Saudi-Arabia

Saudi-Arabia (arabisk السعودية, as-Su‘ūdiyyah eller as-Sa‘ūdiyyah), offisielt kalla Kongedømet Saudi-Arabia (arabisk المملكة العربية السعودية al-Mamlakah al-‘Arabiyyah as-Su‘ūdiyyah) er eit arabisk land i Vest-Asia som dekkjer det meste av Den arabiske halvøya. Med eit landareal på 2 150 000 km², er Saudi-Arabia geografisk sett det neste største landet i Den arabiske verda etter Algerie. Saudi-Arabia grensar til Jordan og Irak i nord, Kuwait i nordaust, Qatar, Bahrain og Dei sameinte arabiske emirata i aust, Oman i søraust og Jemen i sør. Det er det einaste landet som grensar både til Raudehavet og Persiabukta, og det meste av terrenget er turr, ugjestmild ørken eller aude landformer.

المملكة العربية السعودية Al-Mamlakah al-ʿArabiyyah as-Saʿūdiyyah (norsk: Saudi-Arabia, saudiarabisk)
Flagg Riksvåpen
Nasjonalsong	«Aash al malik»
Motto	لا إله إلا الله محمد رسول الله Transliterasjon: lā ilāhā illā-llāhu; muhammadu-r-rasūlu-llāhi) Omsetjing: «Det finst ingen annan gud enn Allah, og Muhammad er bodberaren åt Allah.»
Offisielle språk	Arabisk
Hovudstad	Riyadh
Styresett Kong Kronprins	Monarki Salman bin Abdulaziz Muqrin bin Abdulaziz
Flatevidd  – Totalt  – Andel vatn	2 149 690 km² (12.) 0 %
Folketal  – Estimert (2017)  – Tettleik	28 571 770 (46.) 13,3 /km² (178.)
Samla	23. september 1932
Nasjonaldag	23. september
BNP  – Totalt (2015)  – Per innbyggjar	1 849 000 mill. USD (13.) 57 000 USD (14.)
Valuta	Saudiarabisk riyal
Tidssone	UTC +3
Telefonkode	+966
Toppnivådomene	.sa

Dagens Saudi-Arabia var tidlegare fire fråskilde regionar: Hejaz, Najd, og delar av Aust-Arabia (Al-Ahsa) og Sør-Arabia ('Asir). Kongedømet Saudi-Arabia vart grunnlagd i 1932 av Ibn Saud. Han samla dei fire regionane til ein einskild stat gjennom ei rekkje erobringar frå og med 1902 med erobringa av Riyadh, der familien hans stamma frå; huset Saud. Landet har sidan vorte eit absolutt monarki, i røynda eit arveleg diktatur som vert styrt langs islamske liner. Wahhabi-islam har vorte kalla «det dominerande trekket ved saudisk kultur». Saudi-Arabia vert stundom kalla «landet med dei to heilage moskeane», som viser til Al-Masjid al-Haram (i Mekka) og Al-Masjid an-Nabawi (i Medina), dei to heilagaste stadene i islam. Kongedømet har i alt 28,7 millionar innbyggjarar, der 20 millionar er saudiarabiske nasjonale og åtte millionar er utlendingar.

Saudi-Arabia er den største oljeprodusenten og eksportøren i verda, og kontrollerer det nest største oljereservoaret i verda. Med hjelp av fossile brensler har kongedømet vorte kategorisert som eit høginntektsland med høg Human Development Index (HDI), og er det einaste arabiske landa blant G-20-landa. Men Saudi-Arabia har den minst spreidde økonomien av landa i Golfrådet (GCC). Det er eit monarkisk einevelde og er rangert som «Ikkje fritt» av Freedom House. Saudi-Arabia er nummer fire i verda i høve til militære utgifter, og i 2010–14 hadde SIPRI Saudi-Arabia som den nest største våpenimportøren i verda. Saudi-Arabia vert rekna som ei regional- og mellommakt. I tillegg til GCC, er landet ein aktiv medlem i Organisasjonen for islamsk samarbeid og OPEC.

Etymologi

Etter samlinga av kongedøma Hejaz og Nejd fekk den nye staten namnet al-Mamlakah al-ʻArabīyah as-Suʻūdīyah (العربية السعودية) etter ein kongeleg resolusjon den 23. september 1932, av grunnleggjaren Abdulaziz Al Saud (Ibn Saud). Sjølv om dette normalt vert omsett som «Kongedømet Saudi-Arabia» tyder det bokstavleg «Det arabiske Saudi-kongedømet».

Ordet «Saudi» kjem frå as-Suʻūdīyah som på arabisk er eit adjektiv kalla ein nisba, som kjem av familienamnet til den saudiarabiske kongefamilien, Al Saud (آل سعود). At familienamnet er med i namnet på landet syner at det er ein personleg eigedom for kongefamilien. Al Saud er eit arabisk namn danna av ordet Al, som tyder «familien» eller «huset» til personnamnet til ein stamfar. I tilfellet Al Saud, er denne stamfaren personen som grunnla dynastiet på 1700-talet, Muhammad bin Saud.

Dei som ikkje anerkjenner det saudiarabiske styret (særleg Den islamske staten) kallar nasjonen «Haramayn-landet (dei to heilage stadene)» som refererer til Mekka og Medina.

Historie

Før grunnlegginga av Saudi-Arabia

Den arabiske halvøya i 1914.

I før-islamsk tid, utanom nokre få urbane kjøpstader (som Mekka og Medina), var det meste av det som skulle verta Saudi-Arabia busett av nomadiske stammesamfunn i den ugjestmilde ørkenen. Den islamske profeten Muhammed var fødd i Mekka kring 571 evt. Tidleg på 600-talet samla Muhammed dei ulike stammene på halvøya og skapte ei enkel, islamsk, religiøs eining. Etter at han døydde i 632 utvida fylgjarane hans snøgt området under muslimsk styre til utanfor Arabia, og tok enorme landområde (frå Iberia i vest til dagens Pakistan i aust) i løpet av berre tiår. Med dette vart Arabia snøgt ein politisk perifer region i den muslimske verda då fokuset skifte til meir utvikla, erobra land. Frå 900-talet til tidleg på 1900-talet var Mekka og Medina kontrollert av ein lokal arabisk herskar kalla sharifen av Mekka, men det meste av tida svor sharifen truskap til herskaren i eit av dei store islamske rika basert i Bagdad, Kairo eller Istanbul. Det meste av resten av det som skulle verta Saudi-Arabia gjekk attende til tradisjonelt stammestyre.

På 1500-talet la Det osmanske riket under seg kysten av Raudehavet og Persiabukta (Hejaz, Asir og Al-Ahsa) til riket sitt og kravde overherredøme i dei indre områda. Ei av årsakene var å hindra portugisiske freistnader på å åtaka Raudehavet (difor Hejaz) og Indiahavet. Kor mykje kontroll osmanane hadde over desse områda varierte dei neste fire hundreåra i takt med styrken og veikskapen til den sentrale styresmakta. Det som skulle verta den saudiarabiske kongefamilien, kjend som Al Saud, kom til i Nejd i det sentrale Arabia i 1744, då Muhammad bin Saud, grunnleggjaren av dynastiet, slo seg saman med den religiøse leiaren Muhammad ibn Abd al-Wahhab, som grunnla Wahhabi-rørsla, ei streng, puritansk form for sunniislam. Denne alliansen oppstod på 1700-talet og gav den ideologiske drivkrafta til den saudiarabiske ekspansjonen og er framleis grunnlaget til det saudiarabiske dynastiet i dag. Den fyrste «Saudi-staten» vart skipa i 1744 i området kring Riyadh, og utvida seg snøgt og ei kort stund kontrollerte dei det meste av området som er dagens Saudi-Arabia, men vart øydelagd i 1818 av den osmanske statthaldaren i Egypt, Mohammed Ali Pasha. Ein mykje mindre, andre «Saudi-stat», som hovudsakleg låg i Nejd, vart grunnlagd i 1824. Gjennom resten av 1800-talet, kjempa Al Saud om å få kontroll over dei indre områda av det som skulle verta Saudi-Arabia med ein annan arabisk herskarfamilie, Al Rashid. Innan 1891 hadde Al Rashid sigra og Al Saud-familien vart drivne i eksil til Kuwait.

Abdul Aziz Ibn Saud, den fyrste kongen av Saudi-Arabia.

På byrjinga av 1900-talet hadde Det osmanske riket framleis kontroll eller overherredøme over det meste av halvøya. Under dette overherredømet vart Arabia styrt av eit lappeteppe av stammehovdingar, medan sharifen av Mekka hadde førerang og styrte Hejaz. I 1902 tok son til Rahman, Abdul Aziz—seinare kjend som Ibn Saud—attende kontrollen over Riyadh og førte Al Saud-familien attende til Nejd. Ibn Saud fekk støtte hos Ikhwan, ein stammehær inspirert av wahhabisme og leia av Faisal Al-Dawish, og som hadde vakse snøgt etter han vart oppretta i 1912. Med støtte frå Ikhwan, tok Ibn Saud Al-Ahsa frå osmanane i 1913.

I 1916, etter oppfordring og støtte frå Storbritannia (som kjempa mot osmanane i den fyrste verdskrigen), leia sharifen av Mekka, Hussein bin Ali, eit pan-arabisk opprør mot Det osmanske riket for å skapa ein samla, arabisk stat. Sjølv om det arabiske opprøret frå 1916 til 1918 ikkje oppnådde målet sitt, førte sigeren til dei allierte i den fyrste verdskrigen til slutten for osmansk overherredøme og kontroll i Arabia.

Ibn Saud slapp å verta involvert i det arabiske opprøret, og heldt i staden fram kampen sin mot Al Rashid. Etter at Al Rashid omsider tapte kampen, tok Ibn Saud tittelen sultan av Nejd i 1921. Med hjelp frå Ikhwan vart Hejaz erobra i 1924–25 og den 10. januar 1926, erklærte Ibn Saud seg som konge av Hejaz. Eit år seinare la han til tittelen konge av Nejd. Dei neste fem åra styrte han dei to delane av det doble kongedømet sitt som to fråskilde einingar.

Etter erobringa av Hejaz byrja Ikhwan å sjå seg om etter høve til å utvida wahhabist-styret inn i det britiske protektoratet Transjordan, Irak og Kuwait, og byrja å raida desse territoria. Dette møtte motstand hjå Ibn Saud då han innsåg faren med ein direkte konflikt med britane. Samstundes mislikte Ikhwan innanrikspolitikken til Ibn Saud, som verka å favorisera modernisering og auka talet på ikkje-muslimske utlendingar i landet. Dei vende seg difor mot Ibn Saud og etter ein to år lang kamp vart dei slegne i 1930 i slaget ved Sabilla, der leiarane deira vart massakrerte. I 1932 vart dei to kongedøma Hejaz og Nejd slegne saman til Kongedømet Saudi-Arabia.

Etter samlinga

Politisk kart over Saudi-Arabia.

Kongedømet Saudi-Arabia etter samlinga i 1932.

