Sorbiske språk
Sorbiske språk (historisk også vendisk, vendiske språk) er to språk, oversorbisk og nedersorbisk, som høyrer til dei vestslaviske språka.
Sorbiske språk | ||
Klassifisering: | Indoeuropeisk
| |
Skriftsystem: | Det latinske alfabetet | |
ISO 639-2/5: | wen | |
ISO 639-3: | wen |
I grenseområdet mellom dei to er det mange overgangsdialektar.
Sorbisk språkhistorie
endreGrammatikk
endreSorbisk har sju kasus:
Kasus | nan Vater |
štom Baum |
bom Baum |
wokno Fenster | ||
---|---|---|---|---|---|---|
Oversorb. | Nedersorb. | Oversorb. | Nedersorb. | Oversorb. | Nedersorb. | |
Nom. | nan | nan | štom | bom | wokno | wokno |
Gen. | nana | nana | štoma | boma | wokna | wokna |
Dat. | nanej | nanoju | štomej | bomoju | woknu | woknoju, woknu |
Akk. | nana | nana | štom | bom | wokno | wokno |
Instr. | z nanom | z nanom | ze štomom | z bomom | z woknom | z woknom |
Lok. | wo nanje | wó nanje | na štomje | na bomje | na woknje | na woknje |
Vok. | nano | - | štomo | - | - | - |
Kasus | ramjo Schulter |
ramje Schulter, Achsel |
žona Frau |
žeńska Frau, Weib |
ruka Hand | |
---|---|---|---|---|---|---|
Oversorb. | Nedersorb. | Oversorb. | Nedersorb. | Oversorb. | Nedersorb. | |
Nom. | ramjo | ramje | žona | žeńska | ruka | |
Gen. | ramjenja | ramjenja | žony | žeńskeje | ruki | |
Dat. | ramjenju | ramjenjeju, ramjenju | žonje | žeńskej | ruce | |
Akk. | ramjo | ramje | žonu | žeńsku | ruku | |
Instr. | z ramjenjom | z ramjenim | ze žonu | ze žeńskeju | z ruku | |
Lok. | wo ramjenju | wó ramjenju | wo žonje | wó žeńskej | w ruce |
Vokativ finst i nedersorbisk berre i faste uttrykk.
Sorbisk har ikkje berre Singularis og Pluralis, men også Dualis (=total).
Singularis: ruka („Hand“)
Dualis: ruce („To hender“)
Pluralis: ruki („Fleire enn to hender“)
Språksamanlikning
endreNorsk | Tsjekkisk | Oversorbisk | Nedersorbisk | Polsk | Polabisk |
---|---|---|---|---|---|
menneske | člověk | čłowjek | cłowjek | człowiek | clawak |
kveld | večer | wječor | wjacor | wieczór | wicer |
bror | bratr | bratr | bratš | brat | brot |
dag | den | dźeń | źeń | dzień | dan |
hand | ruka | ruka | ruka | ręka | ręka |
haust | podzim | nazyma | nazyma | jesień | prenja zaima |
snø | sníh | sněh | sněg | śnieg | sneg |
somar | léto | lěćo | lěśe | lato | ljutü |
syster | sestra | sotra | sotša | siostra | sestra |
fisk | ryba | ryba | ryba | ryba | raibo |
fyr | oheň | woheń | wogeń | ogień | widin |
vatn | voda | woda | wóda | woda | wôda |
vind | vítr | wětr | wětš | wiatr | wjôter |
vinter | zima | zyma | zyma | zima | zaima |
Skilnader mellom dei to skriftspråka
endreSkilnader i lydverket
endreFor konsonantane
