Den sørlege krona

Den sørlege krona (frå latin Corona australis) er eit stjernebilde på den sørlege himmelhalvkula. Det er eit av dei 48 stjernebileta som vart oppførte av astronomen Klaudios Ptolemaios på 200-talet evt. og er i dag eit av dei 88 moderne stjernebileta. Dei gamle grekarane såg på stjernebiletet som eit krans og ikkje som ei krone og knytte det til Skytten eller Kentauren. Andre kulturar har samanlikna biletet med ei skjelpadde, eit strutsereir, eit telt eller ei hyltte som høyrte til ein fjellgrevling.

Den sørlege krona
Den sørlege krona
Latinsk namn	Corona Australis
Forkorting	CrA
Genitivsform	Coronae Australis / Coronae Austrinae
Symbologi	Frå Ptolemaios av Alexandria
Rektasensjon	19 h
Deklinasjon	−40°
Areal	128 kvadratgrader nr. 80 av stjernebilda
Stjerner sterkare enn mag. 3	0
Sterkaste stjerne	α CrA (4,1. mag.)
Meteorsvermar	Beta-corona-austrinidane
Tilgrensande stjernebilde	Skytten Skorpionen Alteret Teleskopet
Synleg mellom breiddegradane +40° og −90°

Alfa og Beta Coronae Australis er dei to mest lyssterke stjernene i biletet med ein tilsynelatande storleiksklasse på kring 4,1. Epsilon Coronae Australis er det mest lyssterke dømet på ein W Ursae Majoris-variabel på den sørlege himmelen. Stjernebiltet ligg ved sidan av Mjølkevegen og inneheld ein av dei mest nærliggande stjernedannande områda til solsystemet vårt - ei mørk stjernetåke kalla Corona Australis molekyltåke, som ligg kring 430 lysår unna. Her finn ein stjerner som er i dei første stadia av levetida si. Dei variable stjernene R og TY Coronae Australis lyser opp delar av stjernetåka.

Eigenskapar

Den sørlege krona er eit lite stjernebilete som grensar til Skytten i nord, Skorpionen i vest, Telescopium i sør og Alteret i sørvest. Forkortinga for stjernebiletet, som er nytta av International Astronomical Union sidan 1922, er 'CrA'. Dei offisielle grensene til stjernebiletet vart fastsett av Eugène Delporte i 1930, og er definert av ein polygon med fire segment.

Kjende objekt

Stjernebiletet Den sørlege krona slik det er for det nakne auga.

Sjølv om det ikkje er eit lyssterkt stjernebilete, skil Den sørlege krona seg ut ved eit lett gjenkjenneleg mønster av stjerner, som har blitt skildra som ein hestesko- eller ovalform. Sjølv om ingen av stjernene er lysare enn storleiksklasse 2,4, har det likevel 21 stjerner som er synlege for det nakne auga (lysare enn storleiksklasse 5,5), noko som gjer det til det nest mest lyssterke stjernebiletet. Nicolas Louis de Lacaille brukte dei greske bokstavane Alfa til Lambda som nemning på dei elleve mest markante stjernene i stjernebiletet, og kalla to stjerner Eta, medan han ikkje nytta Iota. Mu Coronae Australis, er ei gul stjerne med spektralklasse G5.5III og tilsynelatande storleiksklasse 5,21, fekk nemning av Johann Elert Bode og igjen av Benjamin Gould, som meinte ho var lys nok til å få ei eiga nemning.