Det nye kongedømet var eit av dei fattigaste landa i verda, avhengig av avgrensa inntekter frå jordbruk og pilegrimar. Men i 1938 vart det funne olje i Al-Ahsa-regionen langs kysten av Persiabukta, og oljeutvinning i stor skala byrja i 1941 under det amerikansk-kontrollerte Aramco (Arabian American Oil Company). Olja betra dei økonomiske tilhøva i Saudi-Arabia og gav dei stor politisk makt internasjonalt. Kulturlivet utvikla seg snøgt, hovudsakleg i Hejaz, som var senteret for aviser og radio. Det store inntoget av utlendingar som arbeidde i oljeindustrien auka det alt eksisterande framandhatet. Samstundes vart styret i landet stadig meir øydslande og drusteleg. I 1950-åra hadde dette ført til store statlege underskot og store utanlandslån.

I 1953 overtok prins Saud bin Abdulaziz som konge av Saudi-Arabia, då faren døydde. Det oppstod ei intens rivalisering mellom kong Saud bin Abdulaziz og halvbroren prins Faisal bin Abdulaziz, driven av tvil i kongefamilien om Saud var kompetent nok. Som fylgje av dette vart Saud avsett til gagn for Faisal i 1964.

I 1972 fekk Saudi-Arabia kontroll over ein del (20 %) av Aramco, og minka dimed den amerikanske kontrollen over den saudiarabiske olja.

I 1973 leia Saudi-Arabia ein oljeboikott mot vestlege land som støtta Israel i Yom Kippur-krigen mot Egypt og Syria. Oljeprisane firedobla seg. I 1975 vart Faisal myrda av nevøen prins Faisal bin Musaid og vart etterfylgd av halvbroren kong Khalid.

Dei administrative regionane og vegar i Saudi-Arabia.

I 1976 hadde Saudi-Arabia vorte den største oljeprodusenten i verda. Under Khalid vart det ekstremt snøgt økonomisk og sosial framgang, og infrastrukturen og utdanningssystemet vart endra i landet; i utanrikspolitikken vart det danna tette band til USA. I 1979 kom det til to hendingar som skapte djup uro hjå styresmaktene og som hadde langvarig innverknad på saudiarabisk utanriks- og innanrikspolitikk. Det fyrste var den iransk-islamske revolusjonen. Ein frykta at sjia-minoriteten i Austprovinsen i landet (der oljefelta ligg) skulle gjera opprør etter å ha vorte inspirert av sine iranske, religiøse brør. Og det kom til fleire antistatlege opprør i regionen i 1979 og 1980. Den andre hendinga var erobringa av Stormoskeen i Mekka av islamittiske ekstremistar. Dei militante som var involverte var til dels arge på det dei rekna for å vera fordervet og den uislamske karakteren til Saudi-regjeringa. Styresmaktene fekk kontroll over moskeen etter ti dagar, og ekstremistane vart avretta. Ein del av svaret til kongefamilien var å utøva mykje strengare oppsyn av tradisjonelle religiøse og sosiale normer i landet (til dømes vart kinoane stengde) og å gje Ulema ei større rolle i regjeringa. Ingen av delane verka skikkeleg sidan islamismen voks seg sterkare.

Dammam nr. 7, den første kommersielle oljebrunnen i Saudi-Arabia, fann olje den 4. mars 1938.

I 1980 tok Saudi-Arabia full kontroll over Aramco frå USA.

Kong Khalid døydde av eit hjarteinfarkt i juni 1982, og vart etterfylgd av broren sin, kong Fahd, som la til tittelen «verjar for Dei to heilage moskeane» i namnet sitt i 1986 etter at fundamentalistar la press på han for å unngå å bruka «majestet» i noko som hadde tilknyting til Gud. Fahd heldt fram med å dyrka eit tett samband til USA og auka kjøpa av amerikansk og britisk militærutstyr. Den enorme rikdomen som oljeinntektene skapte var i ferd med å få endå større innverknad på det saudiarabiske samfunnet. Det førte til snøgg teknologisk (men ikkje kulturell) modernisering, urbanisering, meir offentleg utdanning og framkome av nye medium. Dette og stadig fleire utanlandske arbeidarar råka dei tradisjonelle saudiarabiske normene og verdiane. Sjølv om det var dramatiske endringar i sosialt og økonomisk liv i landet heldt kongefamilien framleis monopol på den politiske makta noko som førte til misnøye hjå mange saudiarabarar som ynskte ei breiare regjering.

I 1980-åra nytta Saudi-Arabia 25 mrd. dollar i støtte til Saddam Hussein i den iransk-irakiske krigen. Men Saudi-Arabia fordømde den irakiske invasjonen av Kuwait i 1990 og bad USA om å gå mellom. Kong Fahd tillét amerikanske troppar og koalisjonstroppar å verta stasjonerte i Saudi-Arabia. Han gav den kuwaitiske regjeringa og mange av borgarane opphald Saudi-Arabia, men dreiv ut borgarar av Jemen og Jordan fordi regjeringane deira støtta Irak. I 1991 var saudiarabiske styrkar involverte i bombetokt i Irak og i landinvasjonen som var med å frigjera Kuwait.

Tilhøvet mellom Saudi-Arabia og vesten byrja å skapa aukande uro hjå somme medlemer av ulemaen og studentar av sjarialova og var ei av sakene som førte til auka islamsk terrorisme i Saudi-Arabia, i tillegg til islamske terroriståtak i vestlege land av saudiarabiske borgarar. Osama bin Laden var saudiarabar (før han vart fråteken borgarskapet i 1994). 15 av 19 flykaprarar som var involverte i 11. september-åtaka mot New York, Washington og Virginia var saudiarabarar. Mange saudiarabarar som ikkje støtta islamsistiske terroristar var likevel særs misnøgd med politikken til regjeringa.

Islamisme var ikkje den einaste kjelda til fiendskap mot regjeringa. Sjølv om landet no var ekstremt rikt var økonomien i Saudi-Arabia nær stagnert. Høge skattar og veksande arbeidsløyse medverka til misnøye mot kongefamilien. Som svar vart fleire avgrensa «reformer» sett i verk av kong Fahd. I mars 1992 introduserte han «grunnlova», som framheva pliktene og ansvarstilhøva til ein herskar. I desember 1993 vart Samarbeidsutvalet skipa. Det hadde ein rådmann og 60 medlemer, alle valde av kongen. Målet til kongen var å stogga misnøya, men samstundes gjera så få endringar som råd. Fahd gjorde det klårt at han ikkje hadde demokrati i tankane: «Eit system basert på val er ikkje konsistent med den islamske trua vår, som [tykkjer om] styring via rådlegging [shūrā].»

I 1995 vart Fahd råka av hjerneslag og kronprinsen Abdullah tok over rolla som de facto regent, og tok over den daglege drifta av landet. Autoriteten hans vart hindra av ein konflikt med brørne til Fahd (i lag med Fahd kalla «dei sju Sudairi»). Frå 1990-åra heldt misnøya mot regjeringa fram og i 2003 og 2004 var det ei rekkje bombeåtak og væpna vald i Riyadh, Jeddah, Yanbu og Khobar. I februar-april 2005 vart dei aller fyrste kommunale vala haldne i Saudi-Arabia. Kvinner hadde ikkje røysterett.

I 2005 døydde kong Fahd og vart etterfylgd av Abdullah, som heldt fram med avgrensa reformer og slo hardt ned på demonstrasjonar. Kongen innførte ei rekkje økonomiske reformer for å gjera landet mindre avhengig av oljeinntektene: avgrensa deregulering, oppfordring til utanlandske investeringar og privatisering. I februar 2009 annonserte Abdullah ei rekkje statlege endringar i domstolane, dei væpna styrkane og ulike departement for å modernisera desse institusjonane, mellom anna med å byta gamle utpeikte menn i domstolane og Mutaween (religiøst politi) med meir moderate og å utpeika den fyrste kvinnelege viseministeren.

Den 29. januar 2011 samla hundrevis av demonstrantar seg i byen Jeddah for å kritisera den dålege infrastrukturen i byen etter ein døyeleg flaum råka byen og elleve personar miste livet. Politiet stogga demonstrasjonane etter kring 15 minutt og arresterte 30 til 50 personar.

Sidan 2011 har Saudi-Arabia vorte råka av sine eigne opprør i Den arabiske våren. Som svar annonserte kong Abdullah den 22. februar 2011 ei rekkje goder til borgarane som kosta 36 mrd. dollar, der 10,7 mrd. var øyremerkte bustadbygging. Det vart ikkje annonsert politiske reformer som ein del av pakka, men somme fangar dømde for økonomisk kriminalitet vart sette fri. Den 18. mars same året annonserte kong Abdullah ei pakke på 93 mrd. dollar, mellom anna 500 000 nye bustader for 67 mrd. dollar, i tillegg til å skapa 60 000 nye tryggleiksjobbar.

Eit nytt kommuneval vart halde 29. september 2011, igjen berre for menn, og Abdullah annonserte at kvinner ville få høve til å røysta og verta valde i kommunevalet i 2015, og å verta nominerte til Shura-rådet.

Politikk

Saudi-Arabia er eit absolutt monarki. Men i fylgje den saudiarabiske grunnlova som vart innført med ein kongeleg resolusjon i 1992, må kongen fylgja sjaria (islamsk lov) og Koranen, medan Koranen og Sunnah (Muhammed-tradisjonane) er erklært å vera grunnlova til landet. Det er ikkje lov med politiske parti eller nasjonale val. The Economist har rangert den saudiarabiske regjeringa som den femte mest autoritere regjeringa av 167 på Demokratiindeksen i 2012, og Freedom House gav landet den lågaste klassa «Ikkje fritt», 7.0 («1=best, 7=verst») for 2013.

Utan nasjonale val og politiske parti finn politikken i Saudi-Arabia stad på to fråskilde arenaer: innanfor kongefamilien, Al Saud, og mellom kongefamilien og resten av det saudiarabiske samfunnet. Utanfor Al-Saud er deltakinga i politiske prosessar avgrensa til ein relativt liten del av folkesetnaden og tek form av kongelege familiekonsultasjonar med ulemaen, stamme-sjeikar og medlemer av viktige handelsfamiliar i viktige saker. Denne prosessen vert ikkje rapportert av saudiarabisk medium.

Etter sedvane har alle vaksne menn rett til å søkja kongen direkte gjennom det tradisjonelle stammemøtet kalla majlis. På mange måtar er styret av landet lite ulikt frå det tradisjonelle stammesystemet. Stammeidentiteten er framleis sterk og utanfor kongefamilien vert den politiske innverknaden ofte avgjort av kva stamme ein høyrer til, der stamme-sjeikane har ein stor grad av makt over lokale og nasjonale saker. Som nemnd tidlegare, har det i nyare år vore gjort små steg for å utvida den politiske deltakinga, som å skipa Samarbeidsutvalet tidleg i 1990-åra og Det nasjonale dialogforumet i 2003.

Styret til Al Saud møter politisk motstand frå fire kantar: Sunniislamistisk aktivisme, liberale kritikarar, sjia-minoriteten—særleg i Austprovinsen; og dei langvarige stamme- og regionalistiske partikularistiske motstandarane (til dømes i Hejaz). Av desse har dei islamske aktivistane vore den mest markante trugselen til regjeringa og dei har i dei seinare åra stått for fleire terrorhandlingar i landet. Opne demonstrasjonar mot regjeringa, sjølv fredlege, er derimot ikkje tolerert.

