Hausa
Hausa er eit tsjadspråk i den afroasiatiske språkfamilien. Det blir snakka som førstespråk av 24 millionar menneske, og som andrespråk av ca. 15 millionar.
| Hausa hausa, هَوُسَ | ||
| Klassifisering: | afroasiatiske språk
tsjadspråk | |
| Bruk | ||
| Tala i: | Benin, Burkina Faso, Kamerun, Ghana, Niger, Nigeria, Togo | |
| Hausatalande i alt: | 24 millionar som førstespråk, 15 millionar som andrespråk | |
| Rangering: | 41 | |
| Skriftsystem: | Latinsk | |
| Offisiell status | ||
| Offisielt språk i: | Nordlege Nigeria | |
| Språkkodar | ||
| ISO 639-1: | ha | |
| ISO 639-2: | hau | |
| ISO 639-3: | hau | |
| Glottolog: | haus1257
| |
Geografisk områdeEndra
Hausa blir snakka i Niger og nord i Nigeria, men det blir brukt som lingua franca i store delar av Vest-Afrika, spesielt blant muslimar.
Offisiell statusEndra
Hausa er offisielt språk i den nordlege delen av Nigeria.
LydsystemEndra
VokalarEndra
Hausa har eit klassisk femvokalsystem, / i, e, a, o, u /, der alle vokalane kan vere lange eller korte. I tillegg har hausa diftongane /ai, au/.
KonsonantarEndra
Tabellen viser konsonantane i hausa. Når den ortografiske representasjonen avvik frå IPA, er IPA-symbolet sett til i parentes.
| bilabial | alveolar | post- alveolar |
retrofleks | palatal | velar | uvular | glottal | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ust. | st. | ust. | st. | ust. | st. | ust. | st.f | ust. | st. | ust. | st. | ust. | st. | ust. | st. | |
| Implosiv | ɓ | ɗ | ||||||||||||||
| Ejektiv | ts (ʦ') | k' (ƙ) | ||||||||||||||
| Plosiv | b | t | d | k | g | ' (ʔ) | ||||||||||
| Affrikat | c (ʧ) | j (ʤ) | ||||||||||||||
| Nasal | m | n | ||||||||||||||
| Vibrant | r | |||||||||||||||
| Flapp | r (ɽ) | |||||||||||||||
| Frikativ | f (ɸ) | s | z | sh (ʃ) | h | |||||||||||
| Approksimant | w | l | y (j) | |||||||||||||
FonologiEndra
- For meir om dette emnet, sjå Tonologien i hausa.
Hausa er eit tonespråk, med tre tonar, høg, låg og fallande tone.
OrdforrådEndra
LånordEndra
Hausa har mange arabiske lånord.
GenustilordningEndra
Hausa har to genera, maskulinum og femininum. Der språket har ulike ord for referentar med biologisk hankjønn og hokjønn, er dei maskulina eller feminina, som yáròo «gut» og yáarínyàa «jente». Frå denne semantiske kjernen har hausa eit fonologisk basert genustilordningssystem: Ord på -aa er feminina, alle andre ord er maskulina.
SkriftsystemEndra
Hausa har vore skriftfesta i meir enn 200 år, først med ein variant av det arabiske alfabetet (ajami), men deretter med det latinske alfabetet, som vart innført i byrjinga av 1900-talet. Dette alfabeter er kjend som boko (frå engelsk book), og blei offisiell skrift for hausa i 1930.[1]
Hausa har 3 konsonantar i tillegg til dei vanlege latinske: ɓ, ɗ og ƙ.
Ord frå grunnordforrådetEndra
| Tyding | Hausa | Tyding | Hausa |
|---|---|---|---|
| eg | nii | stor | bàbba |
| du | kai (m.), kee (f.) | liten | ƙànkanèè |
| han/ho/det | shii (m.), ita (f.) | ete | ci |
| vi | muu | drikke | shaa |
| dokker | kuu | sove | barcii |
| dei | suu | døy | mutù |
| kven? | wàà | gå | tàfi, jee |
| kva? | mèè | kome | zoo |
| menneske | ɗan Adàm | gje | baa, baà |
| mann | mùtûm | ta | ɗaukàà |
| kvinne | màcè, mààtaa | snakke | fàɗaa |
| hovud | kâi | elske | soo |
| auge | idòò | ein | ɗaya |
| øyre | kûnnee | to | biyu |
| nase | hancìì | tre | ukù |
| munn | bààkii | fire | huɗu |
| tann | haƙoorii | fem | bìyar |
| tunge | harshèè | seks | shidà |
| hjarte | zuucìyaa | sju | bakwài |
| hand | hannuu | åtte | takwàs |
| fot | ƙafàà | ni | tarà |
| vatn | ruwaa | ti | goomà |
| eld | wutaa | tjue | àshìrin |
| sol | raanaa | hundre | ɗàrii |
| måne | watàà | tusen | dubuu |
KjelderEndra
FotnotarEndra
- ↑ Dalby, Andrew (1998). Dictionary of languages: the definitive reference to more than 400 languages. New York: Columbia University Press. s. 242. ISBN 0-231-11568-7.. Oppgjeve av Engelsk Wikipieda
