Svartand

Svartand
Svartand
Status
Status i verda: Livskraftig
Systematikk
Rike:	Dyr Animalia
Rekkje:	Ryggstrengdyr Chordata
Underrekkje:	Virveldyr Vertebrata
Klasse:	Fuglar Aves
Orden:	Andefuglar Anseriformes
Familie:	Andefamilien Anatidae
Slekt:	Melanitta
Art:	Svartand M. nigra
Vitskapleg namn
Melanitta nigra (Linné, 1758)

Svartand er ein fugl i underfamilien ender.

Svartandegg

Utbreiing og taksonomi

Svartanda hekkar frå Island og dei britiske øyane i vest, vidare gjennom sentrale delar av Skandinavia og Finland og sør for Kvitsjøen aust til elva Olenek. Der er også ein hekkebestand på Bjørnøya. Tidlegare vart svartanda og amerikansk svartand (M. americana) rekna som to underartar av same slag. Forsking har vist at dei to kan reknast som gode artar.

Utsjånad

Hannen er svart og har ein gul flekk midt på nebbet og ein liten knøl ved nebbrota. Hoa er brungrå og har ikkje nebbknøl. På begge kjønn er beina svartbrune eller svartgrå. Svartanda vert 43-52 cm lang. I flukt verkar fuglen kompakt.

Læte

På trekket til hekkeplassane kan det høyrast ein karakteristisk oppatteken ofte tostava pipelyd.

Førekomst i Noreg

I Sør-Noreg hekkar svartanda spreidd ved fjellvatn i bjørke- og vierregionen, ofte også lågare nede og ein sjeldan gong ute ved kysten. I Nord-Noreg er der også ein spreidd bestand gjennom alle fylka. I denne landsdelen var truleg fuglen meir vanleg i tidlegare tider.

Hekking

Svartanda kjem til hekkeplassane i april-mai. Dette trekket gjer fuglane helst om kvelden og natta. Reiret vert plassert på turr grunn nær ferskvatn, gjerne i relativt høgt vier- eller einerkratt, ofte inne i bjørkeskog. Dette er lite forseggjort, men etter kvart vert det fylt med dun frå hoa. Hoa legg 6-9 egg i slutten av mai eller i juni. Hannen dreg tidleg frå reirplassen og reiser ut til kysten der han flokkar seg med andre hannar. Hoa ruger i 27-31 døgn. Ungane dreg snart frå reiret og finn tidleg sin eigen mat. Dei vert passa av mora ei tid framover og kan flyge etter 6-7 veker.

Føde

Svartanda et krepsdyr og blautdyr som t.d. muslingar. Ved ferskvatn utgjer insekt og små fisk ein del av maten.

Trekktilhøve

Svartendene dreg ut til kysten for å overvintre i flokkar. Mange av fuglane som held seg på norskekysten om vinteren er komne austfrå. Av den norske hekkebestanden reiser ein del sørover til Danmark.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Sjöorre» frå Wikipedia på svensk, den 3. januar 2011.

• Norsk Fugleatlas, 1994.