Stjerner

Den einaste stjerna i stjernebiletet som har fått namn er Alfecca Meridiana eller Alfa CrA. Namnet kombinerer det arabiske namnet på stjernebiletet med det latinske for «mellom». På arabisk tyder Alfecca «brot», og syner til forma til både Den sørlege og Den nordlege krona. Ho vert òg berre kalla «Meridiana», og er ei kvit stjerne i hovudserien som ligg 130 lysår frå jorda, med ein tilsynelatande storleiksklasse på 4,10 og spektralklasse A2Va. Ho er ei raskt roterande stjerne, som spinn med ein fart på nesten 200 km per sekund ved ekvator, og snurrar rundt ein heil runde på kring 14 timar. Som stjerna Vega, har ho infraraud overskotsstråling, som indikerer at ho kan ha ein disk av støv kring seg. Ho er for tida ei hovudseriestjerne, men vil etter kvart utvikle seg til å bli ein kvit dverg. I dag har ho ein luminositet som er 31 gonger større, og ein radius og masse som er 2,3 gonger større enn sola. Beta Coronae Australis er ei oransje kjempe 510 lysår frå jorda. Spektralklassen er K0II, og er av tilsynelatande storleiksklasse 4,11. Etter ho vart danna har ho utvikla seg frå ei klasse B-stjerne til ei klasse K-stjerne. Luminositetsklassen plasser ho som ei lys kjempe. Luminositeten er 730 gonger sola sin, noko som gjer ho til den type K0-stjerna med høgast luminositet som er synleg for det nakne auga. Ho er 100 millionar år gammal og har ein radius som er 43 solradiar (R_☉) og ein masse som er mellom 4,5 og 5 solmassar (M_☉). Alfa og Beta er så like at det ikkje er mogeleg å skilje lysstyrken deira med det nakne auga.

Av dei meir markante dobbelstjernene finn ein Gamma Coronae Australis—eit par gulkvite stjerner som ligg 58 lysår frå jorda, og som går i bane kring kvarandre med ein periode på 122 år. Dei har blitt meir fråskilde sidan 1990 og dei to stjernene er mogelege å skjelne frå kvarandre med eit 100 mm-teleskop; dei er skilde av 1,3 bogesekund med ein vinkel på 61 grader. Dei har ein samla visuell storleiksklasse på 4,2; og kvar komponent er ei F8V dvergstjerne med ein storleiksklasse på 5,01. Epsilon Coronae Australis er ei formørkande binærstjerne som høyrer til klassen kalla W Ursae Majoris-variabel. Desse stjernesystema er kjende som kontaktbinære sidan komponentstjernene ligg så tett at dei rører kvarandre. Dei varierer med ein kvart storleiksklasse kring ein gjennomsnittleg tilsynelatande storleiksklasse på 4,83 kvar sjuande time. Stjernesystemet ligg 98 lysår unna. Spektralklassen er F4VFe-0.8+. I sørenden av stjernebiletet ligg stjernene Eta¹ og Eta² Coronae Australis, som dannar ei optisk dobbeltstjerne. Med ein storleiksklasse på 5,1 og 5,5, er dei mogeleg å skjelne med det nakne auga, og begge er kvite. Kappa Coronae Australis er ei lett oppløysleleg optisk dobbeltstjerne. Komponentane er 5,7 og 6,3 og dei ligg høvesvis 1700 og 490 lysår unna. Dei har ein vinkel på 359 grader og er skilde frå kvarandre med 21,6 bogesekund. Kappa² er den lysare av dei to og er meir blåkvit, med spektralklasse B9V, medan Kappa¹ har spektralklasse A0III. 202 lysår unna ligg Lambda Coronae Australis og er dobbelt delbar i små teleskop. Hovudstjerna er ei kvit stjerne med spektralklasse A2Vn og storleiksklasse på 5,1, medan følgjestjerna har ein storleiksklasse på 9,7. Dei to komponentane er skilde med 29,2 bogesekund med ein vinkel på 214 grader.

Zeta Coronae Australis er ei raskt roterande hovudseriestjerne med ein tilsynelatande storleiksklasse på 4,8, 221,7 lysår frå jorda. Stjerna har uskarpe linjer i hydrogenspekteret på grunn av rotasjonen. Spektralklassen er B9V. Theta Coronae Australis ligg lenger vest og er ei gul kjempe med spektralklasse G8III og tilsynelatande storleiksklasse 4,62. Corona Australis har òg RX J1856.5-3754, ei isolert nøytronstjerne som ein trur ligg 460 (±130) lysår, unna, med ein diameter på 14 km. Ein trudde tidlegare dette var ei særstjerne, men dette er blitt avvist.