endreOversorb. | |||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
b | c | č | d | dź | f | g | h | ch | j | k | ł | m | n | ń | p | (q) | r | ř | s | š | t | ć | (v) | w | (x) | z | ž |
Nedersorb. | ||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
b | c | č | ć | d | f | g | h | ch | j | k | ł | m | n | ń | p | (q) | r | ŕ | s | š | ś | t | (v) | w | (x) | z | ž | ź |
Oversorb. | Nedersorb. | Døme | Tyding | Merknader |
---|---|---|---|---|
h | g | hora – góra | fjell | g > h |
ⓘ – gołub | due | |||
hordy – gjardy | stolt | |||
ⓘ – grod | borg | |||
kniha – knigły | bok | |||
hody – gódy | jul | |||
č | c | čas – cas | tid | č > c |
čorny – carny | sort | |||
čert – cart | djevel | |||
česć – cesć | vørdnad | |||
ličba – licba | tal | |||
pčołka – pcołka | bie | |||
š | s | štyri – styri | fire | š > s i nedersorbisk |
štwórć – stwjerś | firedel | |||
štwórtka – stwórtka | fire | |||
štwórtk – stwórtk | torsdag | |||
ć | ś | ćeńki – śańki | tynn, smal | ć > ś i nedersorbisk bortsett frå etter frikativar |
bić – biś | å slå | |||
hić – hyś | å gå | |||
puć – puś | veg | |||
ćah – śěg | tog | |||
ćahnyć – śěgnuś | å dra | |||
ćahać – śěgaś | ||||
ćim – śim | desto | |||
ćichi – śichy | stille, rolig | |||
aber: hósć – gósć | gjest | |||
dź | ź | dźeń – źeń | dag | dź > ź i nedersorbisk bortsett frå etter frikativar |
dźesać – źaseś | ti | |||
hdźe – źo | kor | |||
ⓘ – źož | kor (rel.) | |||
dźowka – źowka | datter | |||
dźiwy – źiwy | vill | |||
dźěło – źěło | arbeid | |||
dźak – źěk | takk | |||
hózdź – gózdź | spikar | |||
kr, pr, tr | kš, pš, tš | krasny – kšasny | vidunderleg | r > š bak ustemde konsonantar etter a, o, u i nedersorbisk |
prawy – pšawy | rett, riktig | |||
prosba – pšosba | ynskjemål | |||
prec – pšec | bort | |||
bratr – bratš | bror | |||
sotra – sotša | syster | |||
wutroba – wutšoba | hjarte | |||
trawa – tšawa | grass | |||
jutry – jatšy | påske | |||
wótry – wótšy | skarp | |||
ń | j, ' | dóńć – dojś | å kome til stades | ń i oversorbisk |
nadeńć – nadejś | å finne fram | |||
přeńć – pśejś | å krysse over | |||
přińć – pśiś | å kome | |||
rozeńć – rozejś | å gå kvar sin veg | |||
woteńć – wótejś | å gå bort | |||
wuńć – wujś | å gå ut | |||
njeńdu – njejdu | dei går ikkje |
Ved vokalar
endrevorne | midtre | hinten | |
---|---|---|---|
oral | oral | ||
lukka | i [i] | y [ɨ] | u [u] |
ó [ʊ] | |||
halvopen | e [ɛ] | o [ɔ] | |
open | a [a] |
vorne | midtre | hinten | |
---|---|---|---|
oral | oral | ||
lukka | i [i] | y [ɨ] | u [u] |
halvopen | e [ɛ] | ó [ɨ,ɛ,ʊ]1 | o [ɔ] |
open | a [a] |
- 1 Dei første to variantane er skriftspråkleg. I dialektane finst også [ɔ].
