Våpenhandeltraktaten

Våpenhandeltraktaten (forkorta ATT etter den engelske nemninga Arms Trade Treaty) er ein potensiell multilateral avtale som skal kontrollera internasjonal handel med konvensjonelle våpen. Avtalen, som er ei type traktat, er i ein innleiande fase, og har enno ikkje vorte offisielt forhandla.

Opphav

Nobels fredsprisvinnar Óscar Arias Sánchez, som var ein av initiativtagerne til konseptet med  til Våpenhandeltraktaten.

Etter eit forslag opphavleg lagd frami 2003 av ei gruppe Nobels fredsprisvinnarar leidde av Óscar Arias Sánchez, vart konseptet først teke opp i SN i desember 2006 då SNs generalforsamling vedtok resolusjon 61/89 “Towards an Traden til Arm Treaty: establishing common international standard sin for the import, export and transfer of conventional arm sin”.

Utvikling

Resolusjon 61/89 bad SNs generalsekretær om å innhenta synspunkt frå medlemsstatane om høvet for, eventuelt omfang av og moglege utkast til parametrar for ein heilskapleg, juridisk bindande avtale, for å etablera felles internasjonale standardar for import, eksport og overføring av konvensjonelle våpen, og å senda inn ein rapport om emnet til Generalforsamlinga på sit sekstiandre sesjon. 94 statar sende inn sina synspunkt, som er nedfelt i 2007-rapporten A/62/278.

Støtte frå medlemsstatane

Den britiske ambassadøren John Duncan introduserte formelle resolusjonen i Førstekomiteen den 18. oktober 2006, og talde på vegne av medforfattere (Argentina, Australia, Costa Rica, Finland, Japan, og Kenya). På vegne av EU, markerte Finland støtte for innsatsen når det vart sagt, "kvar dag, overalt, er folk påverka av skadeverknader frå #uansvarleg våpenhandel ... Sidan det i dag ikkje er noko omfattande internasjonalt bindande instrument tilgjengeleg for å gje eit rammeverk for denne aktiviteten, ynskjer EU velkomen den aukande støtta, i alle delar av verda, for ein ATT."”

24 land avstod frå å røysta, inkludert: Bahrain, Hviterussland, Kina, Egypt, India, Iran, Irak, Israel, Kuwait, Laos, Libya, Marshalløyene, Nepal, Oman, Pakistan, Qatar, Russland, Saudi-Arabia, Sudan, Syria, Dei sameinte arabiske emirat, Venezuela, Jemen, Zimbabwe.

Som svar på prosessuelle spørsmål som ikkje vart løyst før det endelege utkastet til resolusjon, sa Storbritannia at målet med initiativet var å starta ein diskusjon om høvet for og utkast til parametrar for ein ATT, og at desse "agnostiske" statane vil ha eit klårt høve å engasjera seg i prosessen. Etter avstemminga, indikerte Algerie at innsatsen må få brei støtte frå statar og baserast på prinsippa i SN-pakta.

Gruppe av statlege ekspertar

Resolusjon 61/89 bad òg generalsekretæren om å etablera ei gruppe av statlege ekspertar, på grunnlag av ein jamn geografisk fordeling, for å produsera ein høvestudie til SNs Generalforsamling på sin sekstitredje sesjon. 28. september 2007 oppnemnde generalsekretæren ein slik gruppe med representantar frå følgjande 28 land: Algerie, Argentina, Australia, Brasil, Kina, Colombia, Costa Rica, Cuba, Egypt, Finland, Frankrike, Tyskland, India, Indonesia, Italia, Japan, Kenya, Mexico, Nigeria, Pakistan, Romania, Russland, Sør-Afrika, Spania, Sveits, Ukraina, Storbritannia, og USA. Gruppa møttest tre gonger i 2008, og den endelege rapporten har no vorte offentleggjort.

USA endra sin tidlegare posisjon

USAs haldning til ATT-prosessen vart endra etter presidentskiftet i 2009. Obama-administrasjonen kunngjorde i ei utsegn gjeve av Hillary Clinton og State Department oktober 14. 2009, at dei omgjorde innstillinga frå tidlegare president George W. Bush sin administrasjon, som hadde motsett seg ein ATT-avtale med den grunngjevinga at nasjonal kontroll med våpenhandel var betre. Denne posisjonsendringa av USA, den største våpeneksportøren i verda med ein årleg handel i konvensjonelle våpen på $ 55.000 .000.000 (40 prosent av den globale våpenhandelen), var eit stort gjennombrot i lanseringen av formelle forhandlingar i SN for å byrja å utarbeida rammeverket for traden til Ein Arm Treaty.