Djupromsobjekt

R Coronae Australis området frå La Silla-observatoriet.

Nord i stjernebiletet ligg Corona Australis molekylsky, ei mørk molekylsky med mange inneslutta refleksjonståker, inkludert NGC 6729, NGC 6726–7 og IC 4812. Det er eut stjernedannande område på kring 7000 M_☉, og inneheld Herbig–Haro-objekt (protostjerner) og mange særs unge stjerner. Det ligg kring 430 lysår unna, og er eit av dei næraste stjernedannande områda til solsystemet vårt. Dei tilknytte NGC 6726 og 6727, i lag med den ikkje-tilknytte NGC 6729, vart først registrert av Johann Friedrich Julius Schmidt i 1865. Coronethopen, som ligg kring 554 lysår unna ved kanten av Gouldbeltet, vert òg nytta til å studere stjerne- og protoplanetarisk skjeve-danning.

R Coronae Australis er ei irregulær variabel stjerne som varierer i storleiksklasse frå 9,7 til 13,9. Ho blåkvit med spektralklasse B5IIIpe. Ho er ei særs ung stjerne og akkumulerer framleis interstellart stoff. Ho er ligg bakom og lyser opp den kringliggande stjernetåka NGC 6729, som lyser opp og blir mørkare i lag med stjerna. Stjernetåka vert ofte samanlikna med ein komet på grunn av utsjånaden i eit teleskop, sidan ho er fem gonger så lang som ho er brei. S Coronae Australis er ein klasse G-dverg i same feltet som R, og er ei T Tauri-stjerne. I nærleiken lyser ei anna ung, variabel stjerne, TY Coronae Australis, opp ei anna stjernetåke: refleksjonståka NGC 6726–7. TY Coronae Australis varierer ujamnt mellom storleiksklassane 8,7 og 12,4, og lysstyrken til stjernetåka varierer i lag med stjerna. Ho er blåkvit med spektralklasse B8e. Dei største av dei unge stjernene i regionen, R, S, T Coronae Australis, TY og VV Coronae Australis, kastar alle ut jettar av materiale som får det kringliggande støvet og gassen til å samle seg saman og danne Herbig–Haro-objekt, og ein har identifisert mange slike i nærleiken. I nærleiken til tåkene ligg kulehopen NGC 6723, som i røynda ligg i nabo-stjernebiletet Skytten og er mykje lengre unna.

Nær Epsilon og Gamma Coronae Australis ligg Bernes 157, ei mørk tåke og stjernedannande område. Det er ei stor stjernetåke, 55 gangar 18 bogeminutt, med fleire stjerner kring storleiksklasse 13. Desse stjernene er blitt dimma opp til 8 storleiksklassar av støvet i tåka.

IC 1297 er ei planetarisk tåke med tilsynelatande storleiksklasse 10,7, som ser ut som eit grønfarga, rundt objekt i kraftige amatørinstrument. Tåka ligg kring den variable stjerna RU Coronae Australis, som har ein midla tilsynelatande storleiksklasse på 12,9 og er ei klasse WC Wolf–Rayet-stjerne. IC 1297 er lita, berre kring 7 bogesekund i diameter; og er blitt skildra som «ein firkant med avrunda kantar», strekt i nord-sør-retninga. Fargane er blitt skildra som blå, blågrøn og grønaktig blå.

Siden Den sørlege krona ligg nær Mjølkevegen er det få galaksar å sjå. NGC 6768 er eit objekt med storleiksklasse 11,2, 35 minuttgrader sør for IC 1297. Han består av to galaksar som flyt saman, den eine ein langstrekt elliptisk galakse med klasse E4 og den andre ein linseforma galakse med klasse S0. IC 4808 er ein galakse med tilsynelatande storleiksklasse 12,9 på grensa til Den sørlege krona til stjernebiletet Teleskopet, og 3,9 grader vest-sørvest for Beta Sagittarii. I amatørteleskop kan ein berre sjå ei antyding til spiralstrukturen. Han er 1,9 bogeminuttar ganger 0,8 bogeminuttar. Det sentrale område av galaksen verkar lysar i eit amatørinstrument, og heller nordaust til sørvest.

