Parsifal

Parsifal, WWV 111, er ein tyskspråkleg opera i tre akter med tekst og musikk av Richard Wagner. Han er lausleg basert på Wolfram von Eschenbach sitt episke dikt Parzival frå 1200-talet, som handlar om kong Arthur sin riddar Parsival og hans leit etter den heilage gralen.

Parsifal

WWV 111 Opera av Richard Wagner
Parsifal på veg til gralsborgen, illustrasjon av Ferdinand Leeke (1920)
Periode	Romantikken
Urframføring	26. juli 1882
Typisk lengd	ca. 4 ½ timar
Satsar/akter	3 aktar
Libretto av	Richard Wagner

Wagner fekk ideen til verket i april 1857, men fullførte det ikkje før 25 år seinare. Det var hans siste fullførte opera, og under komposisjonen utnytta han den spesielle akustikken til festspelhuset i Bayreuth. Parsifal vart først framført under den andre Bayreuth-festivalen i 1882. Bayreuth-festivalen hadde monopol på produksjonar av verket fram til 1903, då operaen vart framført ved Metropolitan Opera i New York.

Wagner beskreiv ikkje Parsifal som ein opera, men som Ein Bühnenweihfestspiel («eit festspel for heilaggjering av scena»). I Bayreuth har det oppstått ein tradisjon at publikum ikkje applauderer på slutten av første akt.

Wagner sin stavemåte «Parsifal», i staden for «Parzival» som han hadde brukt fram til 1877, var informert av ein av teoriane om namnet Percival, om at det er av persisk opphav, Parsi (eller Parseh) Fal, som betyr 'den reine (eller arme) dåre'.

Roller

Emil Scaria i rolla som Gurnemanz i Bayreuth i 1882.

Roller, stemmeleie, rollebesetning ved premieren i 1882 og 1903 (Metropolitan Opera)

Rolle	Stemmeleie	Rollebesetning, 26. juli 1882 Dirigent: Hermann Levi	Rollebesetning, 24. desember 1903 Dirigent: Alfred Hertz
Parsifal	tenor	Hermann Winkelmann	Alois Burgstaller
Kundry	sopran eller mezzosopran	Amalie Materna	Milka Ternina
Gurnemanz, ein gammal og erfaren gralsriddar	bass	Emil Scaria	Robert Blass
Amfortas, gralsrikets herskar	baryton	Theodor Reichmann	Anton van Rooy
Klingsor, ein trollmann	bassbaryton	Karl Hill	Otto Goritz
Titurel, far til Amfortas	bass	August Kindermann	Marcel Journet
To gralsriddarar	tenor, bass	Anton Fuchs Eugen Stumpf	Julius Bayer Adolph Mühlmann
Fire væpnarar	sopran, alt, to tenorar	Hermine Galfy Mathilde Keil Max Mikorey Adolf von Hübbenet	Katherine Moran Paula Braendle Albert Reiss Willy Harden
Seks blomsterpiker	tre sopranar, tre altar eller seks sopranar	Pauline Horson Johanna Meta Carrie Pringle Johanna André Hermine Galfy Luise Belce	Isabelle Bouton Ernesta Delsarta Miss Förnsen Elsa Harris Lillian Heidelbach Marcia Van Dresser
Stemme frå ovan, Eine Stimme	alt	Sophie Dompierre	Louise Homer
Gralsriddere, gutar, blomsterpiker (kor)

Orkestrering

Gralstempelet, scenedekorasjon av Paul von Joukowsky (1882)

"Verwandlungsmusik" frå akt 1 av Parsifal, Karl Muck, Orchester der Bayreuther Festspiele, 1927

Parsifal er komponert for følgjande instrument:

• 3 tverrfløyter, 3 oboar, engelsk horn, 3 klarinettar, bassklarinett, 3 fagottar, kontrafagott
• 4 valthorn, 3 trompetar, 3 trombonar, tuba
• 4 paukar, skarptromme
• 2 harpar

• første- og andrefiolinar, bratsjar, celloar, kontrabassar

Sceneorkester:

• 4 kyrkjeklokker, 6 valthorn, 6 trompetar, 6 trombonar
• ei toremaskin blir nytta i den augneblinken Klingsors slott blir øydelagt

