Sepphoris

Sepphoris (gammalgresk Σέπφωρις), òg kalla Tzippori (hebraisk צִפּוֹרִי), Diokesaraea (gammalgresk Διοκαισάρεια) og Saffuriya (arabisk صفورية, Safurriya og Suffurriye) er ein landsby og ein arkeologisk stad som ligg sentralt i Galilea i Israel, 6 km nord-nordvest for Nasaret. Han ligg 286 meter over havet og ligg oppom Beit Netofa-dalen. Staden har ei rik historie med spor frå hellenistisk, jødisk, romersk, bysantinsk, islamsk, krosstog, arabisk og osmansk tid. I kristen tradisjon er det trudd å vere fødestaden til Jomfru Maria, og landsbyen der heilage Anna og Joakim ofte vert sagt å ha budd.

Sepphoris
landsby
Land	Israel
Distrikt	Nord distrikt
Kommune	Jezreeldalen regionale kommune
Del av	Nedre Galilea
Koordinatar	32°45′10.4″N 35°16′46.2″E
Sepphoris 32.753055555556°N 35.279166666667°E / 32.753055555556; 35.279166666667
Kart som viser Sepphoris. Kart som viser Sepphoris.
Wikimedia Commons: Tzippori

Kvinnebilde frå eit mosaikkgolv i Sepphoris, ofte omtalt som «Mona Lisa frå Galilea».

Av kjende bygg på staden finn ein eit romersk teater, to tidlege kristne kyrkjer, ei krossfararborg som vart renovert av Daher el-Omar på 1700-talet, og over seksti forskjellige mosaikkar, datert frå 200- til 500-talet evt.

Etter Bar Kokhba-opprøret i 132–135, var Sepphoris eit av sentera i Galilea der rabbinarfamiliane frå Judea flytta til. Det er avdekt ruinar av ei synagoge frå 500-talet i dei nedre delane av staden. På 600-talet vart byen erobra av arabiske kalifat, i lag med resten av Palestina. Dei arabiske og islamske imperia styrte området fram til slutten av første verdskrigen, utanom eit kort avbrot under krosstoga.

Fram til avfolkinga under den arabisk-israelske krigen i 1948, Saffuriya var ein palestinsk arabisk landsby. Moshav Tzippori vart grunnlagd nær staden i 1949. Han er underlagt Jezreeldalen regionale kommune og hadde i 2006 eit folketal på 616. Landsbyen ligg der den tidlegare arabiske landsbyen låg og vart erklært ein nasjonalpark i 1992

Historie

Tidleg historie

Keramikkfunn i Sepphoris indikerer at staden var busett så tidleg som jernalderen, 1 000-586 fvt.. Dei eldste spora etter bygningar på staden er frå 300-talet i hellenistisk tid. Bibelen nemner ikkje byen. I 104 fvt. erobra det judeiske dynastiet til hashmonane Galilea leia av anten Aleksander Jannaeus eller Aristobulus I og på denne tida kan byen ha blitt styrt av ein kvartermeister, truleg jødisk, og midt på det første hundreåret fvt., etter felttoga til Pompeius, kom det under romersk styre i 63 fvt. og vart ein av fem synodar i det romersk styrte syrisk-palestinske Midtausten. Den romerske vasallkongen Herodes den store erobra byen i 37 fvt. etter at ein partiansk fullmektig, den hashmoneiske Antigonus II Mattathias, hadde sett inn ein garnison der. Byen vart kalla Sepphoris frå ordet tzippori, ein variant av det hebraiske ordet for fugl, tsippor, kanskje fordi han står «på toppen av eit fjell, som ein fugl».