Søraust for Theta og sørvest for Eta ligg den opne hopen ESO 281-SC24, som består av den gule stjerna GSC 7914 178 1 med storleiklasse 9, og fem stjerner med storleiksklasse kring 10 og 11. Halvvegs mellom Theta Coronae Australis og Theta Scorpii ligg den tette kulehopen NGC 6541. Han har storleiksklasse 6,3 til 6,6, og er synleg i kikkertar og små teleskop. Han ligg kring 22 000 lysår unna, og er kring 100 lysår i diameter. Han er estimert til å vere kring 14 milliardar år gammal. NGC 6541 er 13,1 bogeminutt i diameter og er noko oppløyseleg i store amatørteleskop.

Meteorsvermar

Corona Austranidane er ein meteorsverm som finn sstad mellom 14. og 18. mars kvart år, med ein topp kring 16. mars. Denne meteorsvermen har ikkje mange meteorar per time. I 1953 og 1956 vart det observert høvesvis maks 6 og 4 meteorar per time. I 1992 vart det registrert opp mot 45 meteorar i timen. Corona Austranidane varierer mykje frå år til år.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Corona Australis» frå Wikipedia på engelsk, den 31. august 2015.

Kjelder

• Allen, Richard Hinckley (1963) [1899]. Star Names: Their Lore and Meaning (reprint utg.). New York, NY: Dover Publications. ISBN 978-0-486-21079-7. 
• Bagnall, Philip M. (2012). The Star Atlas Companion : What you need to know about the Constellations. Springer New York. ISBN 978-1-4614-0830-7. 
• Bakich, Michael E. (1995). The Cambridge Guide to the Constellations. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-44921-2. 
• Bakich, Michael E. (2010). 1,001 Celestial Wonders to See Before You Die. Springer Science + Business Media. ISBN 978-1-4419-1777-5. 
• Coe, Steven R. (2007). Nebulae and how to observe them. Astronomers' observing guides. New York, New York: Springer. ISBN 978-1-84628-482-3. 
• doi:10.1086/340368 10.1086/340368
  
• doi:10.1071/PH560471 10.1071/PH560471
  
• Falkner, David E. (2011). The Mythology of the Night Sky: An Amateur Astronomer's Guide to the Ancient Greek and Roman Legends. New York, New York: Springer. ISBN 978-1-4614-0136-0. 
• Griffiths, Martin (2012). Planetary Nebulae and How to Observe Them. Springer. ISBN 978-1-4614-1781-1. 
• Hamacher, Duane W.; Frew, David J. (2010). «An Aboriginal Australian Record of the Great Eruption of Eta Carinae» (PDF). Journal of Astronomical History & Heritage 13 (3): 220–234. Bibcode:2010JAHH...13..220H. arXiv:1010.4610. 
• doi:10.1111/j.1365-2966.2006.11376.x 10.1111/j.1365-2966.2006.11376.x
  
• Jenniskens, Peter (July 1994). «Meteor stream activity I. The annual streams». Astronomy and Astrophysics 287: 990–1013. Bibcode:1994A&A...287..990 . 
• doi:10.1111/j.1365-2966.2010.16316.x 10.1111/j.1365-2966.2010.16316.x
  
