Väinö Tanner
Väinö Alfred Tanner[2] (fødd 12. mars 1881 i Helsingfors, død 19. april 1966)[3] var ein finsk sosialdemokratisk politikar for Finlands sosialdemokratiske parti (SDP). Han var den 16. statsministeren i Finland frå 1926 til 1927. Tanner vert rekna som ein av dei fremste politikarane i finsk historie, og spela ei avgjerande rolle i oppbygginga av det sosialdemokratiske partiet etter borgarkrigen i Finland i 1918.[1][2][3] Tanner deltok ikkje sjølv i borgarkrigen, men er velkjend for sin kamp mot kommunistane og seinare mot Sovjetunionen under andre verdskrigen, då han sat med fleire ministerpostar.[2][3][4]
| Väinö Tanner
Väinö Alfred Tanner | |||
 Väinö Tanner ca 1940. | |||
| Fødd | 12. mars 1881 Helsingfors, Storfyrstedømet Finland,  Russland Det russiske imperiet | ||
|---|---|---|---|
| Død | 19. april 1966 (85 år) | ||
| Statsborgar av | Finland | ||
| Parti | Finlands sosialdemokratiske parti | ||
| Yrke | Politikark | ||
| Utdanna ved | Helsingfors universitet Ressu Upper Secondary School | ||
| Ektefelle | Linda Anttila[1] | ||
| Barn | Maija Taka | ||
| Verv | Finlands 16. statsminister 13. desember 1926 – 17. desember 1927 | ||
| Verv | Formann i det sosialdemokratiske partiet 1918–1926 1957–1963 | ||
| Verv | Finlands utanriksminister 1939–1940 | ||
| Verv | 1937–1939 1942–1944 | ||
| Verv | Finlands forsyningsminister 1940 | ||
| Alle verv |
| ||
Tanner var utanriksminister frå 1939 til 1940, då Vinterkrigen vart utkjempa mellom Finland og Sovjetunionen. Etter den finske framhaldskrigen vart Tanner i 1946 dømd til 5 1/2 års fengsel for lovbrot mot freden.[2][4][5] Han vart gjeven nåde i 1948. Fram til han døydde i 1966 deltok han mindre i den daglege politikken, men gav aldri opp den ideologiske striden mot kommunismen.[1]
Tanner var statsminister i den første regjeringa i finsk historie som var utgått frå venstresida. Han var staminister eller statsråd i sju ulike regjeringar.[1] Etter åra i fengsel vende han tilbake til politikken på 1950-talet, og fekk viktige leiarverv i det sosialdemokratiske partiet.[1]
Liv og gjerning
endreTanner voks opp i Helsingfors, der far hans arbeidde ved jarnbanen. Sjølv utdanna han seg i bedriftsøkonomi.[1] Frå 1904 var Tanner ein aktiv medlem i det politiske partiet SDP. I 1907 vart Tanner vald inn i den finske riksdagen.[4]
Før, og under, borgarkrigen var Tanner mot eit samarbeid med det finske kommunistpartiet, eit parti som fekk økonomisk støtte frå den russiske sovjetrepublikken. For å kunne ha politisk innverknad gjekk han i dialog med, og samarbeidde ofte med kommunistane.[1] Dei «kvite», tyskstøtta partigruppene i Finland fekk inga politisk støtte frå SDP. Tanner såg på revolusjonen som ein trussel for demokratiske ordningar.[1] Etter borgarkrigen vart han partileiar, og fekk i oppgåve å samle partiet til kamp mot ein sterk, «kvit» majoritet. Tanner streid hardt for ei konstitusjonalistiske line.[1]
Fram til 1926 sat ikkje SDP i regjeringsposisjon i nokon av dei 13 koalisjonsregjeringane, men Tanner klarte å halde posisjonen sin i parlamentet.[6] Før han vart statsminister fekk han fleire viktige verv. Mellom anna vart han i 1917 leiar for hovudorganisasjonen for samvirkelaga (Kulutusosuuskuntien Keskusliitto). Etter februarrevolusjonen i Russland medlem i den sosialistiske majoriteten i regjeringa danna av Oskari Tokoi.[1] Under leiing av Juho Kusti Paasikivi spela Tanner ei viktig rolle under forhandlingane om fredsavtala mellom Sovjet-Russland og Finland i 1920, ein avtale som avgjorde grensespørmsåla mellom dei to landa.