Det gamle Galilea

Etter Herodes døydde i 4 fvt., skal ein Judas, son av ein lokal banditt, Ezekias, ha angripe Sepphoris, som då var det administrative senteret i Galilea, og plyndra skattkammeret og våpena deira. Han væpna så følgjarane sine i eit opprør mot styret til Herodes. Den romerske guvernøren i Syria, Varus skal i følgje Josefus - kanske i ei overdriving, sidan ein har ikkje funne arkeologiske funn som stadfestar dette - ha brend ned byen og seld innbyggjarane som slavar. Etter sonen til Herodes, Herodes Antipas vart tetrark, eller guvernør, og erklærte at det nye namnet på byen var Autocratoris, og bygde han om som eit «Ornament for Galilea» (Josefus, Ant. 18.27). Ein trur at ein gammal veg mellom Sepphoris og Legio, og vidare sørover til Samaria-Sebastia, vart brulagt av romarane på denne tida Den nye folkesetnaden var lojale til Roma.

På Jesus si tid var Sepphoris ein stor, romerskpåverka by. Reza Aslan skildrar han på Jesus si tid som følgjande:

Rik, kosmopolitisk, djupt påverka av gresk kultur, med folk av mange rasar og religionar. Jødane i Sepphoris var produktet var den herodiske samfunnsrevolusjonen - dei nyrike som steig til makta etter Herodes massakrerte det gamle prestelege aristokratiet.

Det er foreslått at Jesus, medan han budde i Nasaret, kan ha arbeidd som handverkar i Sepphoris, der det i ungdomen hans gjekk føre seg 'det største restaurasjonsprosjektet' på hans tid. Arkeologiske undersøkingar av staden har ført til mange debattar om korleis denne byen kan ha påverka Jesus, og kasta lys over skilnader i det galileiske samfunnet.

Innbyggjarane i Sepphoris var ikkje med i det store jødiske opprøret mot det romerske styret i 66 evt. Den romersk legaten i Syria, Cestius Gallus, tok livet av kring 2 000 «røvarar og opprørar» i området, og selde innbyggjarane som slavar. Josefus, ein son av presteeliten i Jerusalem, vart send nord for å rekruttere folk i Galilea til opprøret, men klarte det berre delvis. Han prøvde to gonger å erobre Sepphoris, men klarte ikkje å erobre byen, første gongen på grunn av hard galileisk mostand, det andre fordi ein garnison kom til for å assistere forsvaret av byen. Kring opprøret hadde Sepphoris eit romersk teater og frå seinare tid er det funne bad og mosaikkgolv som syner menneskefigurar. Sepphoris og Jerusalem kan ha symbolisert eit kulturelt skilje mellom dei som prøvde å unngå kontakt med den kringliggande romerske kulturen og dei som til ein viss grad tok opp somme aspekt ved denne kulturen. Romarane vart avviste av Sepphoris og vart tvungen til å slå leir utafor byen, og Josefus gjekk vidare til Jotapata, som verka interessert i opprøret. Kringsetjinga av Jotapata enda den 20. juli 67 evt. Byar og landsbyar som ikkje deltok i opprøret vart sparte og i Galilea gjaldt dette dei fleste. Myntar prega i byen kring det store opprøret, bar inskripsjonen Neronias og Eirenopolis, «Fredsbyen».

Like før Bar Kokhba-opprøret, vart namnet på byen endra til Diocaesarea på Hadrian si tid, til ære for Zevs og den romersk keisaren. Etter opprøret i 132–135 slo mange jødiske flyktningar frå det øydelagde Judea seg ned her og gjorde byen til eit senter før jødedom. Rabbi Yehuda Hanasi, ein av dei som kompilerte Mishnah, ein kommentar til Torah, flytta til Sepphoris, i lag med Sanhedrin, den høgaste jødiske religiøse retten. Før dei flytta til Tiberias i 150 låg òg nokre jødiske utdanningsakademi, yeshivot, òg her. Galilea var hovudsakleg busett av jødar frå slutten av 100-talet til til 300-talet evt. Byen utvikla seg òg til ein travel handelsmetropol sidan han låg nær dei viktige handelsrutene gjennom Galilea. Hellenistiske og jødiske folk var blanda saman i dagleglivet, samstundes som jødane, heidningane og dei kristne heldt kvar sin identitet.

Diocaesarea var øydelagd av jordskjelvet i Galilea i 363, men vart bygd opp etter kort tid, og vart verande eit stort jødisk samfunn i Galilea, både sosialt, kommersielt og andeleg.