Saudi-Arabia er det einaste landet i verda der kvinner ikkje har lov å køyra bil. Den 25. september 2011 annonserte kong Abdullah at kvinner skal få lov til å røysta i framtidige val og å delta i Shura-rådet som fullverdige medlemer.

Monarkiet og kongefamilien

Kong Faisal av Saudi-Arabia med den amerikanske presidenten Richard Nixon.

Kongen har lovgjevingsmakt, utøvande makt og domsmakt og kongelege resolusjonar dannar grunnlaget for lovgjevinga i landet. Kongen er òg statsminister og leiar Ministerrådet, som er sett saman av fyrste- og andreviseministrar og andre ministrar.

Kongefamilien dominerer det politiske systemet. Dei mange familiemedlemene gjer at det er råd for dei å kontrollera dei viktigaste stillingane i kongedømet og å vera involverte på alle nivå i staten. Talet på prinsar er estimert til å vera minst 7 000, og talet på dei mest mektige er kring 200, alle mannlege etterkomarar av Ibn Saud. Dei viktigaste ministerpostane er reservert for kongefamilien, og det same er dei tretten guvernørstillingane i landet. Langvarige politiske og statlege utpeikte stillingar har ført til at det er skapt «maktdøme» for eldre prinsar, slik som dei for kong Abdullah, som hadde vore kommandant i nasjonalgarden sidan 1963 (fram til 2010, då han utpeikte sonen sin til å ta over etter seg), tidlegare kronprins Sultan, som var forsvarsminister frå 1962 til han døydde i 2011, tidlegare kronprins Nayef som var innanriksminister frå 1975 til han døydde i 2012, prins Saud som har vore utanriksminister sidan 1975 og den noverande kong Salman, som var forsvarsminister før han vart kronprins og guvernør i Riyadh-provinsen frå 1962 til 2011.

Kongefamilien er politisk delt av fraksjonar basert på lojalitet til klanar, personlege ambisjonar og ideologiske skilnader. Den mektigaste klanen vart kalla 'dei sju Sudari', som den avdøde kong Fahd og heilbrørne hans høyrde til, i tillegg til etterkomarane deira. Dei ideologiske skilnadene går mellom anna på kor snøgt ein skal gjennomføra reformene og kva retning dei skal ta, og om rolla til ulemaen skal aukast eller minkast. Det har vore splid i familien over kven som skal overta trona etter prins Sultan. Då prins Sultan døydde før han kunne ta over trona den 21. oktober 2011, utpeikte kong Abdullah prins Nayef som kronprins. Året etter døydde òg prins Nayef før han tok over trona.

Kong Salman bin Abdulaziz Al Saud arva makta i 2015.

Den saudiarabiske staten og kongefamilien har ofte, over mange år, vore skulda for korrupsjon. I eit land som er sagt å «høyra til» kongefamilien og er kalla opp etter dei, er linene mellom statleg eigedom og personleg rikdom uklåre. Graden av korrupsjon er skildra som systematisk og endemisk, og ein har innrømt og forsvart at det pågår, av prins Bandar bin Sultan (ein eldre medlem av kongefamilien) i eit intervju i 2001. Sjølv om skuldingane om korrupsjon ofte er avgrensa til vide, udokumenterte skuldingar, kom det fram spesifikke skuldingar i 2007, då det vart hevda at britiske forsvarsleverandøren BAE Systems hadde betalt prins Bandar 2 mrd. dollar i muting i samband med ei våpenavtale. Prins Bandar nekta for skuldingane. Undersøkingar av både amerikanske og britiske styresmakter førte i 2010 til ei delvis tilståing hjå selskapet, som måtte betala 447 millionar i bot, men innrømte likevel ikkje å driva med korrupsjon. Transparency International gav i sin årlege Corruption Perceptions Index for 2010 Saudi-Arabia ein score på 4,7 (på ein skala frå 0 til 10, der 0 er «særs korrupt» og 10 er «særs rein»). Saudi-Arabia har gått gjennom ein prosess med politiske og sosiale reformer, som auka offentleg innsikt og godt styre. Men nepotisme og vern er omfattande når ein gjer forretningar i landet. Innføringa av antikorrupsjonslover er selektive og embetsmenn driv korrupsjon utan å verta straffa for det.

Det har vore aukande press for å reformera og modernisera styret til kongefamilien, noko kong Abdullah prøvde på både før og etter han tok over trona i 2005. Innføringa av Rådgjevingsutvalet tidleg i 1990-åra tilfredstilte ikkje kravet om politisk deltaking og i 2003 vart det annonsert eit årleg Nasjonalt dialogforum der visse fagfolk og intellektuelle offentleg skulle debattera pågåande nasjonale saker, innanfor visse føresette rammer. I 2005 vart dei fyrste kommunevala haldne og i 2007 vart det skapt eit Truskapsråd for å regulera arverekkefylgja. I 2009 gjorde kongen store endringar i personalet i staten ved å utpeika reformatorar i nykelstillingar og han gav den fyrste kvinna ein ministerpost. Desse endringane er vortne kritiserte for å vera for langsame eller berre kosmetiske.

Al ash-Sheikh og rolla til ulemaen

Saudi-Arabia er nesten unikt i at det har gjeve ulemaen (organet for islamske religiøse leiarar og juristar) ei direkte rolle i styringa av staten, og det einaste andre dømet er Iran. Ulemaen har òg ei viktig rolle i store statlege avgjerder, til dømes innføringa av oljeboikotten i 1973 og invitasjonen av utanlandske soldatar til Saudi-Arabia i 1990. I tillegg har dei hatt ei stor rolle i retts- og utdanningssystemet og monopol på saker innan religiøs og sosial moral.

I 1970-åra, som fylgje av oljerikdomen og moderniseringa av landet starta av kong Faisal, skjedde det store endringar i det saudiarabiske samfunnet og makta til ulemaen vart svekt. Dette endra seg derimot etter kapringa av Stormoskeen i Mekka i 1979 av islamistiske radikale. Svaret til staten var å styrkja makta til ulemaen og auka den økonomiske støtta deira: dei fekk særleg større kontroll over utdanningssystemet og innførte strengare kontroll over Wahhabi-reglane for moral og sosial åtferd. Etter kong Abdullah tok over trona i 2005 tok han steg for å minska makta til ulemaen, til dømes ved å overføra kontrollen over kvinneleg utdanning til utdanningsdepartementet.

Ulemaen har historisk vore leia av Al ash-Sheikh, den leiande religiøse familien i landet. Al ash-Sheikh er etterkomarar etter Muhammad ibn Abd al-Wahhab, som på 1700-talet grunnla wahhabi-forma av sunniislam, som i dag er dominerande i Saudi-Arabia. Familien er berre bak Al Saud (kongefamilien) i prestisje og dei to familiane har ein «felles støttepakt» og maktfordelingsarrangement som har vart i nesten 300 år. Sjølv om dominansen til Al ash-Sheikh-familien i ulemaen har vorte svekt dei siste tiåra, har dei framleis viktige religiøse stillingar og er nært knytt til Al Saud-familien ved innbyrdes ekteskap.

Rettssystem

Vers frå Koranen. Koranen er den offisielle grunnlova i landet og hovudkjelda til lover. Saudi-Arabia er unik i og med at dei har nytta religiøse tekstar som eit politisk dokument

Dei islamske sjarialovene er dei dominerande lovene i landet og kjem frå Koranen og Sunnahen (tradisjonane til profeten). Saudi-Arabia er unikt mellom dei moderne muslimske statane ved at sjaria ikkje er kodifisert og det finst ikkje noko system for rettsbruk, og domarane har makt til å bruka sjølvstendig rettslege vurderingar til å koma fram til ei avgjerd. Saudiarabiske domarar fylgjer ofte prinsippa frå Hanbali-skulen innan rettsfilosofi (eller fiqh) som ein finn i før-moderne tekster og er kjende for den bokstavlege tolkinga av Koranen og hadith. Fordi domaren har makt til å sjå bort frå tidlegare dommar (anten sin eigen eller andre domarar) og kan gje si personlege tolking av sjaria i alle særskilde saker, oppstår det divergerande dommar sjølv i tilsynelatande like saker, og det gjer den rettslege tolkinga uføreseieleg. Sjariasystemet er det grunnleggjande rettssystemet i Saudi-Arabia og domarane (qadi) og advokatane er ein del av ulemaen, dei islamske lærde i landet.

Kongelege resolusjonar er den andre kjelda til lover, men vert kalla reguleringar og ikkje lover fordi dei er underordna sjaria. Kongelege resolusjonar er eit tillegg til sjaria i område som arbeid, handel og selskapsrett. I tillegg er tradisjonelle stammelover og sedvane viktig. Ekstra-sjaria-tribunal tek seg jamnast av stridar knytte til spesifikke kongelege resolusjonar. Endeleg påklage frå både sjaria-rettar og statlege tribunal er til kongen og alle rettane og tribunala fylgjer sjarialovene for prov og prosedyre.

Det saudiarabiske rettssystemet har vorte kritisert for «ultrapuritanske domarar», som ofte har særs strenge (som halshogging for trolldomskriminalitet), eller milde dommar (som valdtekt eller konemishandling), og å vera langdryge, som til dømes at tusenvis av forlatne kvinner ikkje kan få skilsmisse. Systemet er òg vorte kritisert for å vera gamaldags, for manglande rettstryggleik og at ein ikkje klarer å handsama den moderne verda. I 2007 gav kong Abdullah ut kongelege resolusjonar for å reformera domstolane og skapa eit nytt rettssystem, og i 2009 gjorde kongen fleire store endringar i domstolane, då han fjerna dei eldste medlemene og henta inn ein yngre generasjon.

Deeraplassen, sentralt i Riyadh. Lokalt kalla «Chop-chop-plassen», der ein gjer offentlege halshoggingar.

Dødsstraff og fysisk straff, som halshogging, steining (til døden), amputasjon, krossfesting og pisking, i tillegg til dei mange avrettingane, er òg vortne sterkt kritiserte. Ein kan få dødsstraff for ei rekkje lovbrot, som mord, valdtekt, væpna ran, narkotikamisbruk, fråfall, utruskap og trolldom, og ho vert utført med halshogging med sverd, steining eller eksekusjonspelotong, etterfylgd av krossfesting. Det vart rapportert om 345 avrettingar mellom 2007 og 2010, alle utført som offentlege halshoggingar. Den siste avrettinga for trolldom fann stad i september 2014.

Sjølv om stadige tjuveri kan straffast med amputasjon av høgrehanda, finst det berre eitt tilfelle av dette mellom 2007 og 2010. Homoseksuelle handlingar er straffbar med pisking eller dødsstraff. Ateisme eller «å stilla spørsmål ved det fundamentale i islam som landet er basert på» vert rekna som terrorisme. Pisking er ei vanleg form for straff og vert ofte nytta for lovbrot mot religion eller offentleg moral, som å drikka alkohol eller ikkje passa på bøn og faste.

Gjengjeldingsstraff, eller qisas, vert praktisert: altså kan ein kirurgisk fjerna eit auge om eit offer har mist sitt eige auga. Familiar til somme som er drepne ulovleg, kan velja mellom å krevja dødsstraff eller tilby nåde mot ei betaling av diyya (blodpengar), av gjerningspersonen.