Handling

Stad: Riket til gralen, hallen til gralstempelet og Klingsors rike, Nord-Spania

Tid: tidleg mellomalder

Innspelingar av Parsifal

Parsifal vart uttrykkeleg komponert for scena i Bayreuth, og mange av dei mest berømte innspelingane av operaen kjem frå liveopptak av scena. Før LP-epoken dirigerte Karl Muck utdrag frå operaen i Bayreuth, som framleis blir rekna som nokre av dei beste framføringane av operaen på plate (dei inneheld òg det einaste lydbeviset av klokkene som vart konstruerte for premieren til verket, som seinare vart smelta av nazistane under andre verdskrigen). Hans Knappertsbusch var dirigenten som var nærast assosiert Parsifal i Bayreuth i etterkrigsåra, og framføringa under den musikalske leiinga hans i 1951 markerte gjenopninga av Bayreuth-festivalen etter andre verdskrigen. Desse historiske framføringane vart spelt inn i mono-lyd, opphavleg utgitt, men no ikkje lenger tilgjengeleg på Teldec-etiketten, og utgitt i 2003 på Naxos Historical. Knappertsbusch spelte inn operaen for Philips i 1962 i stereo, og denne utgivinga blir ofte verdsett som den klassiske Parsifal-innspelinga. Det er òg mange «uoffisielle» liveopptak frå Bayreuth, som fangar nesten alle Parsifal-rollebesetningar som nokon gong er dirigerte av Knappertsbusch.

Blant studioinnspelingane har dei av Georg Solti, Herbert von Karajan og Daniel Barenboim (dei to sistnemnde som begge dirigerer Berlinfilharmonien) fått gode meldingar. Von Karajan-innspelinga vart kåra til «årets plate» under Gramophone Awards 1981. Også høgt sett på er ei innspeling av Parsifal dirigert av Rafael Kubelík. Denne var opphavleg spelt inn for Deutsche Grammophon, men aldri utgitt, og er no tilgjengeleg på Arts Archives-etiketten.

Under sendinga av BBC Radio 3 CD Review - Building a Library den 14. desember 2013 undersøkte musikkritikaren David Nice innspelingar av Parsifal og anbefalte innspelinga frå 1980 av Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, dirigert av Rafael Kubelik, som det beste tilgjengelege valet.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Parsifal (opera)» frå Wikipedia på bokmål, og «Parsifal» frå Wikipedia på engelsk den 5. juni 2022.

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Parsifal

• Fullt partitur for stemmene til Parsifal

• Introduksjon til Parsifal hos BBC Radio 3, gjester diskuterer Wagners siste opera (engelsk)
• Wagner: Parsifal hos BBC Radio 3: CD Review: musikkritiker David Nice undersøker og anbefaler innspelingar av Parsifal (engelsk)

• Monsalvat. Nettstad av Derrick Everett om Parsifal (engelsk)
• Engelsk og tysk libretto med merknadar frå Wagner
• IMSLP: Fullt partitur for Parsifal
• Meldingar av Parsifal-innspelingar af Parsifal av Geoffrey Riggs.

Litteratur

• Lucy Beckett (1981) Richard Wagner: Parsifal. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-29662-5.
• Dieter Borchmeyer (1982) Das Theater Richard Wagners. Idee ─ Dichtung ─ Wirkung, Stuttgart (Reclam); Engelsk oversettelse: Drama and the World of Richard Wagner, Princeton (Princeton University Press) 2003, ISBN 978-0-691-11497-2.
• Paul Dawson-Bowling (2013). The Wagner Experience and its meaning to us. Old Street Publishing ISBN 978-1-908-69943-5
• John Deathridge (2008). Wagner: Beyond Good and Evil. Berkeley, California: University of California Press. ISBN 978-0-520-25453-4.
• Martin Geck (2013). Richard Wager - A Life in Music. The Univerdity of Chicago press ISBN 978-0-226-92462-5
• Martin Gregor-Dellin (1983). Richard Wagner: his life, his work, his Century. William Collins. ISBN 0-00-216669-0.
• Bryan Magee (2001). Wagner and Philosophy. Penguin Books. ISBN 0-14-029519-4
• Barry Millington (2006). The New Grove Guide to Wagner and his Operas. Oxford University Press ISBN 978-0-195-30588-3
• Ernest Newman (1976). The Life of Richard Wagner. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-29149-6.
• Friedrich Nietzsche (1887). Moralens genealogi, overs. Arild Haaland. Gyldendal 1969.
• Roger Scruton (2020) Wagner's Parsifal: The Music of Redemtion. Allen Lane. ISBN 9780241419694
  Denne musikkartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.