• Makemson, Maud Worcester (1941). The Morning Star Rises: an account of Polynesian astronomy. Yale University Press. 
• Malin, David; Frew, David J. (1995). Hartung's Astronomical Objects for Southern Telescopes: A Handbook for Amateur Observers. Cambridge, Storbritannia: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-55491-6. 
• Malin, David (August 2010). «The Corona Australis stjernetåke (NGC 6726-27-29)». Australian Astronomical Observatory. Henta 4 July 2012. 
• Moore, Patrick; Tirion, Wil (1997). Cambridge Guide to Stars and Planets. Cambridge, Storbritannia: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-58582-8. 
• Moore, Patrick (2000). The Data Book of Astronomy. Institute of Physics Publishing. ISBN 978-0-7503-0620-1. 
• Moore, Patrick (2000). Stargazing: Astronomy without a Telescope. Cambridge, Storbritannia: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-79445-9. 
• Moore, Patrick (2005). The Observer's Year: 3,6 Nights of the Universe. Springer. ISBN 978-1-85233-884-8. 
• Moore, Patrick; Rees, Robin (2011). Patrick Moore's Data Book of Astronomy. Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-04070-9. 
• Motz, Lloyd; Nathanson, Carol (1988). The Constellations. New York City: Doubleday. ISBN 978-0-385-17600-2. 
• Motz, Lloyd; Nathanson, Carol (1991). The Constellations: An Enthusiast's Guide to the Night Sky. London, Storbritannia: Aurum Press. ISBN 978-1-85410-088-7. 
• O'Meara, Stephen James (2002). The Caldwell Objects. Cambridge, Storbritannia: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-82796-6. 
• O'Meara, Stephen James (2011). Deep-Sky Companions: The Secret Deep. Cambridge, Storbritannia: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-19876-9. 
• Porter, Deborah Lynn (1996). From Deluge to Discourse: Myth, History, and the Generation of Chinese Fiction. Albany, New York: SUNY Press. ISBN 978-0-7914-3034-7. 
• Reipurth, Bo, red. (2008). «The Corona Australis Star Forming Region». Handbook of Star Forming Regions. II: The Southern Sky. ASP Monograph Publications. 
• Ridpath, Ian; Tirion, Wil (2007). Stars and Planets Guide. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-13556-4. 
• Rogers, J. H. (1998). «Origins of the ancient stjernebiletes: I. The Mesopotamian traditions». Journal of the British Astronomical Association 108 (1): 9–28. Bibcode:1998JBAA..108....9R. 
• Rogers, L. J.; Keay, C. S. L. (1993). Stohl, J.; Williams, I.P., red. «Observations of some southern hemisphere meteor showers». Meteoroids and their parent bodies, Proceedings of the International Astronomical Symposium held at Smolenice, Slovakia, July 6–12, 1992: 273–276. Bibcode:1993mtpb.conf..273R. 
• Royer, F.; Zorec, J.; Gómez, A.E. (February 2007). «Rotational velocities of klasse A-stjernes. III. Velocity distributions» (PDF) 463 (2). Astronomy and Astrophysics: 671–682. Bibcode:2007A&A...463..671R. arXiv:astro-ph/0610785. doi:10.1051/0004-6361:20065224. 
• Russell, Henry Norris (October 1922). «The new international symbols for stjernebiletets». Popular Astronomy 30: 469. Bibcode:1922PA.....30..469R. 
• Sherrod, P. Clay; Koed, Thomas L. (2003). A Complete Manual of Amateur Astronomy: Tools and Techniques for Astronomical Observations. Courier Dover Publications. ISBN 978-0-486-42820-8. 
• Simpson, Phil (2012). Guidebook to the Constellations : Telescopic Sights, Tales, and Myths. Springer New York. ISBN 978-1-4419-6940-8. 
• Staal, Julius D. W. (1988). The New Patterns in the Sky: Myths and Legends of the Stars. McDonald and Woodward Publishing Company. ISBN 978-0-939923-04-5. 
• Steinicke, Wolfgang (2010). Observing and Cataloging Nebulae and Star Clusters: From Herschel to Dreyer. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-19267-5. 
• Wagman, Morton (2003). Lost Stars: Lost, Missing and Troublesome Stars from the Catalogues of Johannes Bayer, Nicholas Louis de Lacaille, John Flamsteed, and Sundry Others. Blacksburg, VA: The McDonald & Woodward Publishing Company. ISBN 978-0-939923-78-6. 
• doi:10.1086/425493 10.1086/425493
  