Menneskerettar

I 2014 vart den saudiarabiske forfattaren Raif Badawi dømd til 10 år i fengsel og 1000 piskeslag for å ha 'fornærma islam'.

Vestleg organisasjonar som Amnesty International og Human Rights Watch har fordømt både det saudiarabiske rettssystemet og dei harde straffene. Det finst ingen saker ført for ein jury i Saudi-Arabia og rettane har få formalitetar. Human Rights Watch skreiv i ein rapport i 2008 at det vart innført eit system for straffeprosessar for fyrste gong i 2002, men det mangla grunnleggjande vern og i somme tilfelle vart dei totalt ignorerte av domarane. Dei som vert arresterte vert ofte ikkje informerte om kva lovbrot dei er skulda for eller får ikkje advokatar, og vert ofte utsett for mishandling og tortur om dei ikkje tilstår. I rettssaka er ein ofte førehandsdømd og den tiltalte får ikkje forhøyra vitne og leggja fram prov i forsvaret sitt. Dei fleste rettssakene vert haldne i løyndom. Men «vanlege saudiarabarar» støttar, ifylgje ein BBC-rapport, systemet og seier at det gjer at det held kriminaliteten nede.

Saudi-Arabia vert ofte skulda for å ha dei verste menneskerettstilhøva i verda. Menneskerettssaker som har fått sterk kritikk er den ekstremt svake stillinga kvinner har, dødsstraff for homoseksualitet, religionsdiskriminering, skorten på religionsfridom og aktivitetane til det religiøse politiet. Mellom 1996 og 2000 slutta Saudi-Arabia seg til fire menneskrettskonvensjonar i SN og i 2004 godkjende staten opprettinga av Nasjonalt samfunn for menneskerettar (NSHR), med statlege tilsette, for å overvaka implementeringa. Så langt er aktivitetane til NSHR avgrensa og det er sådd tvil om dei er nøytrale og sjølvstendige. Saudi-Arabia er eit av særs få land i verda som ikkje aksepterer verdserklæringa om menneskerettane til SN. Som svar til den stadige kritikken av menneskerettane syner styresmakta til den spesielle islamske karakteren til landet, og hevdar at dette rettferdiggjer ein annleis sosial og politisk orden. United States Commission on International Religious Freedom prøvde utan suksess å få president Barack Obama til å ta opp menneskerettar med kong Abdullah då han i mars 2014 vitja kongedømet, og særleg fengslinga av Sultan Hamid Marzooq al-Enezi, Saud Falih Awad al-Enezi og Raif Badawi. Saudi-Arabia utfører òg dusinvis av avrettingar kvart år, hovudsakleg for mord og narkotikasmugling, men det finst òg folk som vert avretta for å ha falle frå islam og for lovbrot mot Faisal bin Musaid. Avrettingsmetoden er vanlegvis offentleg halshogging.

I 2013 deporterte staten tusenvis av ikkje-saudiarabarar, mange av dei arbeidde ulovleg i landet eller hadde vore lenger enn visumperioden. Mange rapportar syner at utanlandske arbeidarar vert torturerte anten av arbeidsgjevarane eller andre. Dette har ført til at mange basistenester manglar arbeidarar, sidan mange saudiarabiske borgarar ikkje ynskjer å arbeida som arbeidarar (i motsetnad til funksjonærar).

Saudi-Arabia har eit «anti-radikaliseringsprogram» der målet er å «kjempa mot spreiinga av ekstremisme hjå folket» og «gje folket sanne verdiar frå islamsk tru, som toleranse og måtehald.» Baltimore Sun har stilt spørsmål ved denne «toleransen og måtehaldet» basert på rapportar frå Amnesty International vedrørande Raif Badawi, og i tilfellet for ein mann frå Hafr al-Batin som var dømd til døden for å ha avvist islam.

Utanrikspolitikk

Den amerikanske presidenten Barack Obama med kong Abdullah av Saudi-Arabia, juli 2014

Saudi-Arabia var med i SN i 1945 og er eit opphavleg medlem av Den arabiske ligaen, Golfrådet, Muslimsk verdsliga, og Organisasjonen for islamsk samarbeid. Landet spelar ei viktig rolle i Det internasjonale pengefondet og Verdsbanken, og vart i 2005 med i Verdas handelsorganisasjon. Saudi-Arabia støttar den planlagde Arabisk tollunionen i 2015 og ein arabisk fellesmarknad innan 2020.

Som opphavleg medlem av OPEC sidan 1960, har oljeprispolitikken generelt stabilisert oljemarknaden i verda og prøvd å moderera store prissvingingar slik at det ikkje går ut over dei vestlege økonomiane.

Mellom midten av 1970-åra og 2002 brukte Saudi-Arabia over 70 milliardar dollar i «bistand til utviklingsland». Men det er prov på at mesteparten av dette vart nytta til å fremja og utvida påverknaden til wahhabisme til føremon for andre former for islam. Det har vore ein intens debatt om saudiarabisk støtte og wahhabisme har gjeve næring til ekstremisme i mottakarlanda. Dei to viktigaste skuldingane er at wahhabisme oppfordrar til intoleranse og fremjar terrorisme. Tilhøvet til USA vart spent etter 9. september-åtaka. Amerikanske politikarar og medium skulda den saudiarabiske staten for å støtta terrorisme og tolerera ein jihadist-kultur. Osama bin Laden og femten av nitten kaprarar den 9. september var frå Saudi-Arabia. Ifylgje den tidlegare amerikanske utanriksministeren Hillary Clinton, «er Saudi-Arabia framleis ein viktig økonomisk støttebase for al-Qaida, Taliban, LeT og andre terroristgrupper... gjevarar i Saudi-Arabia er den viktigaste kjelda til å finansiera sunni-terroristgrupper verda over.» Den tidlegare CIA-direktøren James Woolsey skildra landet som «jorda som Al-Qaida og syster-terrororganisasjonane blømer i.» Dei saudiarabiske styresmaktene har på det sterkaste nekta for desse skuldingane eller at dei eksporterer religiøs eller kulturell ekstremisme.

Faisalmoskeen i Islamabad er kalla opp etter ein saudiarabisk konge. Kongedømet er ein sterk alliert til Pakistan, og WikiLeaks hevdar at saudiarabarane «lenge har hatt ei viktig rolle i pakistanske saker».

I den arabiske og muslimske verda vert Saudi-Arabia rekna for å vera pro-vestleg og pro-amerikansk, og har lenge vore ein alliert av USA. Men dette og Saudi-Arabia si rolle i Golfkrigen i 1991, og særleg at amerikanske soldatar var stasjonerte i Saudi-Arabia frå 1991, har ført til islamist-åtak i landet. Som fylgje av dette har Saudi-Arabia til ei viss grad distansert seg sjølv frå USA, til dømes ved å nekta og støtta eller delta i den USA-leia invasjonen av Irak i 2003.

Fylgjene av invasjonen i 2003 og den arabiske våren førte til auka uro i det saudiarabiske monarkiet over at Iran fekk auka makt i regionen. Denne frykta kom til syne i kommentarane til kong Abdullah, som privat bad USA å angripe Iran og «kutte hovudet av slangen». Den førebelse tilnærminga mellom USA og Iran som byrja i løyndom i 2011 vart sagt å vera frykta av saudiarabarane, og den amerikanske ambassaføren til Riyadh frå 2001 til 2003, Robert Jordan, sa om opptakten til den mykje ynskte avtala om atomprogrammet til Iran, som sette lok på det fyrste stadiet i den amerikansk-iranske politiske spaninga, at «det verste marerittet til saudiarabarane ville vera om [Obama-]administrasjonen fekk til ei stor avtale med Iran.» Då Barack Obama vitja Saudi-Arabia i 2014 vart tilhøvet mellom USA og Iran diskutert, men dette stogga ikkje uroa i Riyadh.

For å verna huset Khalifa, monarkane i Bahrain, invaderte Saudi-Arabia Bahrain med å senda soldatar inn for å roa opprøret til bahrainarane den 14. mars 2011. Den saudiarabiske staten rekna det to månader lange opprøret som ein «trugsel» av sjia-folket som representerer majoriteten av den bahrainske folkesetnaden.

Ifylgje den irakiske statsministeren Nouri al-Maliki i mars 2014, støtta Saudi-Arabia og Qatar terrorsitar mot den irakiske staten både politisk, økonomisk og gjennom media.

Saudiarabiske luftåtak i Jemen, juni 2015. Saudi-Arabia driv utan SN-mandat.

Den 25. mars 2015 byrja Saudi-Arabia, i spydspissen for ein koalisjon av sunnimuslimske statar, ei militær innblanding i Jemen, mot dei sjiaislamske houthiane og styrkar lojale til den tidlegare presidenten Ali Abdullah Saleh, som vart avsett i 2011 under den arabiske våren.

I 2015 har Saudi-Arabia, i lag med Qatar og Tyrkia, ope støtta Jaish al-Fatah-armeen, ei paraplygruppe av antistatlege styrkar som kjempar i den syriske borgarkrigen som truleg omfattar den al-Qaida-tilknytte al-Nusra-fronten og andre salafi-koalisjonar kalla Ahrar ash-Sham.

Saudi-Arabia har vore sett på som ein meklar i Midtaustenkonflikten, og har i periodar kome fram med fredsplanar mellom Israel og palestinarane, og fordømt Hizbollah. Etter den arabiske våren har Saudi-Arabia tilbode asyl til den avsette presidenten Zine El Abidine Ben Ali frå Tunisia og kong Abdullah ringde til president Hosni Mubarak i Egypt (før han vart avsett) for å tilby han støtte. Tidleg i 2014 vart tilhøvet til Qatar spent etter at dei gav støtte til Muslimsk brorskap, og at Saudi-Arabia meinte Qatar blanda seg inn i sakene deira. I august 2014 såg båe landa etter løysingar for å avslutta spliden.

Forsvaret

Eurofighter Typhoon frå det saudiarabiske luftforsvaret.

Sikorsky UH-60 Black Hawk frå det saudiarabiske luftforsvaret.

Saudi-Arabia er av dei landa i verda som brukar mest pengar på forsvaret, og landet brukar meir enn 10 % av BNP-et sitt. Det saudiarabiske forsvaret består av den kongelege saudiarabiske hæren, det kongelege saudiarabiske luftforsvaret, den kongelege saudiarabiske marinen, den saudiarabiske nasjonalgarden (SANG, ein sjølvstendig militærstyrke), og paramilitære styrkar, i alt nesten 200 000 aktive militære. I 2005 hadde dei væpna styrkane fylgjande personell: hæren, 75 000; luftstyren, 18 000; luftforsvaret 16 000; marinen 15 500 (inkludert 3000 marinesoldatar); og SANG med 75 000 aktive soldatar og 25 000 stammesoldatar. I tillegg har ein Al Mukhabarat Al A'amah militære etterretningsteneste.

Kongedømet har eit langvarig militært samarbeid med Pakistan, og det har lenge vore spekulert i om Saudi-Arabia i løyndom har finansiert atombombeprogrammet deira og prøvd å kjøpa atomvåpen frå Pakistan, i nær framtid. SANG er ikkje ein reserve, men ein fullt operasjonell frontline-styrke med opphav i Ibn Saud sin militære-religiøse styrke, Ikhwan. Dagens styrke har i røynda vore kongen sin private hær sidan 1960-åra og er i motsetnad til resten av dei væpna styrkane sjølvstendig andsynes forsvarsdepartementet. SANG har vore ei motvekt Sudairi-fraksjonen i kongefamilien: prins Sultan, som er forsvarsminister, er ein av dei såkalla 'sju Sudari' og kontrollerer resten av dei væpna styrkane.

