Irtysj
Irtysj (russisk Иртыш; kasakhisk: Ertis/Эртiс ; tatarisk: İrteş/Иртеш; kinesisk: Erqisi/额尔齐斯河) er ei elv i Sibir. Ho er den største sideelva til Ob, som ho faktisk er lengre enn med ei lengd på 4 248 km. Namnet tyder «Den kvite elva». Den største sideelva til Irtysj er Tobol. Nedslagsfeltet til Ob og Irtysj er eit av dei største i Asia og utgjer det meste av det vestlege Sibir og Altajfjella.
| Irtysj | |||
| elv | |||
 Nedslagsfeltet til Ob og Irtysj
| |||
| Land |  Russland,  Kasakhstan  Kina,  Mongolia
| ||
|---|---|---|---|
| Nedslagsfelt | 1 643 000 km² | ||
| Lengd | 4 248 km | ||
| Vassføring | for nær Tobolsk | ||
| • middel | 2 150 m³/s | ||
| Kjelde | Altajfjella | ||
| Munning | Ob | ||
 Irtysj 47°24′52″N 90°12′56″E / 47.414527777778°N 90.215544444444°E | |||
| Wikimedia Commons: Irtysh River | |||
Frå kjelda som Kara-Irtysj («Svarte Irtysj») i Altajfjella i Mongolia og Xinjiang i Kina, renn Irtysj nordover gjennom Zajsansjøen i Kasakhstan fram til ho munnar ut i Ob nær Khanty-Mansijsk vest i Sibir i Russland.
Passasjer-, frakte- og tankskip seglar opp og ned det meste av elva mellom april og oktober då ho ikkje er fryst til. Omsk er hovudkvartert til det statseigde Irtysj elverederi, og den største elvehamna i Vest-Sibir. Store vasskraftverk ved Ust-Kamenogorsk og Bakhtarminsk (1959) nyttar Irtysj nær grensa mellom Kasakhstan og Kina. Vatningskanalen Irtysj-Karaganda gjev vatn til den tørre kasakhstanske steppa.
Elvebreidda var busett av Han-kinesarar, kalmykar og mongolar fram til russarane kom hit seint på 1500-talet. Russarane erobra først heile Irtysj-området tidleg på 1800-talet.
Dei største byane ved Irtysj er, frå kjelda til munningen:
- i Kasakhstan: Öskemen/Ust-Kamenogorsk, Semej/Semipalatinsk, Pavlodar.
- i Russland: Omsk, Tara, Tobolsk, Khanty-Mansijsk.
Kjelder
endre- Denne artikkelen bygger på «Irtysh River» frå Wikipedia på engelsk, den 13. januar 2008.
