Gorizia

Gorizia (slovensk Gorica, tysk Görz, friulisk Gurize) er ein liten by ved foten av Alpane nordaust i i Italia på grensa til Slovenia. Han er hovudstad i provinsen Gorizia i regionen Friuli-Venezia Giulia og har om lag 40 000 innbyggjarar. Han er eit lokalt senter for turisme, industri og handel.

Gorizia
by
Gorizia sett mot aust
Land	Italia
Region	Friuli-Venezia Giulia
Provins	Gorizia
Areal	41,26 km²
Folketal	33 506  (1. januar 2023)
Borgarmeister	Ettore Romoli
Postnummer	34170
Retningsnummer	0481
Gorizia 45.9352°N 13.6193°E / 45.9352; 13.6193
Wikimedia Commons: Gorizia

På slovensk «Gorica» 'liten ås'. Byen ligg der dalane til elvane Isonzo og Vipacco møter kvarandre, på ei slette nedanfor åsane Collio, som er kjend for den gode vinen som vert produsert her. Gorizia ligg i le av fjella i nord og får ikkje dei kalde vindane som kjem der frå, og sjølv om boravinden kan blese frå aust har byen eit mildt klima.

Historie

Staden var opphavleg eit vakttårn eller ei førhistorisk borg og vart etter kvart ein liten landsby ved ein vadestad over elva Isonzo. Han låg ikkje langt frå den viktigaste romarvegen mellom Aquileia og Emona (Ljubljana). Namnet Gorizia er først funne i dokument frå 1001, som nemner at keisar Otto III gav byen til patriark Giovanni II og grev Verihen Eppstein av Friuli. Eppstein-familien vart etterfølgt av pfalzgrevar frå Bayern.

Frå 1100-talet til 1500-talet var Gorizia hovudstad i grevskapet Gorizia, som stort sett var sjølvstendig. Landområdet til grevskapet strekte seg ein liten periode opp til Aquileia og Tyrol.

I 1500 gjekk grevskapet til det austerrikske Habsburgmonarkiet og byen voks opp rundt borga. På midten av 1700-talet vart byen sete for eit erkebispedøme som omfatta bispedøma Trieste, Trento, Como og Pedena. Republikken Venezia hadde ein kort periode byen i 1508-1509 og franskmennene tidleg på 1800-talet, då han høyrte til Dei illyriske provinsane. Bortsett frå dette hadde austerrikarane byen og etter napoleonskrigane gjekk han tilbake til Det austerrikske riket og vart då ein del av Kongedømet Illyria fram til 1849 då han vart ein del av Küstenland i lag med Trieste og Istria. I 1861 vart Gorizia i lag med Gradisca d'Isonzo omorganisert som fyrstegrevskapet Gorizia og Gradisca i Austerrike. Under det austerrikske styret vart Gorizia kjend som «den austerrikske Nice» og var ein feriestad for den austerrikske adelen om sommaren.

Italia gjekk inn i den første verdskrigen på dei allierte si side og striden byrja mot Austerrike-Ungarn 24. mai 1915 der Italia etter kort tid tok Gorizia. Gorizia vart hardt råka og kom tilbake til Austerrike igjen i 1916 sidan frontlinja gjekk i området i to år med fleire kampar nær byen, fram til Sentralmaktene pressa italienarane tilbake til elva Piave seint i 1917. Mot slutten av krigen, i 1918, vart Gorizia igjen erobra av Italia. Først var han ein del av Venezia Giulia (1918-1919), og seinare annektert til Veneto i provinsen Udine (då kalla provinsen Friuli). I 1927 vart Gorizia provinshouvdstad i Venezia Giulia. Etter den andre verdskrigen vart fleire bydelar i utkanten av byen (kommunane Salcano og San Pietro) i lag med store delar av provinsen Gorizia gjeve til Jugoslavia og byen hamna på grensa mellom dei to landa. Desse områda vart ein del av Slovenia då Jugoslavia braut saman.

Sjølv om han er ein grenseby kryssa ikkje Gorizia grensa til Jugoslavia som det ofte vart hevda. Dei slovenske styresmaktene bygde ein ny by, Nova Gorica («Nye Gorizia»), i 1948, og sjølv om situasjonen i Gorizia ofte har vorte samanlikna med Berlin under den kalde krigen hadde Italia og Jugoslavia eit godt forhold når det gjaldt Gorizia. Etter at Jugoslavia braut saman delte grensa framleis byen, fram til Slovenia vart medlem av Schengen frå 21. desember 2007.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Gorizia» frå Wikipedia på engelsk, den 22. desember 2007.

Bakgrunnsstoff

• Gorizia og omegn
• Bilete og informasjon Arkivert 2012-02-08 ved Wayback Machine.