Diftong i begge språka |
---|
ě [iə] |
Oversorb. | Nedersorb. | Døme | Tyding | Merknader |
---|---|---|---|---|
'a | ě, e | mjaso – měso | Fleisch | aus Ursl. ę |
dźak – źěk | Dank | |||
časty – cesty | häufig | |||
hladać – glědaś | sehen, schauen, blicken | |||
dźesać – źaseś | zehn | |||
rjad – rěd | Reihe | |||
rjany – rědny | schön | |||
swjatki – swětki | Pfingsten | |||
'e | 'a | mjeza – mjaza | Rain | 'e>'a |
čert – cart | Teufel | |||
jedyn – jaden | ein | |||
dźesać – źaseś | zehn | |||
njesć – njasć | tragen | |||
pjec – pjac | backen; braten | |||
wjeselo – wjasele | Freude | |||
wjes – wjas | Dorf | |||
wječor – wjacor | Abend | |||
e | o | hdźe – źo | wo | e>o i Nedersorbisk |
-će – -śo, -ćo | (Ending i 3. person plural) | |||
ćeta – śota | Tante | |||
wčera – cora | gestern | |||
i | y | hić – hyś | gehen | nedersorbisk runding av i til y bak ž, š, h og c |
wužiwar – wužywaŕ | Benutzer, Anwender | |||
wužiwać – wužywaś | benutzen, anwenden | |||
žiwy – žywy | lebend(ig) | |||
činić – cyniś | machen, tun | |||
šija – šyja | Hals | |||
šiška – šyška | Zapfen | |||
o | 'a | pos – pjas | Hund | frå oppr. ь (jfr.: Polsk: ie in pies) |
o | e | ⓘ – sused | Nachbar | e>o i Oversorbisk |
so – se | sich | |||
won – wen | hinaus | |||
y | e, ě | cyły – ceły | ganz, gesamt, völlig | e/ě > y i Oversorbisk etter c, s, d |
cyłosć – cełosć | Ganzheit, Gesamtheit | |||
dyrbjeć – derbiś, derbjeś | müssen, sollen | |||
cypy – cepy | Dreschflegel | |||
cyn – cen | Zinn | |||
cyrkej – cerkwja | Kirche | |||
dyrić – deriś | Schlag/Stoß versetzen | |||
syć – seś | Netz | |||
symjo – semje | Samen | |||
oł | łu | tołsty – tłusty | dick, stark | frå ьl og ъl etter hard Dental |
dołhi – dłujki | lang | |||
dołh – dług | Schuld | |||
stołp – słup | Säule | |||
or | ar (jar nach g/k) | hordy – gjardy | stolz | av oppr. ъr |
horbaty – gjarbaty | bucklig | |||
horb – gjarba | Buckel | |||
hordło – gjardło | Kropf; Kehle | |||
hornc – gjarnc | Topf | |||
or | ar | čorny – carny | schwarz | av oppr. ьr foran ikkjepalataliserte konsonantar, elles er (in: smjerć – smjerś „Tod“) |
Skilnader i deklinasjonen
endre- Oversorb. 7 kasus – Nedersorb. 6 kasus
- Skilnader i kasusreksjon
Oversorb. | Nedersorb. | Tyding |
---|---|---|
mam dweju bratrow, dwaj konjej | mam dweju bratšowu, kónjowu | „ich habe zwei Brüder/Pferde“ |
mam třoch bratrow, tři konje | mam tśoch bratšow, tśich kónjow/kóni | „ich habe drei Brüder/Pferde“ |
mam bratrow, konje | mam bratšy/bratšow, kónje | „ich habe Brüder/Pferde“ |
Ulike genus
endreOversorb. | Nedersorb. | Tyding | Kommentar |
---|---|---|---|
huso (n) | gus (f) | Gans |
|
swinjo (n) | swinja (f) | Schwein | |
jězor (m) | jazoro (n), jazor (m) | See | |
karp (m) | karpa (f) | Karpfen |
Skilnader i konjugasjonen
endreOversorb. | Nedersorb. | Kommentar |
---|---|---|
Bevart Aorist, Imperfekt | I skriftspråket | |
a-, i-, e-Konjugasjon | o-, a-, i-, j-Konjugasjon1 | |
Verben wie pisać nach der a-Konjugasjon (1. und 2. Person Singular Präsens Indikativ Aktiv: pisam, pisaš) | Verben wie pisaś nach der o-Konjugasjon (1. und 2. Person Singular Präsens Indikativ Aktiv: pišom, pišoš) | Die nedersorbiske o-Konjugasjon entspricht der e-Konjugasjon des Oversorbisk, mit Ausnahme der Verlagerung einiger Verben wie pisać. |
- 1Dei perfektive verb i a- og i-konjugasjonen dannar i dag som regel presensformene sine som o-konjugasjonen.
