øya vart evakuert i 1470 då osmanarane omleira Ródos. Etter at Ródos fall i 1522 gjekk øya over til Suleiman I og Det osmanske riket. Under denne perioden plyndra kristne sjørøvarar øya fleire gonger, som hemn mot tyrkarane. Det osmanske styret varte til 1912 då øya vart avstått til Italia. I 1943 vart Tílos invadert av tyske troppar og i 1948 vart ho i lag med resten av Dodekanesane igjen ein del av Hellas.

Byar og tettstader

Tettstadene i kommunen er:

Tettstad	Folketal 2011	Folketal 2021
Livádia	484	419
Megálo Khorió	241	237
Ájos Andónios	39	76
Éristos	16	14

Småøyar i kommunen:

• Andítilos (0)
• Gáidaros (0)

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Tilos» frå Wikipedia på engelsk, den 5. august 2007.
  • Wikipedia på engelsk oppgav desse kjeldene:
• Reiseguide for Tílos
• Pinus den eldre - Naturhistorie
• Tílos på hostkingdom.net Arkivert 2007-07-01 ved Wayback Machine.
• Anthon, Charles - A Manual of Greek Literature from the Earliest Authentic Periods to the Close of Byzantine Era Harper & brothers (1853)
• http://www.tilos-park.org
• Tílos for seglarar Arkivert 2007-08-14 ved Wayback Machine.
• Tílos på rhodos-travel.com (tysk)

Bakgrunnsstoff

• Leros
• Slaget ved Léros Arkivert 2007-04-13 ved Wayback Machine.