Wikipedia

Louise Weiss

Louise Weiss (25. januar 1893–26. mai 1983) var ein fransk forfattar, journalist, suffragette og konservativ medlem (gaullist) av Europaparlamentet.

Louise Weiss

Pseudonym Louis Lefranc
Statsborgarskap Frankrike
Fødd 25. januar 1893
Arras
Død

26. mai 1983 (90 år)
16. arrondissement

Yrke journalist, politikar, skribent
Språk fransk
Politisk parti Rassemblement pour la République
Far Paul Louis Weiss
Mor Jeanne Javal
Ektefelle José Imbert
Louise Weiss på Commons

Weiss var frå 1918 til 1934 redaktør for L'Europe nouvelle (det nye Europa), eit veketidsskrift for utanrikspolitiske, økonomiske og litterære spørsmål. Ho blir rekna som den første kvinna til å leia utgivinga av eit internasjonalt tidsskrift. Weiss var aktiv i kampen for kvinneleg stemmerett i Frankrike (innført 1944), og tok i samband med dette gjerne i bruk oppsiktsvekkande verkemiddel. I 1930 starta ho fredshøgskulen Nouvelle Ecole de la Paix, og var allereie i mellomkrigstida ein forkjempar for europeisk integrasjon.

Etter andre verdskrigen hadde Weiss forlate den pasifistiske grunnhaldninga si frå tidlege år, og anerkjende militærmakt som føresetnad for bevaring av freden. Ho stifta i 1965 eit konfliktløysingsinstitutt i Strasbourg. I 1979 vart ho, i ein alder av 86 år, vald inn i Europaparlamentet, der ho som alderspresident heldt opningstalen.

Hovudbygningen til Europaparlamentet i Strasbourg er kalla opp etter Weiss.

Plenumssalen i Louise Weiss-bygningen er forma som ein hemisykel, halvsirkel.
Rekonstruksjon av Louise Weiss' pariserleilighet i Musée du château des Rohan i Saverne.

Liv og virke endre

Bakgrunn endre

Weiss vart fødd som det eldste av dei seks barna til Paul-Louis Weiss og Jeanne Javal. Paul-Louis Weiss var gruveingeniør og fødd inn i ein protestantisk familie. Forfedrane hans hadde vore offentlege tenestemenn i fleire generasjonar. Farmora Theodora von Ladenburg var bankierdotter frå Mannheim.[1]

Mor til Louise, Jeanne Javal, kom frå ei jødisk, alsassisk slekt som hadde søkt om fransk statsborgarskap etter 1870.[2] Morfaren Emile Javal (1839–1907) oppfann keratometeret (eit medisinsk diagnoseinstrument), var medlem av nasjonalforsamlinga frå Yonne og medlem av det franske vitskapsakademiet. Som far sin Leopold Javal (1804–1872) var Emile Javal aktiv i leiinga for det jødiske samfunnet.[2]

Den politiske innstillinga til Louise Weiss sin familie var republikansk og anti-klerikal. Som barn konsentrerte ho seg heller om lesing enn om leik. Ho lærte seg tidleg framande språk, og talte tysk utan aksent.[3] Familien reiste ofte til Alsace der dei hadde slektningar, og dessutan til Tyskland og Böhmen som Javalfamilien kom frå. – Ingen kunne ha vore meir europeiske enn oss, skreiv Weiss i memoara sine.[2]

I 1899 flytta familien til Paris, og busette seg i avenue Henri Martin, i umiddelbar nærleik til Bologneskogen.[4] Louise Weiss gjekk på Lycée Molière, og studerte deretter som privatist, då universitetet ikkje var ope for kvinner. Ho avslutta universitetsstudia sine med diplomeksamen i Oxford. I 1914 vart Weiss ei av dei særs få kvinnene som til då hadde passert Agrégation de Lettres classiques, ein opptaksprøve til lærarutdanninga. Kvinnedelen på studiet var 10 % av 144 kandidatar i 1883 (steig til 44 % av 801 kandidatar i 1960).[2][5]

