Wisła

	Wisła
	elv
	Narew renn saman med Wisła ved Modlin
Land	Polen, Ukraina Kviterussland, Slovakia
Nedslagsfelt	194 424 km²
Lengd	1 047 km
Middelvassføring	1,080 m³/s
Kjelde	Barania Góra i Dei schlesiske Beskidane
• høgd	1 106 moh.
Munning	Gdańskbukta i Austersjøen
	; Wisła; 49°36′21″N 19°00′13″E / 49.605833333333°N 19.003611111111°E
	Wikimedia Commons: Vistula

Wisła (tysk: Weichsel; tsjekkisk: Visla; latin: Vistula) er den lengste elva i Polen med ei lengd på 1047 km. Ho drenerer eit område på 194 424 km², der 168 699 km² ligg i Polen (over halvparten av landarealet til landet) ^[1].

Wisła har kjelda si sør i landet, ved Barania Góra (1220 moh) i Dei schlesiske Beskidane (vest i Karpatane). Utgangspunktet hennar vert rekna som staden der elvane Kvite Vesle Wisła (Biała Wisełka) og Svarte Vesle Wisła (Czarna Wisełka) renn saman. Ho renn så over dei store polske slettene og gjennom fleire store polske byar, inkludert Krakow, Sandomierz, Warszawa, Płock, Włocławek, Toruń, Bydgoszcz, Świecie, Grudziądz, Tczew og Gdańsk. Med eit elvedelta og fleire greiner (Leniwka, Przekop, Śmiała Wisła, Martwa Wisła, Nogat og Szkarpawa) munnar ho ut i Wisłalagunen eller direkte ut i Gdańskbukta i Austersjøen.

Historie

Det er ikkje kjend om rota til namnet Vistula er indoeuropeisk eller urindoeuropeisk. Endingar som -ila og -ula vart nytta i mange indoeuropeiske språkgrupper, som germansk og latinsk, noko som gjer det vanskeleg å fastsette opphavet til namnet. Namnet vart først nytta av Plinius den eldre i år 77 e.Kr i Naturalis Historia. Han nyttar namnet Vistula (4.52, 4.89) og den alternative forma Vistillus (3.06). Vistula rann ut i Mare Suebicum, som vi kjenner som Austersjøen. Frå dei forskjellige kjeldene kan ein kome fram til at svebarar og burgundarar heldt til vest for deltaet, og at det austgermanske gotarane og føregjengarane deira, Oksywie-kulturen, heldt til ved sjølve deltaet. Områda aust for Wisła var busett av baltisktalande folkegrupper som galindarar, sudovarar og prøyssiske folk.

Wisładalen aust for Toruń

Ein veit derimot lite om desse folkegruppene i området.^[2].

Klaudios Ptolemaios skriv òg om folkegruppene rundt Wisła, som han ser på som grensa mellom Germania og Sarmatia. Han nyttar den greske stavinga Ouistoula. Andre forfattarar i antikken nyttar forma Istula. Pomponius Mela refererer til Visula (Bok 3) og Ammianus Marcellinus til Bisula (Bok 22), begge manglar bokstaven t. Jordanes (Getica 5 & 17), nyttar forma Viscla. Det anglosaksiske diktet «Widsith» referer til elva som Wistla.

Wisła var tidlegare knytt til elva Dnepr og dermed til Svartehavet. Vassvegen Austersjøen-Wisła-Dnepr-Svartehavet var ein av dei viktigaste gamle handelsrutene, Ravvegen, der rav og andre varer vart ført frå Nord-Europa til Hellas, Asia, Egypt og andre stader.

I fleire hundreår var elva i Tyskland og landa rundt kjend under det tyske namnet Weichsel (i tyske dokument i mellomalderen òg skrive Wissel og Wixel). Den siste istida i Nord-Europa, som enda i rundt 10 000 f.Kr. vert kalla Weichsel-istida. Russarane kalla Polen Wisła-provinsen under tsarstyret på 1800-talet.

Skipsfart

Kart over Wisła

Wisła er framkommeleg, men store delar av ho møter ikkje krava til moderne innanlands skipsfart. Frå Austersjøen til Bydgoszcz (der Bydgoszczkanalen munnar ut i elva) kan mellomstore fartøy av CEMT klasse II ta seg opp Wisła. Vidare oppover er ho for grunn til at elvelektarar kan gå.

Oppfor Warszawa vart det starta eit prosjekt for å auke kapasiteten i elva ved å bygge fleire sluser i Krakow-området. Dette prosjektet vart ikkje heldt fram vidare nedover elva, så det er framleis vanskeleg å ta seg fram i elva. Om ein restaurerer aust-vest-vegen via Narew - Bug - Mukhavets - Pripjat - Dnepr kan Wisła igjen verte ein viktig vassveg i framtida.

Byar og sideelvar

Biała Wisełka
Wisła flaumer områda sør for Warszawa i 2004
Bru over Wisła i Płock

Wisła
By	Sideelv	Merknad
Wisła		Kjelde
Ustroń
Skoczów	Brennica
Strumień	Krajka
Goczałkowice-Zdrój
Czechowice-Dziedzice	Biała-Wisełka
Brzeszcze	Wisła, Soła
Oświęcim	Soła
Zator	Skawa
Skawina	Skawinka
Kraków	Sanka, Rudawa, Prądnik, Dłubnia, Wilga	stort sett kanaliserte elvar
Niepołomice
Nowe Brzesko
Nowy Korczyn	Nida
Szczucin
Połaniec	Czarna
Baranów Sandomierski	Babolówka
Tarnobrzeg
Sandomierz	Koprzywianka, Trzesniówka
Zawichost
Annopol	Sanna
Józefów nad Wisłą
Solec nad Wisłą
Kazimierz Dolny	Bystra
Puławy	Kurówka
Dęblin	Wieprz
Magnuszew
Wilga	Wilga
Góra Kalwaria	Czarna
Karczew
Otwock, Józefów	Świder
Konstancin-Jeziorna	Jeziorka
Warszawa	Żerańkanalen	fleire andre mindre elvar
Łomianki
Legionowo
Modlin	Narew
Zakroczym
Czerwińsk nad Wisłą
Wyszogród	Bzura
Płock	Słupianka, Rosica, Brzeźnica, Skrwa Lewa, Skrwa Prawa
Dobrzyń nad Wisłą
Włocławek	Zgłowiączka
Nieszawa	Mień
Ciechocinek
Toruń	Drwęca, Bacha
Solec Kujawski
Bydgoszcz	Brda	kanalisert
Chełmno
Świecie	Wda
Grudziądz
Nowe
Gniew	Wierzyca

Nær Kwidzyń er Wisła delt i to greiner som utgjer elvedeltaet:

Nogat			Leniwka
By	Sideelvar	Merknad	By	Sideelvar	Merknad
Sztum			Tczew
Malbork			Gdańsk	Motława, Radunia, Potok Oliwski	i byen deler elva seg i fleire greiner som munnar ut i Austersjøen forskjellige stader. Hovudgreina munnar ut i sjøen ved Westerplatte
Elbląg	Elbląg	like før ho munnar ut i Wisłabukta