Saudiarabiske og USA-amerikanske soldatar på ei øving i desember 2014.

Pengebruken på forsvar og tryggleik har auka kraftig sidan midt i 1990-åra og var kring 25,4 mrd. dollar i 2005. Saudi-Arabia er av dei landa i verda som brukar mest på forsvaret sitt, og i 2005 var det kring 7 % av bruttonasjonalproduktet. Det moderne, høgteknologiske arsenalet gjer Saudi-Arabia til eit av dei tettast væpna nasjonane i verda, med militærutstyr frå USA, Frankrike og Storbritannia. USA har selt for meir enn 80 mrd. dollar i militære skytevåpen mellom 1951 og 2006 til det saudiarabiske forsvaret. Den 20. oktober 2010 informerte det amerikanske utanriksdepartementet at dei hadde planar om å gjennomføra det største våpensalet i amerikansk historie - estimert til 60,5 mrd. dollar - til kongedømet Saudi-Arabia. Pakka var ei kraftig opprusting av offensive mogelegheitene til dei saudiarabiske styrkane. I 2013 bruka det saudiarabiske militæret 67 mrd. dollar og klatra opp til fjerdeplassen i verda i pengebruk på forsvaret.

Storbritannia har òg vore ein stor eksportør av militærutstyr til Saudi-Arabia sidan 1965. Sidan 1985 har britane hovudsakleg eksportert militære fly — mellom anna Tornado og Eurofighter Typhoon kampfly — og anna utstyr som ein del av den langvarige Al-Yamamah-avtala, som var estimert til å vera verd 43 mrd. dollar i 2006. I mai 2012 signerte den britiske forsvarsgiganten BAE ei avtale verd 1,9 mrd. pund for å forsyta Saudi-Arabia med opplæringsfly av typen Hawk.

Ifylgje Stockholm internasjonale fredforskingsinstitutt, SIPRI, vart Saudi-Arabia i 2010–14 i den nest største våpenimportøren i verda, meir enn fire gonger så mange våpen som i 2005–2009. Store importar i 2010–14 var mellom anna 45 kampfly frå Storbritannia, 38 kamphelikopter frå USA, fire tankfly frå Spania og over 600 pansra køyretøy frå Canada. I tillegg har Saudi-Arabia tinga ytterlegare 27 kampfly frå Storbritannia, 154 kampfly frå USA og mange pansra køyretøy frå Canada.

Geografi

For meir om dette emnet, sjå Saudiarabisk geografi.

Topografi i Saudi-Arabia.

Fysisk kart over Saudi-Arabia.

Saudi-Arabia dekkjer kring 80 % av Den arabiske halvøya (den største halvøya i verda), og ligg mellom breiddegradene 16° og 33° N, og lengdegradene 34° og 56° E. Sidan den sørlege grensa til landet med Dei sameinte arabiske emirata og Oman ikkje er nøyaktig teikna opp, er ikkje den eksakte storleiken til landet kjend. CIA World Factbook estimerer at arealet er 2 149 690 km² og har Saudi-Arabia som det 13. største landet i verda.

Den saudiarabiske geografien er dominert av Den arabiske ørkenen og tilknytt halvørknar og krattskogsland. Ørkenane er i røynda fleire samanhengande ørkenområde og omfattar den 647 500 km² store Rub' al Khali («Det tomme området») i den sørlege delen av landet, den største samanhengande sandørkenen i verda. Det finst i røynda ingen elvar eller innsjøar i landet, men mange wadiar. Dei få fraudige områda finn ein i elveavsetningar i wadiar, basseng og oasar. Dei viktigaste topografiske eigenskapane er det sentrale platået som stig brått opp frå Raudehavet og heller slakt inn i Nejd og mot Persiabukta. Ved kysten av Raudehavet er det ei smal kystslette, kalla Tihamah, og parallelt til henne går ein stor skrent. Den sørvestlege provinsen Asir er fjellendt og her ligg det 3133 meter høge Jabal Sawda, som er det høgaste punktet i landet.

Satellittbiletet av Saudi-Arabia med avgrensa økoregionar. Den gule linja omfattar Den arabiske ørkenen, det austsaharisk-arabiske ørkenområdet og to andre mindre ørkenområde.

Av dyreliv finn ein ulvar, hyenar, mungoar, bavianar, harar, sandrotter og ørkenspringrotter. Større dyr som gasellar, oryx og leopardar var relativt vanlege fram til 1950-åra, då jakt frå motoriserte køyretøy reduserte desse dyra til dei nesten var utrydda. Av fuglar finn ein falkar (som vert fanga og trena til jakt), ørknar, haukar, gribbar, sandrype og persisk nattergal. Det finst fleire slangearter, fleire av dei giftige, og mange typar øgler. Det finst mykje sjødyr i Persiabukta. Av husdyr finn ein kamelar, sauer, geiter, eslar og høner. Det meste av plantelivet i Saudi-Arabia er små urter og kratt som krev lite vatn. Det finst små område med gras og tre sør i Asir. Daddelpalmer (Phoenix dactylifera) finst i mange område.

Klima

Kart over Köppen si klimaklassifisering i Saudi-Arabia er basert på vegetasjon, temperatur, nedbør og korleis dei varierer gjennom året. ██ BWh varm ørken ██ BWk kald ørken ██ BSh varmt halvtørt ██ BSk kaldt halvtørt

Eit av verdas største ørkenområde utgjer store delar av Saudi-Arabia, og klimaet er deretter, turt og varmt — i det minste mellom mai og oktober. Arabia stig brått oppover i vest, og heller sakte austover mot Persiabukta. På vestsida, langs kysten av Raudehavet, finn ein byar som Mekka og Jidda. Dette området har trykkjande varme om sumaren med høg relativ fukt. I dei sørvestlegaste områda, nær Jemen, kan enkelte torebyer gje korte avbrekk frå den trykkjande varmen.

Rub al-Khali, «den tomme fjerdedelen» på arabisk, er svært varm, men slepp unna den sørlege shamalvinden, som fører fuktig luft inn over den sørlege kysten av Arabia. Om sumaren er dette eit av dei få områda i verda der temperaturar opp mot 50 °C ikkje er uvanleg.

Når vinteren set inn kan enkelte lågtrykk passera over dei nordlege områda av landet. Desse kan føra med seg både kraftig vind og av og til torevêr, særleg når det nærmar seg vår. Områda kring Persiabukta har temperaturar rundt 25 °C i vintermånadene. Ørkenområda er litt varmare, men i samband med passerande kaldfrontar kan temperaturen nærma seg 0 °C. Kysten av Raudehavet held seg derimot varm og fuktig året rundt.

Utanom dei sørvestlege provinsane i Asir har Saudi-Arabia eit ørkenklima med ekstremt høge dagtemperaturar og eit brått temperaturfall om natta. Middeltemperaturen om sumaren er kring 45 ºC, men kan nå så høgt som 54 ºC. Om vinteren går temperaturen sjeldan under 0 ºC. Om våren og hausten ligg temperaturane i snitt kring 29 ºC. Årsnedbøren er ekstremt låg. Asir-regionen skil seg ut, sidan han er påverka av monsunen i Indiahavet, som vanlegvis er mellom oktober og mars. I denne perioden fell det kring 300 mm nedbør, som er kring 60 % av årsnedbøren.

Administrativ inndeling

For meir om dette emnet, sjå administrative område i Saudi-Arabia, regionar i Saudi-Arabia og guvernement i Saudi-Arabia.

Saudi-Arabia er delt inn i 13 regionar (arabisk مناطق إدارية, manatiq idāriyya, eintal منطقة إدارية; mintaqah idariyya). Provinsane er vidare delte inn i 118 guvernement (arabisk محافظات, muhafazat, eintal. محافظة; muhafazah). Dette omfattar dei 13 regionshovudstadene, som har forskjellig status frå kommunane (arabisk أمانة, amanah) leia av borgarmeistrar (arabisk أمين, amin). Guvernementa er vidare delte inn i under-guvernement (arabisk مراكز, marakiz, eintal. مركز; markaz).

	Nr.	Provins	Adm. senter
Provinsar i Saudi-Arabia.
	1	Al Jawf (eller Jouf)	Sakaka
	2	Dei nordlege grensene	Arar
	3	Tabuk	Tabuk
	4	Ha'il	Ha'il
	5	Al Madinah	Medina
	6	Al Qasim	Buraidah
	7	Makkah	Mekka
	8	Al Riyadh	Riyadh
	9	Austprovinsen	Dammam
	10	Al Bahah (or Baha)	Al Bahah
	11	Asir	Abha
	12	Jizan	Jizan
	13	Najran	Najran

Økonomi

Kong Fahd-vegen i Riyadh.

Den saudiarabiske planøkonomien er petroleumsbasert. Kring 75 % av budsjettinntektene og 90 % av eksportinntektene kjem frå oljeindustrien. Landet er særs avhengig av utanlandsk arbeidskraft, og kring 80 % av dei som er tilsett i privat sektor kjem frå utlandet. Utfordringane for saudiarabisk økonomi er mellom anna å stoppe eller snu nedgangen i inntekt per innbyggjar, betre utdanninga for å førebu ungdommen for arbeidsstyrken og gje dei jobb, spreie økonomien, stimulere privatsektor og husbygging, minke korrupsjon og ulikskap.

Oljeindustrien står for kring 45 % av Saudi-Arabia si bruttonasjonalinntekt i løpande prisar, samanlikna med 40 % frå privat sektor. Saudi-Arabia har offisielt kring 260 milliardar fat oljereservar, som er kring ein femtedel av dei totale petroleumsreservane ein har funne i verda.

I 1990-åra minka oljeinntektene til Saudi-Arabia kraftig, kombinert med stor folkevekst. Inntekt per innbyggjar fall frå 11 700 dollar på høgda av oljeboomen i 1981 til 6 300 dollar i 1998. Auken i oljeprisane var med å heve inntekta per innbyggjar til 17 000 i 2007-dollar, men har falle sidan i takt med minkande oljeprisar.

Kontoret til Saudi Aramco, det mest verdfulle selskapet i verda og hovudinntektskjelda til staten.

OPEC avgrensar oljeproduksjonen til medlemslanda sine basert på dei «påviste reservane» Saudi-Arabia sine publiserte reservar har endra seg lite sidan 1980, med unnatak av ein auke på kring 100 mrd. fat frå 1987 til 1988. Matthew Simmons meiner at Saudi-Arabia har kraftig overestimert reservane sine og at produksjonen snart vil minke.