Etter utbrotet av første verdskrigen oppretta ho eit lite feltsjukehus i det som då heitte Côtes-du-Nord.[2]

Dei første journaliståra endre

Som kvinne var Weiss stengt ute frå deltaking i fransk politikk. Ho gjekk inn i journalistikken, og erklærte «Krig mot krigen». Under første verdskrigen skreiv ho i tidsskriftet Le Radical, under pseudonymet Louis Lefranc.[2]

Som korrespondent for den største franske dagsavisa i samtida, Le Petit Parisien, vart ho kjent med blant andre Thomas Masaryk (1850–1937), Eduard Beneš (1884–1948) og Milan Stefanik (1880–1919).

I 1921 reiste Louise Weiss til Sovjetunionen. Reisa vart gjort mellom anna på vegner av den franske statsministeren, for å hjelpa den franske Raudekrossen i kampen mot hungersnøda i landet. Samtidig rapporterte ho tilbake til Frankrike om dei rådande forholda, gjennom artiklar i Le Petit Parisien. Millionar døde av svolt som følgje av krigen mellom Den raude hæren og dei kvite russiske styrkane, som var støtta av USA, Storbritannia og Frankrike. Forholda i Sovjetunionen var urolege. For Louise Weiss var dette derfor ein svært farefull ekspedisjon, og han vart utført under svært vanskelege og ukomfortable forhold.[3] I Sovjetunionen traff ho òg bolsjevikleiarar som Karl Radek (1885–1939), Lev Kamenev (1883–1936) og Leo Trotskij (1879–1940).

Louise Weiss gjennomførte i Sovjetunionen òg ein eigen, private redningsaksjon, for å få franske guvernanter (privatlærarinner) tilbake til Frankrike. Guvernantene som før revolusjonen hadde tent russiske familiar, var vorte igjen i det nye Sovjetunionen, og levde der i stor nød. Til slutt klarte Weiss å få 125 franske guvernanter tilbake til Frankrike.[2]

L'Europe nouvelle endre

Weiss dekte som journalist underteikninga av Versaillestraktaten. Ho var frå 1918 til 1934 redaktør for uketidsskriftet L'Europe nouvelle, for utanrikspolitiske, økonomiske og litterære spørsmål. Ho vart dermed den første kvinna til å leia eit internasjonalt tidsskrift.[3] Tidsskriftet kommenterte fransk og europeisk politikk og vart vart eit forum for fridom, pasifisme, likestilling mellom kjønna og folka. Tidsskriftet vart raskt leiande med omsyn til å kommentera internasjonale spørsmål.

L'Europe nouvelle støtta Aristide Briands forslag frå 1921 om opptak av Tyskland i Folkeforbundet, og anstrengingane som førte fram til underteikninga av Lucarnotraktaten i 1925. Gjennom tidsskriftet støtta Weiss òg Briand-Kellogg-pakta frå 1928.[6][7]

Weiss mista etter kvart trua på Folkeforbundet, då det ikkje var i stand til å gi nasjonalsosialismen motstand. Då ho òg mista trua på pasifismen, forlét ho redaktørstillinga i magasinet i 1934[8]

Paneuropa-rørsla endre

Weiss var gjennom tidsskriftet sitt ein støttespelar for Aristide Briand i arbeidet hans for eit samla Europa i form av felles marknad, felles valuta og ein felles europeisk kultur. Ho støtta òg Paneuropa-rørsla, stifta av Richard Nikolaus von Coudenhove-Kalergi, der Briand vart æresmedlem i 1929[7]

I 1930 etablerte ho Nouvelle Ecole de la Paix (norsk 'Den nye fredsskulen') i Strasbourg, ein privat høgskule med framståande forelesarar i internasjonal politikk. Skulen hadde som formål å støtta arbeidet til Folkeforbundet. Han vart nedlagd i 1938.[9][10][11]

Kampen for røysterett for kvinner i Frankrike endre

 
Plakat med invitasjon til møte i regi av organisasjonen La Femme Nouvelle.