Skilnader i ordforråd
endreOversorb. | Nedersorb. | Bedeutung | Kommentar |
---|---|---|---|
swoboda | lichota | Freiheit | |
swobodny | lichy | frei | |
chěža | wjaža | Haus | |
prajić | groniś | sagen, sprechen | groniś ähnelt Polabischem gornt[1] |
patoržica | gwězdka | Weihnachtsabend, Heiligabend | |
zo | až | dass | |
sewjer | pódpołnoc | Norden | Oversorb. = Tsjekk. sever, Nedersorb. jfr. Poln. północ |
juh | pódpołdnjo | Süden | Oversorb. = Tsjekk. jih, Nedersorb. jfr. Poln. południe |
wuchod | pódzajtšo | Osten | |
zapad | pódwjacor | Westen | |
wopica | nałpa | Affe | Oversorb. = Tsjekk. opice, Nedersorb. = Poln. małpa |
běrna | kulka | Kartoffel | |
dyrbjeć | musaś, dejaś | müssen, sollen | Nedersorb. = Tsjekk. muset, Poln. musieć |
hač | ako | als (bei Steigerung) | |
jara | wjelgin | sehr | |
całta | guska | Brötchen | Oversorb. = Alttschech.[2] Arkivert 2006-12-14 ved Wayback Machine. Nedersorb. = Tsjekk. houska |
haj | jo | ja | Oversorb. = Slowak. hej Nedersorb. = Tsjekk. jo (dort neben ano) |
holca | źowćo | Mädchen | Nedersorb. = Poln. dziewczę, dziewczyna, Tsjekk. děvče, holka |
štom | bom | Baum | Nedersorb. aus dem Deutschen: „Baum“/Oversorb. ebenfalls aus dem Deutschen: „Stamm“ |
porst | palc | Finger | Oversorb. = Tsjekk. prst Nedersorb. = Poln. palc |
Likskapar
endreLydlege likskaper
endreKonsonantparallellar
endreUrsl. | Sorb. | Døme | Tyding | Samanlikning | Kommentar |
---|---|---|---|---|---|
str | tr/tř – tš/tś |
sotra – sotša |
Schwester | Polsk: siostra, Tsjekkisch: sestra |
Tap av s; svært mange unntak |
tradać – tšadaś |
darben, schmachten |
Tsjekkisch: strádat | |||
truhać – tšugaś |
hobeln, raspeln |
Polsk: strugać Tsjekkisk: struhadlo „Hobel, Raspel“ | |||
truk – tšuk |
Schote | Polsk: strąk | |||
třěcha – tśěcha (stśěcha) |
Dach | Tsjekkisch: střecha Polsk: strzecha „Strohdach“ | |||
truna – tšuna |
Saite | Tsjekkisch, Polsk: struna | |||
trup – tšup |
Grind, Schorf | Tsjekkisch, Polsk: strup |
Vokalparallellar
endreEndring | Oversorb. | Nedersorb. | Tyding | Kommentar |
---|---|---|---|---|
e > o | wječor | wjacor | Abend | jfr. Rus.: вечер, Tsjekk.: večer |
čłon | cłonk | Glied, Mitglied | jfr. Rus.: член | |
daloko | weit, fern | jfr. Pl.: daleko, Rus.: далеко, Kr.: daleko | ||
wjesoły | wjasoły | froh, fröhlich, heiter | vg.: Rus.: весёлый, Kr.: veseo, vesela | |
pjećory | pěśory | fünffach | jfr.: Rus.: пятеро, Kr.: petero | |
pčoła | pcoła | Biene | jfr.: Rus.: пчела, Kr.: pčela | |
sotra | sotša | Schwester | jfr.: Rus.: сестра, Kr.: sestra | |
i > y | zyma | zyma | Winter | jfr. Tsjekk.: zima |
nazyma | nazyma | Herbst | ||
kazyć | kazyś | verderben | jfr.: Pl.: kazić, Tsjekk.: kaziti, Slvk.: kazit' | |
ǫ > u | ruka | Arm, Hand | jfr.: Pl.: ręka, Kaschub.: rąka | |
