Hausa
Hausa er eit tsjadspråk i den afroasiatiske språkfamilien. Det blir snakka som førstespråk av 24 millionar menneske, og som andrespråk av ca. 15 millionar. Hausafolk held først og fremst til i nordlege delar av Nigeria, Niger, Ghana, Kamerun, Benin og Togo og sørlege delar av Niger, Tsjad og Sudan, med ein stor minoritet i Elfenbeinskysten.[1][2]
| Hausa hausa, هَوُسَ | ||
| Klassifisering | afroasiatiske språk | |
| Klassifisering | tsjadspråk | |
| Bruk | ||
| Tala i | Benin, Burkina Faso, Kamerun, Ghana, Niger, Nigeria, Togo | |
| Hausatalande i alt | 24 millionar som førstespråk, 15 millionar som andrespråk | |
| Rangering | 41 | |
| Skriftsystem | Latinsk | |
| Offisiell status | ||
| Offisielt språk i | Nordlege Nigeria | |
| Språkkodar | ||
| ISO 639-1 | ha | |
| ISO 639-2 | hau | |
| ISO 639-3 | hau | |
| Glottolog | haus1257
| |
Geografisk område
endreHausa blir snakka i Niger og nord i Nigeria, men det blir brukt som lingua franca i store delar av Vest-Afrika, spesielt blant muslimar.
Offisiell status
endreHausa er offisielt språk i den nordlege delen av Nigeria.
Lydsystem
endreVokalar
endreHausa har eit klassisk femvokalsystem, / i, e, a, o, u /, der alle vokalane kan vere lange eller korte. I tillegg har hausa diftongane /ai, au/.
Konsonantar
endreTabellen viser konsonantane i hausa. Når den ortografiske representasjonen avvik frå IPA, er IPA-symbolet sett til i parentes.
| bilabial | alveolar | post- alveolar |
retrofleks | palatal | velar | uvular | glottal | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ust. | st. | ust. | st. | ust. | st. | ust. | st.f | ust. | st. | ust. | st. | ust. | st. | ust. | st. | |
| Implosiv | ɓ | ɗ | ||||||||||||||
| Ejektiv | ts (ʦ') | k' (ƙ) | ||||||||||||||
| Plosiv | b | t | d | k | g | ' (ʔ) | ||||||||||
| Affrikat | c (ʧ) | j (ʤ) | ||||||||||||||
| Nasal | m | n | ||||||||||||||
| Vibrant | r | |||||||||||||||
| Flapp | r (ɽ) | |||||||||||||||
| Frikativ | f (ɸ) | s | z | sh (ʃ) | h | |||||||||||
| Approksimant | w | l | y (j) | |||||||||||||
Fonologi
endre- For meir om dette emnet, sjå Tonologien i hausa.
Hausa er eit tonespråk, med tre tonar, høg, låg og fallande tone.
Ordforråd
endreLånord
endreHausa har mange arabiske lånord.
Genustilordning
endreHausa har to genera, maskulinum og femininum. Der språket har ulike ord for referentar med biologisk hankjønn og hokjønn, er dei maskulina eller feminina, som yáròo «gut» og yáarínyàa «jente». Frå denne semantiske kjernen har hausa eit fonologisk basert genustilordningssystem: Ord på -aa er feminina, alle andre ord er maskulina.
Skriftsystem
endreHausa har vore skriftfesta i meir enn 200 år, først med ein variant av det arabiske alfabetet (ajami), men deretter med det latinske alfabetet, som vart innført i byrjinga av 1900-talet. Dette alfabeter er kjend som boko (frå engelsk book), og blei offisiell skrift for hausa i 1930.[3]
Hausa har 3 konsonantar i tillegg til dei vanlege latinske: ɓ, ɗ og ƙ.
Ord frå grunnordforrådet
endre| Tyding | Hausa | Tyding | Hausa |
|---|---|---|---|
| eg | nii | stor | bàbba |
| du | kai (m.), kee (f.) | liten | ƙànkanèè |
| han/ho/det | shii (m.), ita (f.) | ete | ci |
| vi | muu | drikke | shaa |
| dokker | kuu | sove | barcii |
| dei | suu | døy | mutù |
| kven? | wàà | gå | tàfi, jee |
| kva? | mèè | kome | zoo |
| menneske | ɗan Adàm | gje | baa, baà |
| mann | mùtûm | ta | ɗaukàà |
| kvinne | màcè, mààtaa | snakke | fàɗaa |
| hovud | kâi | elske | soo |
| auge | idòò | ein | ɗaya |
| øyre | kûnnee | to | biyu |
| nase | hancìì | tre | ukù |
| munn | bààkii | fire | huɗu |
| tann | haƙoorii | fem | bìyar |
| tunge | harshèè | seks | shidà |
| hjarte | zuucìyaa | sju | bakwài |
| hand | hannuu | åtte | takwàs |
| fot | ƙafàà | ni | tarà |
| vatn | ruwaa | ti | goomà |
| eld | wutaa | tjue | àshìrin |
| sol | raanaa | hundre | ɗàrii |
| måne | watàà | tusen | dubuu |
Kjelder
endre- Fotnotar
- ↑ Wolff, H. Ekkehard. «Hausa language». Encyclopedia Britannica (på engelsk). Henta 14. oktober 2020.
- ↑ «Spread of the Hausa Language». Worldmapper (på engelsk). Henta 14. oktober 2020.
- ↑ Dalby, Andrew (1998). Dictionary of languages: the definitive reference to more than 400 languages. New York: Columbia University Press. s. 242. ISBN 0-231-11568-7.. Oppgjeve av Engelsk Wikipieda