Frå 2003 til 2013 vart «fleire nykeltenester» privatiserte - kommunal vassforsyning, elektrisitet, telekommunikasjon- og delar av utdanning og helsevesen, trafikkontroll og bilulukkerapportering vart òg privatisert. Ifylgje Arab News-journalisten Abdel Aziz Aluwaisheg, «på nesten alle desse områda har forbrukarane stilt alvorlege spørsmål ved desse private instansane.» Tadawul All Share Index (TASI) på den saudiarabiske aksjemarknaden nådde ein topp på 16 712,64 i 2005 og stengde på 8 535,60 mot slutten av 2013. I november 2005 vart Saudi-Arabia teken inn som medlem av Verdas handelsorganisasjon. Tingingane om å verta med fokuserte på graden Saudi-Arabia var viljug til å auka marknadstilgangen for utanlandske varer og i 2000 oppretta staten ein instans for å oppmoda til utanlandske, direkte investeringar i kongedømet. Saudi-Arabia har ei liste over sektorar der utanlandske investeringar er forbodne, men staten planlegg å opna somme lukka sektorar, som telekommunikasjon, forsikring og straumforsyning over tid.

Staten har òg prøvd å «saudisera» økonomien med å byta utanlandske arbeidarar ut med saudiarabarar, men med avgrensa suksess.

Saudi-Arabia har hatt femårige «Utviklingsplanar» sidan 1970. Ein av planane har vore å skipa «økonomiske byar» (t.d.. Kong Abdullah økonomiske by) som skal vera ferdig i 2020, i ein freistnad på å skapa variasjon i økonomien og skaffa jobbar. I 2013 var det planlagt fire slike byar. Kongen har annonsert at inntekta per innbyggjar er venta å stiga frå 15 000 i 2006 til $33 500 i 2020. Byane vil verta spreidde kring Saudi-Arabia for å fremja interessespreiing i kvar region og økonomien deira, og byane er venta å skyta 150 mrd. dollar til BNP-et.

I tillegg til petroleum og gass, har Saudi-Arabia òg ein liten gullgruvesektor i Mahd adh Dhahab-regionen og andre mineralindustriar, ein jordbrukssektor (særleg i sørvest) basert på dadlar og husdyr, og mange mellombelse jobbar skapt av dei kring to millionar årlege hajj-pilegrimane.

Statistikk om fattigdom i kongedømet er ikkje tilgjengeleg gjennom SN sine kjelder fordi den saudiarabiske staten ikkje sender ut meldingar om noko slikt. Staten prøver å hindra og venda merksemda bort frå klage om fattigdom. I desember 2011 arresterte det saudiarabiske innanriksdepartementet tre journalistar og heldt dei i neste to veker for å ha lasta opp ein video om fattigdom i landet på Youtube. Dei som laga videoen hevda at 22 % av saudiarabarane kan reknast som fattige (2009). Observatørar som forskar på temaet vil helst vera anonyme i frykt for å verta arresterte.

Jordbruk

Landskap i Nejd: ørken og Tuwaiq-skrenten nær Riyadh.

Saudi-Arabia oppmodar til ørkenjordbruk med hjelp av store subsidiar og ved å nytta 300 mrd. kubikkmeter med stort sett ikkje-fornybare vassreservar for å dyrka og produsera lusern, korn, kjøt og mjølk i Den arabiske ørkenen. Bruken av ikkje-fornybart grunnvatn har ført til at kring fire femtedelar av dei totale grunnvassreservane var brukt opp i 2008.

Vassforsyning og kloakk

Vassforsyning og kloakk i Saudi-Arabia har hatt store investeringar i avsalting av sjøvatn, vassfordeling og handsaming av kloakk og spillvatn for å auka tilgangen på drikkevatn i dei siste tiåra. Kring 50 % av drikkevatnet kjem frå avsalting, 40 % frå ikkje-fornybare grunnvassressursar og 10 % frå overflatevatn, særleg i fjellområda sørvest i landet. Hovudstaden Riyadh, som ligg i hjarta av landet, får avsalta vatn pumpa frå Persiabukta over ein avstand på 467 km. På grunn av den store oljerikdomen i landet er vatn nesten gratis. Trass i betringar er tenestene dårlege. Til dømes hadde ein berre vatn kvar 2,5 dag i Riyadh i 2011, medan ein i Jeddah hadde vatn berre kvar niande dag. Sidan 2000 har staten i aukande grad basert seg på privatsektoren for å driva vass- og kloakkinfrastrukturen, og byrja med avsaltings- og avløpsvassanlegg. Sidan 2008 har òg drifta av urban vassfordeling gradvis vorte handsama av private føretak.

Demografi

Folkettettleiken i Saudi-Arabia (folk per km²).

Folketalet i Saudi-Arabia var i juli 2013 estimert til å vera 26,9 millionar, inkludert mellom 5,5 millionar og 10 millionar ikkje-nasjonaliserte immigrantar, men den saudiarabiske folkesetnaden har i lang tid vore vanskeleg å estimera nøyaktig sidan dei saudiarabiske leiarane gjennom historia har hatt ein tendens til å koma med kunstige høge tal. Det saudiarabiske folketalet har vakse kraftig sidan 1950, då det var estimert til å vera tre millionar, og i mange år hadde landet ein av dei høgaste fødselsratene i verda med kring 3 % i året.

Den etniske samansetnaden i Saudi-Arabia er 90 % arabarar og 10 % afroasiatar. Dei fleste saudiararbarane bur i Hejaz (35 %), Najd (28 %) og Austprovinsen (15 %). Hejaz er det mest folkerike området i Saudi-Arabia.

Så seint som i 1970 levde dei fleste saudiarabarane eit sjølvbergingsliv på landsbygda, men i siste helvta av 1900-atlet vart kongedømet snøgt urbanisert. I 2012 budde kring 80 % av saudiarabarar i urbane storbyområde - særleg kring Riyadh, Jeddah og Dammam.

Folkesetnaden er òg ganske ung og over helvta er under 25 år gamle. Ein stor del av folkesetnaden er utlendingar. CIA Factbook estimerer at i 2013 så var 21 % av innbyggjarane i Saudi-Arabia utlendingar. Andre estimat er 30 % eller 33 %)

Så seint som tidleg i 1960-åra var talet på slavar i Saudi-Arabia estimert til 300 000. Slaveriet vart offisielt avskaffa i 1962.

Språk

Det offisielle språket i Saudi-Arabia er arabisk. Dei tre regionale hovudvariantane som saudiarabarane talar er hejazarabisk (kring 6 million talande), najdarabisk (kring 8 million talande), og golfarabisk (kring 0,2 millionar talande). Dei mange utlendingane talar òg sine eigne språk og dei mest talrike er tagalog (700 000), rohingya (400 000), urdu (380 000) og egyptisk arabisk (300 000).

Ein friluftsmoské nær Jeddah.

Religionar

Så godt som alle saudiarabarar er muslimar (offisielt alle), og nesten alle saudiarabiske borgarar er muslimar. Estimata for sunni-folkesetnaden i Saudi-Arabia er ein stad kring 75–90 %, medan resten, 10–25 %, er sjiamuslimar. Den offisielle og dominerande forma for sunniislam i Saudi-Arabia er ofte kalla wahhabisme (ofte kalla salafisme, sidan wahhabi vert rekna som nedsetjande) og er ofte skildra som 'puritansk', 'intolerant', eller 'ultra-konservativ' av observatørar, og som den «sanne» islam av tilhengjarane. Han vart grunnlagd på Den arabiske halvøya av Muhammad ibn Abd al-Wahhab på 1700-talet.

Utlendingar

CIA Factbook estimerer i 2013 at det 21 % av folkesetnaden i Saudi-Arabia var utlendingar. Andre kjelder har gjeve andre estimat. Indarar: 1,3 millionar, pakistanarar: 1,5 millionar, egyptarar: 900 000, jemenittar: 800 000, bangladesharar: 500 000, filippinarar: 500 000, jordanarar/palestinarar: 260 000, indonesarar: 250 000, srilankarar: 350 000, sudanarar: 250 000, syrarar: 100 000 og tyrkarar: 100 000. Det er kring 100 000 folk frå den vestlege verda i Saudi-Arabia, dei fleste i lukka områda.

Utanlandske muslimar som har budd i kongedømet i ti år, kan søke om saudiarabisk borgarskap. (Folk med forskjellig vitskapleg bakgrunn vert prioritert, og det er gjort unnatak for palestinarar minders dei er gifte med ein saudiarabisk nasjonal person, fordi den Den arabiske ligaen har instruert arabiske statar om ikkje å gje dei borgarskap.) Saudi-Arabia har ikkje signert Flyktningkonvensjonen frå 1951.

Etter kvart som talet på saudiarabarar har vakse og oljeinntektene har stagnert har det vore eit aukande press for «saudisering» (erstatta utanlandske arbeidarar med saudiarabarar), og den saudiarabiske regjeringa håpar å minka talet på utlendingar i landet. Saudi-Arabia dreiv ut 800 000 jemenittar i 1990 og 1991 og har bygd ei sperring for å hindra ulovlege immigrantar og stogga smugling av narkotika og våpen. I november 2013 kasta Saudi-Arabia ut tusenvis av ulovlege etiopiarar frå kongedømet. Ulike menneskerettsinstansar har kritisert Saudi-Arabia for korleis dei har handsama saka. Over 500 000 udokumenterte arbeidarar - hovudsakleg frå Somalia, Etiopia og Jemen — er vortne arresterte og deporterte sidan 2013.

Kultur

Steining av djevelen i Mina.

Saudi-Arabia har mange hundreår gamle haldningar og tradisjonar, som ofte stammar frå den arabiske sivilisasjonen. Denne kulturen er kraftig påverka av den strenge, puritanske wahhabi-forma av islam som oppstod på 1700-talet og som no dominerer landet. Wahhabi-islam er vorten kalla «det mest dominerande trekket ved saudiarabisk kultur.»

Religion i samfunnet

Pilegrimar ved Masjid Al Haram i Mekka.

Saudi-Arabia skil seg frå moderne muslimske land ved å vera den einaste staten som «er vorten skapt av jihad, den einaste som brukar Koranen som grunnlova si», og det einaste arabisk-muslimske landet «som har unngått europeisk imperialisme.» Hejaz-regionen og byane Mekka og Medina er fødestaden til islam, målet for hajj-pilegrimane og dei to mest heilage byane i islam.

Islam er statsreligion i Saudi-Arabia og lova krev at alle borgarar er muslimar. Korkje saudiarabiske borgarar eller gjestearbeidarar har rett til religionsfridom. Den offisielle og dominerande forma for islam i kongedømet er wahhabisme, som oppstod i området Najd på 1700-talet. Tilhengjarar av retningar kallar det «salafisme», og meiner at wahhabi-læra reinsar utøvinga av islam gjennom nyvinningar eller praksisar som skil seg frå læra til Muhammed og fylgjesveinane hans frå 600-talet.

Saudi-Arabia er eitt av få land som har eit religiøst politi (kalla haia eller mutaween) som patruljerer gatene og «påbyd godt og forbyd galt» ved å handheva korleis ein skal kle seg, strengt skilja mellom menn og kvinner, oppmøte ved bøn (salat) fem gonger om dagen, forbod mot alkohol og andre aspekt av sjaria (islamsk lov). Privat i heimen kan åtferda vera langt lausare og det er rapportert frå Daily Mail og WikiLeaks om at den saudiarabiske kongefamilien har ein heilt annan moralsk kode sjølv, med festar, narkotika og sex.