wutroba | wutšoba | Herz | jfr.: Pl.: wątroba „Leber“ | |
mudry | klug | vlg.: Pl.: mądry | ||
huso | gus | Gans | jfr.: Pl.: gęś | |
pucher | puchoŕ | Blase; Harnblase | vlg.: Pl.: pęcherz | |
pupk | Nabel | jfr.: Pl.: pępek | ||
huba | guba | Mund | jfr.: Pl.: gęba | |
el > ło | žłob | Rinne; Trog | jfr.: Slvk.: žleb (žl’ab), Slov.: žleb, Kr.: žlijeb | |
mloko | Milch | jfr.: Tsjekk.: mleko, Kr.: mlijeko | ||
er > re/rě/rje4 | drjewo | Holz | jfr.: Kr.: drvo, Pl.: drzewo, Tsch.: dřevo, Slvk.: drevo | |
ol > ło5 | złoto | Gold | jfr.: Pl.: złoto; Tsjekk./Slvk.: zlato, Blg.: злато | |
słód | słod | Geschmack; Süße; Malz | jfr.: Pl.: słód; Tsjekk./Slvk.: slad, Kr.: slâd | |
hłowa | głowa | Kopf | jfr.: Pl.: głowa; Tsjekk./Slvk.: hlava, Kr.: gláva | |
słoma | Stroh | jfr.: Pl.: słoma; Tsjekk.: sláma, Kr.: slama | ||
młody | jung | jfr.: Pl.: młody; Tsjekk.: mladý, Kr.: mlad | ||
or > ro | hród | grod | Burg; Schloss | jfr.: Pl.: gród; Tsjekk.: hrad, Kr./Slov.: grâd |
mróz | mroz | Frost | jfr.: Pl.: mróz; Tsjekk./Slvk.: mráz, Kr.: mraz |
Grammatiske likskapar
endre- Bevaring av dual
- Trykk på første staving
- Vidtgåande overtaking av genitiv pluralis for ulike deklinasjonsklasser i substantive av -ow
Litteratur
endre- Filip Rezak: Deutsch-sorbisches enzyklopädisches Wörterbuch der Oberlausitzer sorbischen Sprache. Fotomechanischer Neudruck der Ausgabe Bautzen 1920, 1. Auflage. Mit einem Vorwort von Konstantin K. Trofimowic. Domowina-Verlag, Bautzen 1987, 1150 S., ISBN 3-7420-0183-3.
- Bjarnat Rachel: Sorbisch-deutsches und deutsch-sorbisches Ortsnamenverzeichnis der zweisprachigen Kreise. I. Teil: Bezirk Dresden. VEB Domowina, Bautzen 1959, 135 Seiten.
- Lehrplan für Sorbisch an der Oberschule mit Sorbischunterricht. Ministerrat der Deutschen Demokratischen Republik, Ministerium für Volksbildung. Teil 4/6: Klassen 4–6, Berlin 1972, 93 S.
- Begegnungssprache Sorbisch. Domowina-Verlag, Bautzen 1999.
- Tobias Geis, Till Vogt: Sorbisch Wort für Wort. Reise Know-How Verlag Peter Rump, Bielefeld 2007, 190 S., ISBN 978-3-89416-381-5.
- Madlena Norberg: Sind die sorbische/wendische Sprache und Identität noch zu retten? I: Sammelband zur sorbischen/wendischen Kultur und Identität (Potsdamer Beiträge zur Sorabistik ; 8) - Potsdam : Univ.-Verl., 2008. ISBN 978-3-940793-35-5
Bakgrunnsstoff
endre
- Sorbisches Institut: Lehrbuch des Obersorbischen Arkivert 2011-08-09 ved Wayback Machine.
- www.niedersorbisch.de (Deutsch-Niedersorbisches Wörterbuch)
- Niedersorbisches Glossar (Orts- und Straßennamen, Berufs- und Ämterbezeichnungen)
- Obersorbisches Onlinewörterbuch
- Obersorbisches Rechtschreibwörterbuch
- Institut für Sorabistik
- Tastaturlayouts für Linux und Microsoft Windows 2000/XP sowie Windows 95, 98, ME