Hn/Klanglaust barke-gnikeljod

IPA-teikn h
IPA-nummer 146
Entitet (desimal) h
Unicode (hex) U+0048
X-SAMPA

h

Kirschenbaum h
Ljoddøme

Det klanglause barke-gnikeljodet, stundom kalla den klanglause barke-yvergangen (latin fricativa glottidalis surda, engelsk voiceless glottal fricative) er eit medljod som finst i nokre talemål og ofte ter seg anten som gnikeljod eller næmeljod fonologiskt, men som oftast vantar dei vanlege fonetiske kjennteikni på eit medljod. Teiknet ein nyttar i det Internasjonale Fonetiske Alfabetet for detta ljodet er [h], og det tilsvarande X-SAMPA-teiknet er h. [h] er sumtid skildra som eit klanglaust sjølvljod av di han i mange mål ikkje retteleg hev dei dragi ein ventar av eit medljod. I staden kann [h], og det klangføre systerljodet [ɦ], skynast som klanglause eller ovanda utgåvor av sjølvljodi kring deim, so at medljodi sjølve berre er kjenneteikna ved stellingi på røystebandi (medan resten av talerøyri tek formi åt ljodi rundt).[1]

Sume mål, millom deim hebraisk og arabisk, hev klanglause barke-gnikeljod som retteleg kann kallast barkeljod. Det vil segja at ljodi i desse måli røynleg hev gniking eller lukking i barkeumrådet (elles kjent som røystebandi).[2]

Kjenneteikn endre

Kjenneteikn på det klanglause barke-gnikeljodet:

  • I nokre mål, hev det gnikingi ein kjenner frå gnikeljod. I mange, um ikkje flestalle andre mål, stend teiknet berre for ein yvergang i røystebandi, utan å vera serskilt knytt til nokor talerøyrsstelling. Det er difor ikkje uvanlegt å ikkje kalla ljodet for eit rettelegt gnikeljod. Likevel er umgripet gnikeljod enno nytta etter gamal vane.
  • Ljodet kann vera frambore i røystebandi, som gjer det til barkeljod. Når ljodet ikkje hev nokor retteleg gniking, er umgripet barkeljod helder berre ei nemning på korleis snarare en kvar ljodet er laga.

Døme endre

Mål Ord IPA Tyding Merknader
Arabisk Moderne Standard هائل/haa'il [ˈhaːʔɪl] "ovstor"
Kinesisk Kantonesisk / hói [hɔːi̯˧˥] "sjo, hav"
Taiwanesisk mandarin / hǎi [haɪ̯˨˩˦] Bakgoms-gnikeljod [x]standard mandarin
Dansk hus [ˈhuːˀs] "hus" Ofte klangfør millom sjølvljod.[3]
Engelsk high [haɪ̯] "høg"
Esperanto hejmo [ˈhejmo] "heim"
Estisk hammas [ˈhɑmˑɑs] "tonn"
Færøysk hon [hoːn] "ho"
Finsk hammas [ˈhɑmːɑs] "tann"
Tysk Hass [has] "hat"
Gresk Kyprisk μαχαζί/mahazi [mahaˈzi] "bud" Ein uttale av /x/ fyre /a/.
Havaiisk haka [ˈhɐkə] "hylla"
Hebraisk הַר/har [har] "fjell"
Hindi Standard[4] हम/ham [ˈhəm] "me"
Ungarsk helyes [ˈhɛjɛʃ] "rett"
Irsk shroich [hɾˠɪç] "nådde" Finst som svekt form av "f", "s" og "t", og stundom som "h" i lånord.
Italiensk Toskansk i capitani [iˌhäɸiˈθäːni] "kapteinane" Ein uttale av /k/ millom sjølvljod.[5]
Japansk すはだ / suhada [su͍hada] "berr hud"
Koreansk 하루 / haru [hɐɾu] "dag"
Kabardisk тхылъхэ/ tkhyl"khė [tχɪɬhɑ] "bøker"
Lakota ho [ho] "røyst"
Navaho hastiin [hàsd̥ìːn] "herr"
Norsk hatt [hɑtː] "hatt"
Portugisisk Mange brasilske målføre marreta [maˈhetɐ] "sleggja" Ein uttale av /ʁ/. [h, ɦ] er næsten ikkje å finna hjå mange talarar, i ser utanfor Brasil.
Flestalle målføre Honda [ˈhõ̞dɐ] "Honda"
Minas Gerais (fjellmålføre) arte [ˈahtʃ] "kunst"
Kvardagsbrasiliansk chuvisco [ɕuˈvihku] "lett regn, yr" Svarar til anten /s/ eller /ʃ/ (ut ifrå målføret) i utljod. Kann au takast heilt burt.
Romanian hăț [həts] "beksel"
Serbokroatisk Kroatisk hmelj [hmê̞ʎ̟] "humleplante" Ein uttale av /x/ når ljodet er fyrste medljod i ei ljodklyngja.[6]
Spansk Andalucisk higo [ˈhiɣo̞] "fiken" Svarar til gamalspanske /h/, som kom frå latinske /f/ men som kvarv i andre målføre.
Mange målføre obispo [o̞ˈβ̞ihpo̞] "biskop" Ein uttale av /s/.
Sume målføre jaca [ˈhaka] "fole" Svarar til /x/ i andre målføre.
Svensk hatt [ˈhatː] "hatt"

Sjå òg endre

Fotnotar endre

  1. Ladefoged, Peter. (1996), The sounds of the world's languages, Maddieson, Ian., Blackwell Publishers, ISBN 0-631-19814-8, OCLC 31867443, henta 4. september 2020 
  2. Ladefoged, Peter. (1996), The sounds of the world's languages, Maddieson, Ian., Blackwell Publishers, ISBN 0-631-19814-8, OCLC 31867443, henta 4. september 2020 
  3. Grønnum, Nina. (2005), Fonetik og fonologi : almen og dansk (3. udgave utg.), Akademisk, ISBN 87-500-3865-6, OCLC 63140991, henta 4. september 2020 
  4. Thelwall, Robin; Sa'Adeddin, M. Akram (1990-12). «Arabic». Journal of the International Phonetic Association (på engelsk) 20 (2): 37–39. ISSN 0025-1003. doi:10.1017/S0025100300004266. 
  5. Hall, Robert A. (1944-06). «Italian Phonemes and Orthography». Italica 21 (2): 72. doi:10.2307/475860. 
  6. International Phonetic Association. (1999), Handbook of the International Phonetic Association : a guide to the use of the International Phonetic Alphabet., Cambridge University Press, ISBN 0-521-65236-7, OCLC 40305532, henta 4. september 2020 

Kjeldor endre