Kongedømet brukar den islamske kalenderen, ein månekalder, og ikkje den internasjonale gregorianske kalenderen. Dagleglivet er dominert av islamsk praksis. Føretak er stengde tre til fire gonger om dagen i 30 til 45 minutt medan dei tilsette og kundar vert sende for å be. Helga er fredag og laurdag, ikkje laurdag og sundag, fordi fredagen er den heilagste dagen for muslimar. I mange år var dei einaste to religiøse helgedagane som var offentleg godkjend id al-fitr og id al-adha. Id al-fitr er den «største» høgtida, ein tre dagar lang periode med «feiring, gåver og avslapping».

I 2004 var kring halvparten av sendetida på saudiarabisk statleg fjernsyn for religiøse saker. 90 % av bøker publiserte i kongedømet har religiøse tema, og dei fleste doktorgradene på universiteta er innan islamske studiar. I det statlege skulesystemet er omtrent halvparten av pensum religiøst. Pensumet som over ein tolvårsperiode på barne- og ungdomsskulen dekkjer historie, litteratur og kultur frå den ikkje-muslimske verda, er totalt på berre 40 sider.

«Kraftig religiøs motstand» måtte overvinnast for å ta i bruk nyvinningar som papirpengar (i 1951), kvinneleg utdanning (1964). fjernsyn (1965) og avskaffing av slaveriet (1962). Offentleg støtte for tradisjonell politisk/religiøs struktur i kongedømet er så sterk at ein forskar som intervjua saudiarabarar fann ingen støtte i det heile for reformer for å sekularisere staten.

På grunn av religiøse restriksjonar manglar saudiarabisk kultur mangfald i religiøse uttrykk, byggverk, årlege festivalar og offentlege hendingar. Feiring av andre (ikkje-wahhabi) islamske høgtider, som fødselsdagen til Muhammed og ashuradagen (ei viktig høgtid for 10–25 % av folkesetnaden som er sjiamuslimar), er berre tolerert når det vert feira lokalt og i lite omfang. Sjiamuslimar vert òg diskriminerte innan tilsetjing, utdanning og rettssystemet ifylgje Human Rights Watch. Ikkje-muslimske festivalar som jul og påske er ikkje tolerert i det heile, men det finst nesten ein million kristne i landet, i tillegg til hinduar og buddhistar blant dei utanlandske arbeidarane. Det finst ingen kyrkjer, tempel eller andre ikkje-muslimske sakralbygg i landet. Forkynning av ikkje-muslimsk tru og konvertering frå islam til ein annan religion er ulovleg og fram til 2014 var distribusjon av «publikasjonar som inneheld andre religiøse trusretningar enn islam» (som Bibelen), visstnok straffbart med døden. I skadeerstatningstilfelle ([dDiyya]]) vert ikkje-muslimar verdsett mindre enn muslimar. Ateistar er ifylgje lova erklært terroristar. Saudiarabarar eller utlendingar som «stiller spørsmål ved det fundamentale i islamsk religion som landet er basert på» kan dømmast til så mykje som 20 år i fengsel. Og minst ein religiøs minoritet, ahmadiyya-muslimane,er vortne deporterte, sidan dei i samsvar med lova er bannlyst frå å koma inn i landet.

Islamske stader

Moskeen til profeten i Medina med grava til Muhammed.

Wahhabisme er i mot å gje historiske og religiøse stader noko religiøs meining, sidan dei fryktar at det kan føra til 'shirk' (tilbeding), og dei viktigaste historiske, muslimske stadene (i Mekka og Medina) ligg i den vestlege regionen Hejaz. Som fylgje av dette er det estimert at 95 % av dei historiske bygningane i Mekka, dei fleste over tusen år gamle, er vortne øydelagde under det saudiarabiske styret på grunn av religiøse årsaker. Kritikarar hevdar at i dei siste 50 åra har 300 historiske stader knytte til Muhammed, familien hans eller fylgjesveinane hans, gått tapt, og at det er færre enn 20 bygg att i Mekka som er daterte attende til Muhammed si tid. Av øyde-lagde bygg finn ein moskeen som vart bygd av dotter hans Muhammed, Fatima, og andre moskear grunnlagde av Abu Bakr (svigerfar hans Muhammed og den fyrste kalifen), Umar (den andre kalifen), Ali (svigerson hans Muhammed og den fjerde kalifen) og Salman al-Farsi (ein fylgjesvein av Muhammed).

Klede

Saudiarabiske klede fylgjer strengt hijab-prinsippa (det islamske prinsippet om sømd, særleg med korleis ein kler seg). Dei hovudsakleg lause og flagrande, men heildekkjande kleda, høver godt til ørkenklimaet i Saudi-Arabia. Tradisjonelt hadde menn kvite fotside klede av ull eller bomull (kalla ein thawb), med ein keffiyeh (ein stor ruteforma firkant av bomull som vert halden på plass av ein agal) eller ein ghutra (ein kvit firkant av finare bomull, og halden på plass av ein agal) på hovudet. På sjeldan kjølige dagar har saudiarabiske menn ei kamelhårskappe (bisht) over toppen. Kvinner er kledde i ein svart abaya eller andre svarte klede som dekkjer alt under halsen med unnatak av hender og føter, men dei fleste kvinner dekkjer til hovudet i respekt for religionen. Dette vert kravd òg hjå ikkje-muslimske kvinner og fylgjer ein ikkje dette kan ein få politiet etter seg, særleg i meir konservative område av landet. Kvinnekleda er ofte dekorerte med stammemotiv, myntar, paljettar, metallisk tråd og applikasjonar.

• Ghutrah (arabisk غتره) er eit tradisjonelt hovudplagg som arabiske menn typisk går med. Det er eit firkanta klede (skjerf), vanlegvis i bomull, som er brett og svøypt på ymse måtar kring hovudet. Det vert ofte gått med i turt klima for å verna hovudet mot direkte solskin, og for å verna munnen og augo frå støv og sand i lufta.
• Agal (arabisk عقال) er eit arabisk hovudplagg som er eit band festa kring ghutrahen for å halda han på plass. Agalen er vanlegvis svart.
• Thawb (arabisk ثوب) er eit standardarabisk ord for kleplagg. Han går ned til okla og har vanlegvis lange ermar, som ein robe.
• Bisht (arabisk بشت) er ei tradisjonell arabisk kappe, vanlegvis nytta ved spesielle høve som bryllaup.
• Abaya (arabisk عبائة) er eit kvinneplagg. Det er ei svart kappe som sit laust og dekkjer heile kroppen utanom hovudet. Somme kvinner vel å dekkja andletet med ein niqāb medan andre ikkje gjer det. Somme abayaer dekkjer òg toppen av hovudet.

Kunst og underhaldning

Kong Abdullah praktiserer falkejakt, ein tradisjonell fritidsaktivitet i Saudi-Arabia.

I 1970-åra var det mange kinoar i Saudi-Arabia sjølv om dette ikkje var i tråd med wahhabi-normene. Under den islamske vekkinga i 1980-åra, og som eit politisk svar på den auka islamist-aktivismen, der mellom anna Stormoskeen i Mekka vart innteken i 1979, stengde staten alle kinoar. Men kong Abdullah sette i gang reformer i 2005 då somme kinoar vart opna på ny, mellom anna ved KAUST.

Frå 1700-talet og frametter har wahhabi-fundamentalisme motverka kunstnarisk utvikling som ikkje er konsistent med wahhabi-læra. I tillegg har det sunniislamske forbodet mot å avbilda folk avgrensa visuell kunst, som har ein tendens til å vera dominert av geometrisk, blomstrete og abstrakt design og kalligrafi. Etter kvart som oljerikdomen auka på 1900-talet vart landet eksponert for utlandet, og bygg, møblar og klede vart inspirerte av Vesten. Musikk og dans har alltid vore ein del av saudiarabisk liv. Tradisjonell musikk er generelt knytt til dikt og sungen i lag. Instrument er mellom anna rabābah, eit instrument som liknar ei fele med tre strengar, og ulike perkusjonsinstrument, som ṭabl (tromme) og ṭār (tamburin). Av nasjonale dansar er den mest populære ein krigslinedans kalla ʿarḍah, der rekkjer av menn, ofte væpna med sverd eller gevær, dansar til rytmen av trommer og tamburinar. Beduinpoesi, kalla nabaṭī, er framleis særs populært.

Sensur har avgrensa utviklinga av saudiarabisk litteratur, sjølv om fleire saudiarabiske romanforfattarar og diktarar er vortne kritikarrost og har selt godt i den arabiske verda. Dei er derimot vortne dårleg mottekne offentleg i heimlandet. Av desse finn ein Ghazi Algosaibi, Abdelrahman Munif, Turki al-Hamad og Rajaa al-Sanea.

Idrett

Fotball er nasjonalsporten i Saudi-Arabia. Dykking, brettsegling, segling og basketball er òg populært, og vert spelt av både kvinner og menn. Det saudiarabiske landslaget i basketball tok bronse i Asiameisterskapen i 1999. Meir tradisjonelle idrettar som kamelløp vart populære i 1970-åra. Det vert halde løp på eit stadion i Riyadh kvar vinter. Det årlege kongelege kamelløpet som byrja i 1974 er ein av dei viktigaste konkurransane innan idretten med deltakarar frå heile regionen. Falkejakt er framleis populært.

Mat

Saudiarabisk mat liknar kjøkenet til nabolanda på Den arabiske halvøya, og har vore påverka av tyrkisk, indisk, persisk og afrikansk mat. Ifylgje islam er det ikkje lov å eta svinekjøt eller andre dyr som ikkje er slakta i tråd med halal. Ein rett av fylt lam, kalla khūzī, er ein tradisjonell nasjonalrett. Kebab er populært, og det same er shāwarmā (shawarma), ein marinerte grilla kjøtrett av lam, får eller kylling. Som i andre arabiske land på Den arabiske halvøya er machbūs (kabsa), ein risrett med fisk eller reker, populær. Flatbrød høyrer med til nesten kvart einaste måltid, og det same gjer dadlar og fersk frukt. Kaffi, servert på tyrkisk måte, er ein tradisjonell drykk.

Samfunnsproblem

Økonomiske vanskar og det at Saudi-Arabia er eit religiøst, islamsk land, har skapt fleire samfunnsproblem. Ei sjeldan uavhengig meiningsmåling i 2010 indikerte at saudiarabarar var mest uroa over arbeidsløyse (10 % i 2010), korrupsjon og religiøs ekstremisme.

Kriminalitet har ikkje vore eit stort problem. Men ungdomskriminalitet som tafheet (ulovlege veddeløp), dopmisbruk og alkoholbruk er eit aukande problem. Høg arbeidsløyse og ein generasjon unge menn som er misnøgd med kongefamilien er ein stor trugsel mot stabiliteten i det saudiarabiske samfunnet. Somme saudiarabarar meiner dei har rett på godt betalte, statlege jobbar, og då staten ikkje har klart å oppfylla denne kjensla av rett til jobb, har det ført til stor misnøye.

Barnemishandling

Ifylgje ein studie utført av dr. Nura Al-Suwaiyan, direktør for familietryggleiksproframmet ved eit nasjonalt sjukehus, vert eitt av fire barn mishandla i Saudi-Arabia. National Society for Human Rights rapporterer at nesten 45 % av barna i landet vert utsett for ei eller anna form for misbruk og vald i heimen. Det vert òg hevda at menneskesmugling av kvinner er eit stort problem, og at smutthòl i lova gjer at mange av dei vert utsette for mishandling og tortur. I 2013 vedtok staten ei lov som kriminaliserte vald mot barn i heimen.