Utanriksminister Hillary Clinton sa i ei utsegn at USA ville støtte forhandlingane på betingelse av føregjekk under regelen om konsensus, som tyder at kvar nasjon har eit effektiv veto om avtaler, som ho hevda var naudsynt "for å unngå smutthull i avtala som kan utnyttast av dei som ynskjer å eksportera våpen #uansvarleg."

Korleis kan ein Våpenhandeltraktat sjå ut?

Internasjonale ikkje-statlege organisasjonar og menneskerettsorganisasjonar som Amnesty, Oxfam og International Action Network on Small Arm sin (som leiar Control Arm sin Campaign) har utvikla analyse på korleis ein Våpenhandeltraktat kan sjå ut.

Den vil sikra at overføringar ikkje er tillatne dersom det er betydeleg risiko for at våpena som vert overført vil:

• Brukast til grove brot på internasjonale menneskerettar og humanitær lov, eller folkemord eller lovbrot mot menneskja;
• Medverka til terrorangrep, organisert kjønnsbasert vald, valdeleg kriminalitet eller organisert kriminalitet;
• Bryta SN-forpliktingane til pakta, herunder SNs embargoar;
• Videreformidles frå sina uttalte mottakarar;
• Påverka regional tryggleik, eller
• Seriøst hindra fattigdomsreduksjon eller sosioøkonomisk utvikling.

Smutthull vil minimerast dersom ei avtale inkluderer:

• Alle våpen – inklusive alle militære-, tryggleik- og politivåpen, våpenutstyr og ammunisjon, komponentar, våpenkompetanse og relevant produksjonsutstyr;
• Alle typar våpentransaksjonar – inkludert import, eksport, re-eksport, mellombels overføring og omlasting, både statleg og kommersiell handel, og dessutan overføringar av teknologi, lån, gåver og hjelp.
• Alle våpentransaksjonar – òg dei gjennom forhandlere og meklarar, og dei som gjev teknisk assistanse, opplæring, transport, lagring, finansiering og tryggleik.

Ei avtale må vera gjennomførbar og mogleg å handheva.

Den må:

• Gje retningslinjer for avtala si totale gjennomføring;
• Sikre åpenhet – inkludert fullstendige årlege rapportar om nasjonale våpentransaksjonar;
• Ha ein effektiv mekanisme for å overvaka at avtala vert etterlevt;
• Sikre ansvarlighet – med avgjerdene for korleis tvisteløsning og sanksjonar skal føregå;

Den må innehalda eit omfattande rammeverk for internasjonalt samarbeid og bistand.

Frivillige organisasjonar har òg teke til orde for at traden til Ein Arm Treaty må forsterka eksisterande ansvar for å hjelpa overlevande etter væpna vald, og dessutan identifisera nye høve for å hindra lidelse og handsama traume. Andre organisasjonar har innvendt bekymringer om at avtala bryt retten til mennesket til sjølvforsvar, og kan krenkja våpenrettane til borgarar av land som USA, og elles avgrensa nasjonal suveenitet.,

Framgång

I 2009 vedtok SNs medlemsland, leidde av Storbritannia og dei opphavlege medforfattere bak resolusjon 61/89, inkludert Australia, å forhandla fram traden til Ein Arm Treaty (ATT). Det vart då skrive at detta burde verta "ei juridisk bindande avtale med #den internasjonale standardane til høgast mogleg felle for overføring av konvensjonelle våpen". Avtala skal forhandlast i ein serie førebuande komitear som fører opp til ein forhandlingskonferanse i 2012. Etter insistering frå USA, må forhandlingskonferansen oppnå semje om avtaleteksta ved konsensus, noko som har sådd tvil om i kva grad SNs medlemsland vil kunna utvikla ei tekst som er sterk nok til å vera særleg effektiv.

Noregs rolle

Det norske Utenriksdepartementet har fleire gonger uttalt seg positiv til Våpenhandeltraktaten. Blant anna har utanriksminister Jonas Gahr Støre erklært i ei pressemelding 30. oktober 2009 at "eit effektivt og robust rammeverk for regulering av handel med konvensjonelle våpen, er ei viktig brikke i innsatsen mot væpna vald". Tidlegare har Noregs Fredslag engasjert seg betydeleg i ATT-forhandlingane og Noregs bidrag til desse, medan det i dag er fleire organisasjonar som følgjer feltet, særleg FORUM og Changemaker.

Referansar

• Denne artikkelen bygger på «Arms Trade Treaty» frå Wikipedia på bokmål, den 17. april 2017.