Irène Joliot-Curie
Irène Joliot-Curie (12. september 1897–17. mars 1956) var ein fransk forskar med polsk opphav. Saman med mannen sin vart ho tildelt Nobelprisen i kjemi i 1935 for oppdaginga av kunstig radioaktivitet. I 1938 førte forskinga hennar om nøytronar til eit gjennombrot på vegen til oppdaginga av atomfisjon. Ho vart professor ved vitskapsakademiet i Paris i 1937.
| Irène Joliot-Curie | |||
 | |||
| Fødd | Irene Curie 12. september 1897 13. arrondissement | ||
|---|---|---|---|
| Død | 17. mars 1956 Paris | ||
| Nasjonalitet | Frankrike | ||
| Område | kjemi, radiobiologi | ||
| Yrke | fysikar, kjemikar, professor, politikar, kjernefysiker, forskar | ||
| Institusjonar | Faculté des sciences de Paris | ||
| Alma mater | Faculté des sciences de Paris Collège Sévigné Universitetet i Paris | ||
| Doktorgradsrettleiar | Paul Langevin | ||
| Kjend for | Transmutasjon av element | ||
| Ektefelle | Frédéric Joliot-Curie | ||
| Barn | Pierre Joliot, Hélène Langevin-Joliot | ||
| Medlem | Akademie der Wissenschaften der DDR Det russiske vitskapsakademiet Royal Academy of Medicine of Belgium Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Det polske vitenskapsakademi | ||
Nobelprisen i kjemi
1935
Liv og virke
endreBakgrunn
endreJoliot-Curie var dotter av Marie og Pierre Curie. Utdanninga hennar byrja då ho var 6 år, og då ho var 10, var det openbert at ho var blitt særskilt interessert i matematikk og var gåverik på dette området.[1]
Ettersom ein meinte at det ikkje var nokon skule i Paris som passa til barn med Joliot-Curies evner,[1] vart det organisert ein spesiell skule av mora og forskarvennane hennar der Joliot-Curie studerte i to år.[2] Skulen var slik innretta at barna kunne få undervising med særleg tyngdepunkt i vitskap.[2] I tillegg til mora hadde Joliot-Curie også fysikarane Paul Langevin og Jean Perrin som lærarar.[1]
Joliot-Curie studerte så ved Collège Sévigné i Paris der ho tok eksamen i 1914.[3] Sidan studerte ho ved Sorbonne, men utdanninga hennar vart avbroten av den fyrste verdskrigen, då ho arbeidde som sjukepleiar med radiografi.
Forskar
endreEtter krigen tok Joliot-Curie i 1925 doktorgrad med ein tese om alfastråling i polonium.[4] Polonium er eit grunnstoff som var blitt oppdaga i 1898 av foreldra til Joliot-Curie.[5] Disputasen vart også gitt merksemd i USA då avisa The New York Times rapporterte om han.[6]
I 1926 gifta Joliot-Curie seg med Frédéric Joliot, og dei to samarbeidde i forskinga. Medan ho var gravid med det fyrste barnet sitt i 1927 vart ho tuberkulosesjuk,[7] og sjukdommen var ikkje heilt forsvunnen før avslutninga på andre verdskrigen.[8]
I 1932 var paret Joliot-Curie nære ved å oppdage nøytronen etter eit eksperiment.[9] Paret noterte uvanlege resultat, men innsåg ikkje tydinga av desse, og i staden vart det James Chadwick som oppdaga nøytronane.[9] I eit seinare eksperiment var paret også nære på å oppdage positronet; men dei kom fram til ei feilaktig slutning etter at eksperimentet hadde gitt eit uventa resultat, og det vart Carl D. Anderson som seinare oppdaga positronet.[9]
Forskinga til paret Joliot-Curie innan naturleg og kunstig radioaktivitet, transmutasjon av element og nukleærfysikk førte til at dei vart tildelt Nobelprisen i kjemi i 1935. Konkret var det for oppdaginga av kunstig radioaktivitet.
