Røyskatten

Røyskatten, Kjos-hjasen, Halvbror til Reven eller Floketjønn er ein gangar som finst i mange variantar i Telemark, Hordaland, Setesdal og Hallingdal. Slåtten er spela både som gangar og lausslått i 2/4-takt, og mykje tyder på at han har vore i bruk minst sidan 1700-talet. Hardingfeleverket har lista opp tolv variantar under gruppenummer 156. På grunn av melodisk slektskap er det naturleg å halde gruppe 125 (Eglefisken) saman med denne, slik at det i alt blir 15 variantar av slåtten. Namnet Kjos-hjasen knyter slåtten til spelemannen Jon Kjos, som levde i andre halvdel av 1700-talet, og som var første læraren til Myllarguten (Hjase er eit telemarksord for hare). Dette namnet skriv seg truleg frå Myllarguten, som heldt mykje av "kjoseslåttane". Dei formene som ber det namnet er nok etter han. Namnet Floketjønn er knytt til forma etter Håvard Gibøen. Det er ikkje utenkjeleg at Myllarguten hadde slåtten med seg vest til Hardanger på spelferdene sine og lærte han bort der.

Den mest kjende forma av slåtten er elles frå Setesdal. Røysekatten var eit tilnamn på ein stordansar frå Gol som levde på same tid som Rotneims-Knut. I spelemannsmiljø finst det ein ståande vits knytt til desse slåttenamna: ”Røyskatten, er ikkje det halvbror til reven?”

Variantgruppe 125

a: Sevle'n etter Tor Grimsgard, Nes i Hallingdal. Nedskrift Arne Bjørndal 1919 (B 354). Grimsgard lærte slåtten av Gudbrand Skjellerud i 1870. Slåttenamnet skriv seg frå kjempekaren og lausdansaren Ola Olsson Sevle frå Nore, som vart avretta i 1834. Namnet er elles knytt til hallingen Sevliden.
b: Stubbe-Hans, etter Johan Kleven, Krødsherad. Nedskrift Truls Ørpen 1920 (Ø 107). Kleven hadde slåtten etter faren, Gamle-Kleven. Stubbe-Hans var ein meisterdansar, som støtt ville ha denne slåtten å danse etter. «Han flaug over bord og benker og kneggja som ein hest av kjæte». Særskild gode dansar vart og kalla opp etter han.
c: Eglefisken etter Engebret Ødegård, Flå. Nedskrift Truls Ørpen 1945. Ødegård hadde slåtten etter faren Knut Ødegård. Ein ”eglefisk” er ein ”eglen” (trettekjær) person.

Variantgruppe 156

a: Gauslåen etter Knut Heddi, Rysstad, Setesdal. Nedskrift Arne Bjørndal 1917 (B 164). Heddi hadde slåtten etter Borgar Knutsson Hovi, som hadde fått han frå Faremoane. «Slåtten er og kalla Fossegrimen, men dette er venteleg eit nyare namn».
b: Halvbror til Reven etter Dreng Ose, Setesdal. Nedskrift Eivind Groven 1934 (G 944). Namnet Halvbror til Reven vart nytta på eit radioprogram om folkemusikk, der ei innspeling av denne slåtten var kjenningsmelodi.
d: Gauslåen etter Andres K. Rysstad, Setesdal. Nedskrift Eivind Groven 1955 etter opptak i NRK (G 1064). Rysstad hadde slåtten etter Halvor Rysstad. Slenger noko inn på gangaren Fossegrimen.
d: Gauslåen etter Gunnar Austegard, Hornnes, Setesdal. Nedskrift Eivind Groven 1955 etter opptak i NRK (G 1036).
e: Røyskatten etter Per Sandnes, Lærdal. Nedskrift Arne Bjørndal 1922 (B 544). Sandnes hadde slåtten etter far sin, Ola Hanson Sandnes, som hadde lært han av vangsgjeldingen Ola Strand.
f: Røyskatten etter Johan Kleven. Nedskrift Truls Ørpen (Ø 121). Kleven hadde slåtten etter faren Gamle-Kleven. «Det er ein gamal kryllingslått».
g: Høgseten etter Henrik Mjåtveit, Meland, Nordhordland. Nedskrift Arne Bjørndal 1930. Mjåtveit hadde slåtten etter bestefaren Per Mjåtveit. Slåttenamnet skriv seg frå ein spelemann frå Samnanger, som truleg var kjelde til slåtten.
h: Kjos-hjasen etter Olav R. Berge, Rauland. Nedskrift Eivind Groven 1919 (G 607). Namnet er etter Jon Kjos, og kjelda til slåtten er truleg Myllarguten.
i: Kjos-hjasen etter Halvor Bråten, Sauherad. Nedskrift Eivind Groven 1921 (G 462).
j: Kjos-hjasen etter Olav Groven, Lårdal. Nedskrift Eivind Groven 1955 etter minne (G 1038).
k: Kjos-hjasen etter Torkjell Haugerud, Seljord. Nedskrift Eivind Groven 1956 etter opptak i NRK (G 1070).
l:Floketjønn etter Johannes Dale, Tinn. Dale hadde slåtten etter bestefaren Knut Dale, som hadde han etter Håvard Gibøen. Gibøen visste at kona hans var vond på han av di han hadde vore lenge på spelferd. Difor sette han seg ned attmed Floketjønn og spela på denne slåtten. Det var dei som høyrde dette og fekk han heim. Då kona hans Håvard fekk høyre slåtten, vart ho blid att, og sidan vart han heitande «Floketjønn». Halvor Vestafor skal og ha berga livet med denne slåtten, og difor er han og kalla «frelsaren».