• doi:10.1071/PH570299 10.1071/PH570299
  

Nettkjelder

• «AEEA (Activities of Exhibition and Education in Astronomy) 天文教育資訊網 2006 年 7 月 2 日» (på kinesisk). 2006. Henta 15. juli 2012. 
• Bakich, Michael E. (25. juni 2009). «Podcast: Night-sky targets for June 26 – July 3, 2009». Astronomy. Henta 21 August 2012.  (krev abonnement)
• Bakich, Michael E. (26. august 2010). «Observing podcast: Corona Australis, the Castaway Cluster, and the Red Spider Nebula». Henta 21 August 2012.  (krev abonnement)
• Bakich, Michael E. (18. august 2011). «Open cluster M26, kulehop M56, and spiralgalakse IC 4808». Astronomy. Henta 21 August 2012.  (krev abonnement)
• Bakich, Michael E. (5. juli 2012). «Globular cluster NGC 6541, planetary nebula NGC 6563, and irregular galaxy IC 4662». Astronomy. Henta 21. august 2012.  (krev abonnement)
• Hamacher, Duane (28. mars 2011). «Impact Craters in Aboriginal Dreamings, Part 2: Tnorala (Gosses Bluff)». Australian Aboriginal Astronomy. Aboriginal Astronomy Project. Henta 24. september 2012. 
• «Corona Australis, stjernebilete boundary». The Constellations. International Astronomical Union. Henta 3. juli 2012. 
• Kaler, Jim. «Alfecca Meridiana». Stars. University of Illinois. Henta 15. august 2012. 
• Kaler, Jim. «Beta Coronae Australis». Stars. University of Illinois. Henta 5. juli 2012. 
• Kaler, Jim. «Epsilon Coronae Australis». Stars. University of Illinois. Henta 5. juli 2012. 
• Jet Propulsion Laboratory (2011). «Classifications for NGC 6768: 2 Classifications found in NED». NASA/IPAC Extragalactic Database. California Institute of Technology/National Aeronautics and Space Administration. Henta 20. august 2012. 
• Lloyd, Lucy (11. oktober 1873). «Story: ≠nabbe ta !nu (Corona Australis)». The Digital Bleek & Lloyd. University of Cape Town. Henta 16. august 2012. 
• Ridpath, Ian. «Constellations». Henta 25. august 2012. 
• Ridpath, Ian (1988). «Corona Australis». Star Tales. Henta 3. juli 2012. 
• Streicher, Magda (August 2008). «The Southern Queen’s Crown» (PDF). Deepsky Delights. The Astronomical Society of Southern Africa. Henta 17. august 2012. 

SIMBAD

• «Alfa Coronae Australis». SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Henta 3 July 2012. 
• «Beta Coronae Australis». SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Henta 3 July 2012. 
• «LTT 7565 (Gamma Coronae Australis)». SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Henta 3 July 2012. 
• «HR 7226 (Gamma Coronae Australis A)». SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Henta 3 July 2012. 
• «HR 7227 (Gamma Coronae Australis B)». SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Henta 3 July 2012. 
• «Epsilon Coronae Australis». SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Henta 5 July 2012. 
• «HR 6953 (Kappa² Coronae Australis)». SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Henta 17 August 2012. 
• «HR 6952 (Kappa¹ Coronae Australis)». SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Henta 17 August 2012. 
• «Lambda Coronae Australis». SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Henta 21 July 2012. 
• «HR 7050 (Mu Coronae Australis)». SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Henta 8 September 2012. 
• «Zeta Coronae Australis». SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Henta 9 July 2012. 
• «Theta Coronae Australis». SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Henta 15 August 2012. 
• «R Coronae Australis». SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Henta 4 July 2012. 
• «TY Coronae Australis». SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Henta 6 July 2012. 
• «RU Coronae Australis». SIMBAD Astronomical Database. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Henta 11 July 2012. 

Bakgrunnsstoff

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Den sørlege krona

• Fotografisk guide til stjerneteikna: Den sørlege korna
• Bilete av Den sørlege krona
• Den sørlege krona på Constellation Guide