I 1936 vart Joliot-Curie understatssekretær for vitskapleg forsking i det franske statsrådet,[4] til trass for at kvinner i Frankrike ikkje hadde røysterett på denne tida.[7] Joliot-Curie sa opp posten i statsrådet etter tre månadar og arrangerte det slik at Jean Perrin etterfølgde henne.[7] Året etter at ho hadde hatt statsrådsposten vart Joliot-Curie professor ved Universitetet i Paris.[4]
Mot slutten av 1930-talet leid Joliot-Curie meir av tuberkulose og heldt til i Alpane i veker og månadar for å komme i form.[7] Sjølv om helsa hennar forverra seg innleia Joliot-Curie forsking om uran, og etter mange eksperiment publiserte ho forskingsresultat som tydde på at ho hadde oppdaga ein ny radioisotop som liknar lantan.[7] Den tyske forskaren Otto Hahn meinte at Joliot-Curie hadde feil med forskinga si og kom også til å fortelje dette til mannen til Joliot-Curie, der han skjemde forskinga hennar.[7] Trass i synspunkta frå Hahn utførte Joliot-Curie eksperimentet på nytt, og fordi ho fekk same resultat gjenpubliserte ho dette.[7] Det Joliot-Curie ikkje innsåg var at ho var tett ved å oppdage kjernespalting, og i staden vart det Otto Hahn, som etter å ha utført same eksperiment som Joliot-Curie, som vart tildelt Nobelprisen i kjemi i 1944 for oppdaginga av kjernespalting.[10]
I 1943 vart mannen til Joliot-Curie teken opp som medlem i det franske vitskapsakademiet. Etter dette søkte også Irène Joliot-Curie om medlemskap, men vart avvist.[8] I 1946 vart ho direktør for Radiuminstituttet.
Likesom mor si døydde Joliot-Curie av leukemi, som med stort sannsyn kan tilskrivast stråling og dei materia ho arbeidde med. Med i alt tre nobelprisar, til mor og far, mor åleine og dotter, stillar familien Curie i ein klasse for seg både i vitskapshistoria og i historia til nobelprisane.
Kjelder
endre- ↑ 1,0 1,1 1,2 Hussey, George; Rand, Ruth, IRENE JOLIET-CURIE (på engelsk), woodrow.org, arkivert frå originalen 14. juli 2007, henta 19. oktober 2012
- ↑ 2,0 2,1 «Irène Joliot-Curie and Frédéric Joliot» (på engelsk). Chemical Heritage Foundation. Henta 19. oktober 2012.
- ↑ Nuclear Age Peace Foundation. «Nuclear Files: Library: Biographies: Irene Joliot-Curie» (på engelsk). NuclearFiles.org. Henta 19. oktober 2012.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 «Irène Joliot-Curie - Biography» (på engelsk). Nobelprize.org. Henta 19. oktober 2012.
- ↑ «Polonium» (på svensk). studera.com. Henta 19. oktober 2012.
- ↑ Gilmer, s. 6
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 Gilmer, s. 12
- ↑ 8,0 8,1 Gilmer, s. 14
- ↑ 9,0 9,1 9,2 «Jean-Frederic and Irene Curie» (på engelsk). American Institute of Physics. Arkivert frå originalen 8. desember 2015. Henta 19. oktober 2012.
- ↑ Gilmer, s. 12-13
- Gilmer, Penny J., 2. Irène Joliot-Curie, A Nobel Laureate in Artifical Radiactivity (PDF) (på engelsk), The Florida State University Chemistry & Biochemistry, arkivert frå originalen (PDF) 19. mai 2014, henta 20. oktober 2012
- Denne artikkelen bygger på «Irène Joliot-Curie» frå Wikipedia på bokmål, den 17. mars 2023.
Bakgrunnsstoff
endre
- Irène Joliot-Curie hos Internet Movie Database
- Gilmer, Penny J. «2. Irène Joliot-Curie, A Nobel Laureate in Artifical Radiactivity» (PDF) (på engelsk). The Florida State University Chemistry & Biochemistry. Arkivert frå originalen (PDF) 19. mai 2014. Henta 20. oktober 2012.
- Nobelprisen i 1935
- Irène Joliot-Curie hos Nobelprisen