Framandgjering av ungdom

Som mange muslimske land i Midtausten veks folketalet i Saudi-Arabia snøgt og ein stor prosentdel av folkesetnaden er under 30 år, og ein reknar med at det vil verta store endringar i saudiarabisk kultur når denne generasjonen vert eldre, og mange ting tyder på at liva deira og nivået av tilfredsheit vil vera annleis enn generasjonen før dei.

• I fleire tiår har saudiarabarar klart å venta seg lite krevjande, godt betalte statlege jobbar, men no er det mindre oljeinntekter etter at folkeveksten har auka og dårleg utdanning avgrensar høvet til å verta tilsett i privat sektor. Ungdomen har ikkje den same forståinga av kor mykje levestandarden har endra seg sidan midten av 1900-talet som det foreldra hadde. Gjennomsnittsalderen for kongen og kronprinsen er 74, og dei er nesten 50 år eldre enn store delar av folkesetnaden.
• Ungdomslivsstilen frå verda utanfor kjem på kant med den saudiarabiske kulturen om streng religiøs lydnad og likskap.

Innavl

Saudi-Arabia er av dei landa som har flest ekteskap mellom syskenborn og tremenningar i verda. Tradisjonelt vart dette nytta til å «sikra tilhøva mellom stammer og halda på familierikdomen», Praksisen har vorte rekna som ein medverkande faktor til at ein har fleire alvorlege, genetiske sjukdomar som cystisk fibrose eller thalassemi, ein blodsjukdom, type 2 diabetes (som råkar kring 32 % av vaksne saudiarabarar), høgt blodtrykk, (som råkar 33 %),, sigdcellemangel og ryggmuskelsvinn og fleire dauve og stumme.

Fattigdom

Det estimert at talet på saudiarabarar under fattigdomsgrensa varierer frå 12,7% og 2 5% Avisrapportar og private estimerte i 2013 at «mellom to og fire millionar» av dei innfødde saudiarabarane i landet lever på «mindre enn kring 530 dollar i månaden» – kring 17 dollar om dagen - som vert rekna som fattigdomsgrensa i Saudi-Arabia. Som kontrast estimerer magasinet Forbes at den personlege formuen til kong Abdullah er på 18 milliardar dollar.

Kvinner

Kvinner har ikkje dei same rettane som menn i kongedømet. Det amerikanske utanriksdepartementet reknar den saudiarabiske staten si diskriminering av kvinner som eit «stort problem» i Saudi-Arabia og uttaler at kvinner har få politiske rettar på grunn av diskrimineringspolitikken til staten. World Economic Forum 2010 Global Gender Gap Report rangerte Saudi-Arabia på 129. plass av 134 land for likestilling mellom menn og kvinner. Andre kjelder har klaga på mangelen på lover som kriminaliserer vald mot kvinner.

I august 2013 vart det vedteke ei lov som kriminaliserte vald mot kvinner i heimen. Straffa er 12 månader i fengsel og bøter opp mot 50 000 riyal (13 000 USD).

Ei kvinne med niqāb. Under saudiarabisk lov må kvinner ha på hijab, men niqab er valfritt.

Etter saudiarabisk lov må kvar kvinne ha ein mannleg slektning som «verge», og ho må ha løyve frå han for å kunna reisa, studera eller arbeida.

Ifylgje ein leiande saudiarabisk feminist og journalist, Wajeha al-Huwaider, er «saudiarabiske kvinner svake same kor høg status dei har, sjølv dei som vert 'bortskjemde', fordi dei ikkje har lover som vernar dei mot åtak frå kven som helst.»

Kvinner møter diskriminering i retten, der vitnemålet til ein mann er like sterkt som vitnemålet til to kvinner i familie- eller arverett. Polygami er lov for menn, og menn har lov til å skilja seg frå konene sine (talaq) utan rettsgyldig grunnlag. Ei kvinne kan berre få skilsmisse ved samtykke frå ektemannen, eller via retten om ektemannen har skada ho. I praksis er det særs vanskeleg for ei saudiarabisk kvinne å få skilsmisse gjennom retten. Med omsyn til arverett spesifiserer Koranen at visse delar av eigedomen til den avdøde må gjevast til dei koranske arvingane og generelt får kvinner halvparten av det dei mannlege arvingane får.

Den gjennomsnittlege alderen for ekteskap for saudiarabiske kvinner er 25 år, og barnebryllaup er ikkje lenger vanleg. I 2015 utgjorde saudiarabiske kvinner berre 13 % av arbeidsstyrken i landet, trass i at dei utgjorde 51 % av alle personar med akademisk grad. Lesekunna hos kvinner er estimert til å vera 81 %, som er lågare enn hjå mennene.

Fedme er eit problem hjå saudiarabarar i middelklassa og overklassa som har tenarar til å gjera tradisjonelt arbeid for seg, men som ikkje har lov til å køyra bil og difor ikkje kjem seg or huset.

Det religiøse politiet, kalla mutawaen, påtvingar kvinnene mange restriksjonar i det offentlege livet i Saudi-Arabia. Restriksjonane gjer at kvinner må sitja for seg sjølve i spesialutforma familieseksjonar på restaurantar, må gå kledde med ein abaya og må dekkja til håret sitt. Kvinner har heller ikkje lov til å køyra bil.

Fleire saudiarabiske kvinner har nådd høge stillingar i arbeidsmarknaden, som til dømes dr. Ghada Al-Mutairi som leiar eit medisinsk forskingssenter i California og dr. Salwa Al-Hazzaa som leiar oftalmologisk avdeling ved King Faisal Specialist Hospital i Riyadh. Den 25. september 2011 annonserte kong Abdullah at saudiarabiske kvinner skulle få røysterett og kunne veljast inn i kommunestyra etter den neste valrunden. Den mannlege verja måtte derimot gje løyve til at kvinna kunne få røysta.

Somme kvinner har òg stor makt i heimen, og vel ofte «kvar borna skal gå på skule, med kven og når dei skal gifta seg, og om ektemannen skal godta ein ny jobb, kven familien skal sosialisera seg med og kvar familien skal bu og dra på ferie.» Kvinnelege nettverk er medverkande til å gje «ektemennene, sønene og slektningar til venene sine viktige stillingar».

Utdanning

Utdanning er gratis på alle nivå. Skulesystemet består av grunnskule og vidaregåande skule. Ein stor del av pensum på alle nivå er vigd til islam, og på vidaregåande skule må ein velja om ein skal fylgja ei religiøs eller teknisk utdanning. Lesekunna er 90,4 % for menn og kring 81,3 % for kvinner. Skuleklassene er delte etter kjønn. Høgare utdanning har vorte kraftig utvida dei siste åra med mange nye universitet og høgskular sidan 2000. Av institusjonar for høgare utdanning finn ein Kong Saud-universitetet som vart grunnlagd i 1957, Det islamske universitetet i Medina grunnlagd i 1961, og Kong Abdulaziz-universitet i Jeddah grunnlagd i 1967. Andre høgskular og universitet legg vekt på pensum innan vitskap og teknologi, militærstudiar, religion og medisin. Det finst særleg mange institutt for islamske studium.

Ifylgje kritikarar er ikkje saudiarabisk pensum berre dominert av islam, men lid under wahhabi-dogma som fremjar hat mot ikkje-muslimar og ikkje-wahhabiar og manglar teknisk undervisning og anna undervisning som er nyttig for produktive yrke.

Memorering av store delar av Koranen på rams, tolking og forståing (tafsir) av Koranen, og deltaking av islamsk tradisjon i kvardagslivet er kjernen i pensum. Religion lært på denne måten er òg obligatorisk for alle universitetsstudentar. Som fylgje av dette manglar saudiarabisk ungdom «generell utdanning og teknisk kunne som privatsektoren treng» ifylgje CIA. The Chronicle of Higher Education skreiv i 2010 at «landet treng utdanna, unge saudiarabarar med salbar kompetanse og kapasitet for nyvinning og entrepenørskap. Det saudiarabiske utdanningssystemet klarar ikkje dette sidan det er gjennomtrengt av pugglæring og religiøse instruksjonar.»

Den religiøse sektoren av saudiarabisk, nasjonalt pensum vart undersøkt i 2006 av Freedom House som konkluderte med at «religiøst pensum i saudiarabiske offentlege skular framleis fremjar ein hat-ideologi mot 'vantru', det vil seia kristne, jødar, sjiamuslimar, sufiar, sunnimuslimar som ikkje fylgjer wahhabi-doktrinen, hinduar, ateistar og andre». Det saudiarabiske, religiøse pensumet vert lært utanfor kongedømet via saudarabiske madrasah, skular og klubbar over heile verda.

Saudi-Arabia støttar wahhabismelæra som sunniislamske jihadistgrupper sluttar seg til, som ISIS, Al-Qaida og Nusra-fronten. Denne radikale læra finn stad i saudiarabisk-betalte moskear og madrasas i den islamske verda frå Marokko til Pakistan til Indonesia.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Saudi Arabia» frå Wikipedia på engelsk, den 13. oktober 2015.
  • Wikipedia på engelsk oppgav desse kjeldene:
• Tripp, Harvey; North, Peter (2009). CultureShock! A Survival Guide to Customs and Etiquette. Saudi Arabia (3rd utg.). Marshall Cavendish. 

• Tripp, Harvey; North, Peter (2003). Culture Shock, Saudi Arabia. A Guide to Customs and Etiquette. Singapore; Portland, Oregon: Times Media Private Limited. 
• Abir, Mordechai (1987). Saudi Arabia in the oil era: regime and elites : conflict and collaboration. ISBN 978-0-7099-5129-2. 
• Abir, Mordechai (1993). Saudi Arabia: Government, Society, and the Persiabukta Crisis. ISBN 978-0-415-09325-5. 
• Al-Rasheed, Madawi (2010). A History of Saudi Arabia. ISBN 978-0-521-74754-7. 
• Bowen, Wayne H. (2007). The History of Saudi Arabia. ISBN 978-0-313-34012-3. 
• Hegghammer, Thomas (2010). Jihad in Saudi Arabia: Violence and Pan-Islamism Since 1979. ISBN 978-0-521-73236-9. 
• House, Karen Elliott (18. september 2012). On Saudi-Arabia: Its People, Past, Religion, Fault Lines—and Future. Alfred A. Knopf. ISBN 0307272168. 
• Long, David E. (2005). Culture and Customs of Saudi Arabia. ISBN 978-0-313-32021-7. 
• Malbouisson, Cofie D. (2007). Focus on islamic issues. ISBN 978-1-60021-204-8. 
• Otto, Jan Michiel (2010). Sharia Incorporated: A Comparative Overview of the Legal Systems of Twelve Muslim Countries in Past and Present. ISBN 978-90-8728-057-4. 

Bakgrunnsstoff

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Saudi-Arabia

Reiseguide for Saudi Arabia frå Wikivoyage

• Saudi-Arabia - offisiell nettside
• Saudi-Arabia på BBC News
• Wikimedia Atlas of Saudi-Arabia
• Key Development Forecasts for Saudi-Arabia from International Futures