I oktober 1934 starta Weiss ein ny organisasjon kalla La Femme Nouvelle (Den nye kvinne). I motsetning til andre feministorganisasjonar konsentrerte La Femme Nouvelle seg utelukkande om røysterett for kvinner. Ho gjekk ikkje av vegen for oppsiktsvekkande aksjonar. Mellom anna slapp ho flygeblad over hesteveddeløp på Longchamps, med teksten at «Sjølv om me får stemmerett, vil sokkane dine bli stoppa!»[12] Saman med Cécile Brunschvicg (1877–1946) lenkja ho seg til porten til ein offentleg park for å vekkja merksemd. Ved juletider 1921 medverka ho til ein aksjon der ei gruppe feministar klatra opp lyktestolpane ved dei store varemagasina, og song små vers mot krigsleiketøy.

Ein stor valsiger var i 1934 å kunna kasta senator gjennom 15 år, Raymond Duplantier, ut av det franske senaett. Duplantier hadde utmerkt seg med utsegna «Desse kvinnene ynskjer å verta representantar? Vel, men nei! Dei vil alltid verta verande kva dei alltid har vore: horer!»[13]

På trass av felles suksess i kampanjar for merksemda om kravet til røysterett for kvinner, var Weiss sitt tilhøve til andre kvinnesakkvinner som Brunschvicg, Irène Joliot-Curie (1897–1956) og Suzanne Lacore (1875 eller 1877–1975) delvis kjølig. Weiss meinte at dei andre feministorganisasjonane heldt seg for tett til dei etablerte partia. Ho var usamd då kvinnene gjekk inn i Léon Blum si første regjering i 1936. Kvinnene fekk mindre innverknadsrike stillingar og ingen lovnad om å prioritera røysterett for kvinner. Sjølv hadde Weiss avslått ei tilsvarande stilling: «– Eg har ikkje kjempa for å nominerast», sa ho, «men for å veljast!»[14]

Jødiske flyktningar etter «Krystallnatta» endre

«Krystallnatta» hende mellom 9. og 10. november 1938, og var starten på ei dramatisk opptrapping av jødeforfølgingane i Tyskland. Weiss overtalte då straks vennen sin, den franske utanriksministeren Georges Bonnet, til å oppretta organisasjonen Comité Central des Réfugiés (norsk 'Sentralkomiteen for flyktningar'). Komiteen skulle ta imot flyktningane frå Tyskland til Frankrike. Weiss klarte som generalsekretæren til organisasjonen, allereie i desember same år (1938), å få bringa tusen flyktningar frå Tyskland til Frankrike.[2]

Seinare, i 1939, klarte ho å berga jødiske passasjerar om bord på motorskipet «Saint-Louis» til eit mellombels opphald i Frankrike. Skipet med dei 907 jødiske flyktningane hadde gått ut frå Hamburg. Etter å ha vorte avvist i Havana på Cuba og USA, risikerte passasjerane å måtta venda attende til det nasjonalsosialistiske Tyskland som dei hadde flykta frå. Louise Weiss kontakta venen sin, utanriksminister Bonnet, som gav løyve til å ta i mot 250 fleire hundre flyktningar. Storbritannia tok i mot 250 personar. Dei andre fekk opphald i Belgia og Nederland. Det var berre dei flyktningane som kom til Storbritannia som heilt var blitt verna mot forfølging. Ingen veit kor mange som omkom etter at Tyskland invaderte Nederland, Belgia og Frankrike. Reisa til dei jødiske flyktningane med «Saint-Louis» er omhandla i spelefilmen De fordømtes ferd.[2][15]

Vichy-regjeringa, motstandskamp endre

Etter den tyske invasjoneb og okkupasjonen av Frankrike i 1940, la Storbritannia hindringar i vegen for Frankrikes import av medisinar og medisinsk utstyr.[16] Weiss reiste difor til USA på vegner av Vichy-regjeringa for å skaffa nye forsyningar. Ho lukkast berre delvis, då amerikanarane meinte at nye forsyningar berre ville koma tyskarane til gode. Tilbake i Frankrike fekk ho ein kjenning til å skaffa henne eit sertifikat som «ikkje-jøde». I 1943 vart bror hennarnesten arrestert ved Milice, og Louise Weiss melde seg som redaktør av motstandsavisa La Nouvelle République.[16] Ho har sjølv omtalt avisa med namnet Patriam Recuperare[17].