Regjeringsposisjon
endreI 1926 fekk SDP sitt gjennombrot og tok regjeringsmakta åleine, noko som var uvanleg i eit Finland som på den tida var prega av svake og ustabile koalisjonsregjeringar. Tanners regjering sat med makta i nokså nøyaktig eitt år; frå desember 1926 til desember 1927.
Motstandskamp med SDP
endre
I 1939 drog ein delegasjon til Moskva.[7]
Under den finske framhaldskrigen fekk Finland avgjerande støtte frå Nazi-Tyskland, noko Tanner godtok. Storbritannia, som hadde gått i allianse med Sovjetunionen mot Tyskland, åtvara finnane mot å krige mot russarane. Tanner kalla likevel tyskarane for «venene sine», og som skulle hjelpe dei å gjenvinne «europeisk kultur».[8]
Fengselsopphald
endre
Saman med fleire andre finske politikarar vart Tanner i 1946 dømd for «krigsansvar» og lovbrot mot freden av den sovjetisk-styrte leiinga. Retten hevda at Tanner var delvis skuld i krigen grunna lojaliteten til SDP og den «urikkande haldninga» hans mot sovjetisk innverknad.[4] Tanner vart opphavleg dømd til fem år og seks månader i fengsel for krigsbrotsverk, men vart benåda i 1948. Då han kom ut sa han at han måtte vere den beste levande reklamen for finske fengsel, sidan han la på seg og gjekk ned i tobakksforbruk.[5] Då han vart sett fri vart han av den raude pressa samanlikna med Pierre Laval og Vidkun Quisling.[2][5] Begge desse vart avretta for høgforræderi mot sine respektive heimland. Under opphaldet i fengselet skreiv han memoarbøkene Finlands väg 1939–1940 og Finlands väg til fred 1943–1944, begge utgjevne på 1950-talet.[2][5]
Bibliografi
endre- Finlands väg 1939–1940 (1950)
- Finlands väg til fred 1943–1944 (1952)
Kjelder
endre- Omsett frå Wikipedia på bokmål, innhenta laurdag 26. februar 2011, klokka 10:17.
Fotnotar
endre- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Jaakko Paavolainen. «Tanner, Väinö (1881 - 1966)» (på engelsk). Sett om av Roderick Fletcher. Biografiakeskus. Henta 16. januar 2010.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Helge Giverholt. «Väinö Alfred Tanner» (på norsk). Store norske leksikon. Henta 10. januar 2010.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 «Vaino Tanner» (på engelsk). Encyclopædia Britannica. Henta 10. januar 2011.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Jaakko Paavola (16. september 1997). «Tanner, Väinö (1881 - 1966)» (på finsk). Biografiakeskus. Arkivert frå originalen 15. mars 2010. Henta 10. januar 2011.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 «FINLAND: Political Paavo» (på engelsk). Time Magazine. 6. desember 1948. Arkivert frå originalen 23. august 2013. Henta 10. januar 2010.
- ↑ Ossmo Jussila; Seppo Hentilä; Jukka Nevakivi (1998). Finlands politiska historia 1809-1998 (på svensk). Schildts, Esbo.
- ↑ 7,0 7,1 «Väkijoukko saatteli neuvottelijat Moskovaan» (på finsk). Yle.fi. 20. november 2009. Henta 11. januar 2011.
- ↑ «FINLAND: Tangle and Tanner» (på engelsk). Time magazine. 6. oktober 1941. Arkivert frå originalen 21. januar 2011. Henta 10. januar 2011.
Bakgrunnsstoff
endre
Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Väinö Tanner
- Biografi frå finsk biografiarkiv (engelsk)