Europa-politikar etter 1945 endre

Etter andre verdskrigen følgde ho Nürnbergprosessen som journalist. Ho prøvde seg i politikken som representant for venstresida, men nådde ikkje opp. Deretter gjekk ho over på høgresida og vart der til karrieren var over. I løpet av 1950- og 1960-åra gjorde ho reiser over heile verda, og skreiv for ei rekkje framståande franske tidsskrift.[2]

Frå 1965 til 1970 var ho generalsekretær i Institut Français dei Polémologie (norsk 'fransk institutt for konfliktstudium', 1945–1993).[18] Ho vitja Oslo i 1966 og heldt foredrag i Det franske instituttet om overbefolkningsproblemet, og i Fredsforskingsinstituttet om den dåverande Kashmir-konflikten.[17] I 1971 stifta ho Fondation Louise Weiss for at hennar arbeid med samlinga av Europa og arbeidet for fred skulle kunna halda fram.[19] Weiss hadde etter andre verdskrigen gått vekk frå den pasifistiske grunnhaldninga si, og gjekk då inn for at freden berre kunne oppretthaldast dersom han vart sikra med militærmakt.[2]

I 1979 stilte ho for gaullistpartiet til det første direkte valet til Europaparlamentet, der ho tiltredde Dei europeiske fremskridsdemokrateas gruppe. Den politiske målsettinga hennar var å gjera Europa uavhengig av dei to supermaktene i samtida, USA og Sovjetunionen. Som det eldste valde medlemmet (alderspresident) av det nyvalde Europaparlamentet heldt ho den innleiande talen. I talen helste ho Otto von Habsburg velkomen som etterfølgjaren til Richard Nikolaus von Coudenhove-Kalergi.[20]

Helmut Kohl omtalte henne som «Europas bestemor».[2]

Forfattarskap endre

Weiss skreiv sjølvbiografiar, romanar, skodespel, politiske sosiologiske essay, bøker om kunst og folklore og reiseskildringar.[6]

  • La République Tchécoslovaque, (1919)
  • Milan Stefanik, Praha (1920)
  • Délivrance, Albin Michel, Paris (1936), roman
  • Souvenirs d'une enfance républicaine, Denoël, Paris, (1937), sjølvbiografi
  • La Marseillaise, 3 bind (1945–1947), romanar
  • Ce que femme veut, Gallimard, Paris, (1946), sjølvbiografisk essay
  • L'or, le camion et la croix, Paris, (1949), ferdskildring
  • Sabine Legrand, Paris (1951), roman
  • Le Cachemire, Les Album sitt des Guide sin Bleus, Paris, (1955), ferdskildring
  • Contes eit légendes du Grand-Nord, Paris, (1957)
  • Le voyage enchanté, Paris, (1960), ferdskildring
  • Mémoires d'une Européenne, Payot/Albin Michel, Paris, 6 bind, (1968-1976), sjølvbiografi
  • Lettre à un embryon, Julliard, Paris (1973), essay
  • Tempête sur l'Occident Albin Michel (1976), ferdskildring
  • Dernières voluptés, Paris, (1979), roman
Skodespel, ukjent år
  • Arthur ou les joies du suicide
  • Sigmaringen ou les potentats du néant
  • Le récipiendaire
  • La patronne
  • Adaptation des Dernières voluptés

Privatliv endre

 
Weiss-gravstaden til familien i Magny-les-Hameaux, sørvest for Paris sentrum. Foto: Benoît Prieur

Frå 1934 til 1936 var Louise Weiss gift med arkitekten José Imbert. Ho fekk sjølv ingen barn, men adopterte ein son som ho mista nær kontakt med. Ho oppnådde ikkje å bli medlem av Academie Française, men vart storoffiser av Æreslegionen. Gravferda hennar vart halden i ei evangelisk kyrkje.[2][12]

Æresvisingar og oppkallingar endre

Den franske republikken feira i 1993 hundreårsjubileet for fødselen hennar og gav ut ei bok og ein film med tittelen Louise Weiss l’Européenne (Louise Weiss europearen).[2] Hovudbygningen til Europaparlamentet i Strasbourg vart i 1998 oppkalla etter Weiss, og det same er ein open plass i byen.[21][22] Ei rose vart i 1993 oppkalla etter Weiss, til hundreårsjubileet for fødselen hennar. Eit museum, «Louise Weiss», med ei rekkje personlege eigneluter, finst i Saverne i Frankrike.[9] «Louise Weiss journalistpris» vart oppretta i 2005.[7]

Kjelder endre

  1. ↑ «Louise Weiss - Munzinger Biographie». Henta 28. desember 2018. 
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 «Louise Weiss Jewish Women's Archive». Jewish Women's Archive. mars 2009. Henta 25. desember 2018. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Augusta von Oertzen (1928). «Der erste weiblicher Herausgeber einer internationalen Revue». Die Frauen Illustrierte, Berliner Leben, Zeitschr. für Schönheit und Kunst, 1928. (3). Henta 25. desember 2018. 
  4. ↑ «Paul Louis WEISS (1867-1945)». Les Annales des Mines. Henta 4. januar 2019. 
  5. ↑ «Les agrégés de l'enseignement secondaire. Répertoire 1809-1960 | Ressources numériques en histoire de l'éducation». LAHRA, Laboratoire de recherche historique Rôhne Alpes. 2015. Henta 1. januar 2019. 
  6. ↑ 6,0 6,1 «Louise Weiss -- L'europeene». Arkivert frå originalen 4. desember 2018. Henta 27. desember 2018. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 «Prix Louise Weiss». Henta 28. desember 2018. 
  8. ↑ «Louise Weiss | Jewish Women's Archive». Henta 1. januar 2019. 
  9. ↑ 9,0 9,1 «Louise Weiss». Arkivert frå originalen 29. desember 2018. Henta 28. desember 2018. 
  10. ↑ «Louise Weiss (1893-1983)» (PDF). Arkivert frå originalen (PDF) 5. januar 2019. Henta 5. januar 2019. 
  11. ↑ «Louise Weiss | Jewish Women's Archive». Jewish Women's Archives. 2009. Henta 5. januar 2019. 
  12. ↑ 12,0 12,1 «Louise Weiss -- Sa vie». Arkivert frå originalen 1. januar 2019. Henta 27. desember 2018. 
  13. ↑ «Louise Weiss | Jewish Women's Archive». Jewish Women's Archive. mars 2009. Henta 25. desember 2018. 
  14. ↑ «Louise Weiss | Jewish Women's Archive». Jewish Women's Archive. mars 2009. Henta 25. desember 2018. 
  15. ↑ «Louise Weiss (1893-1983)» (PDF). Henta 30. desember 2018. 
  16. ↑ 16,0 16,1 «Louise Weiss | Jewish Women's Archive». Henta 5. januar 2019. 
  17. ↑ 17,0 17,1 Aftenposten 9. desember 1966.
  18. ↑ «L’aventure de l’Institut Français de Polémologie (1945-1993)» (på fransk). 18. juli 2011. Arkivert frå originalen 31. desember 2018. Henta 30. desember 2018. 
  19. ↑ «La Fondation». Arkivert frå originalen 1. januar 2019. Henta 30. desember 2018. 
  20. ↑ «Paneurope». Henta 29. desember 2018. 
  21. ↑ «News report : 18-11-98». Henta 28. desember 2018. 
  22. ↑ «PSS / Parlement Europeen - IPE 4 (Strasbourg, France)». Henta 28. desember 2018. 

Bakgrunnsstoff endre

  Commons har multimedium som gjeld: Louise Weiss
Henta frå «https://nn.wikipedia.org/w/index.php?title=Louise_Weiss&oldid=3435653»