Islamsk erobring og krosstoga

Ya'qubi skreiv at Saffuriyyah vart teken under den første erobringa til arabarane i Palestina, i 634. Byen vart ein del av det stadig større kalifatet til omajadane, og al-jund-myntar vart prega av dei nye herskarane. Saffuriya dreiv handel med andre delar av riket på den tida, til dømes bar folk i Medina kapper laga i Saffuriyya. Omajadaestyret vart erstatta av abbasidane og arabarar og dei islamske dynastia heldt fram å ha kontroll over byen heilt fram til fyrste verdskrigen, utan om eit kort avbrekk under krosstoga. I denne perioden vart byen kjend under det semittiske namnet Saffuriya. Etter dette vart regionen kontrollert av britane som styrte det Det britiske mandatet fram til Staten Israel vart oppretta i 1948.

Tidleg på 1100-talet kom krossfararane til Palestina. Dei bygde ei borg og eit vakttårn på toppen av åsen oppom Saffuriya, og tileigna det til Anna og Joachim, som skal ha vore foreldra til Jomfru Maria. Dette vart ein av dei lokale basane deira i kongedømet Jerusalem og dei kalla byen La Sephorie. I 1187 vart krossfararane sende ut frå La Sephorie for å kjempe i slaget ved Hattin. Etter nederlaget til krossfararane for Saladin, sultanen til ajjubidane, vart byen kalla Saffuriya. På 1400-talet kom Saffuriya under osmanarane. Det vart verande eit bispesete for den katolske kyrkja under namnet Diocaesarea i Palaestina.

Dei 1300 åra mellom styret til Herodes Antipas og Det osmanske riket var byen eit blømande senter for læring, med ein mangfaldig, multietnisk og fleirreligiøst folkesetnad på 30 000, som levde fredeleg saman.

Moderne historie

Saffuriya kom under styret til Det osmanske riket etter at dei slo mamelukkane i slaget ved Marj Dabiq i 1516. Eit osmansk dekret frå 1572 skildrar Saffuriyya som ein av fleire landsbyar i Safad sanjak, som var ein del av Qaysi-fraksjonen og som gjorde opprør mot dei osmanske styresmaktene. På slutten av 1500-talet var folketalet 366 familiar og 34 ungkarar, alle muslimar. Saffuriyya var større enn nabobyen Nasaret, men mindre enn Kafr Kanna. Mange viktige vitskapsmenn kom frå landsbyen i denne tida, inkludert qadi, al-Baq'a al-Saffuri (død 1625) og Ahmad al-Sharif (død 1633), ein diktar og qadi.

Det er rapportert at Daher el-Omar, som voks opp i byen, i 1745 bygde ei borg på ein åstopp oppom Saffuriya. Tidleg på 1800-talet skreiv den britiske reisande J. Buckingham at alle innbyggjarane i Saffuriya var muslimar og at huset til St. Anna var heilt øydelagd.

Seint på 1800-talet vart Saffuriyya skildra som ein landsby av stein og leire, i ei åsside. I landsbyen låg ruinar av St. Anna-kyrkja og eit firkanta tårn, som skal ha blitt bygd midt på 1700-talet. Landsbyen hadde eit estimert folketal på 2 500 innbyggjarar, som dyrka oliventre. I 1900 vart det bygd ein grunnskule for gutar, og seinare ein skule for jenter. Ein lokal kommune vart grunnlagd i 1923.

Sjølv om byen mista statusen som eit viktig kultursenter under osmanarane (1517–1918) og Det britiske mandatet (1918–1948), blømde jordbruket i landsbyen. Granateple, oliven og kveite frå Saffuriyya var kjend i heile Galilea.

Sommaren 1931 byrja arkeologen Leroy Waterman dei første utgravingane i Saffuriya, og gravde opp delar av skuleplassen, der den tidlegare krossfararborga låg.

I 1944/45 vart i alt 21 841 dekar av landområdet til landsbyen nytta til dyrking av korn, 5 310 dekar var kunstig vatna eller nytta til hagar, hovudsakleg oliventre. I 1948 var Saffuriya den største landsbyen i Galilea både i areal og folketal, og det var estimert at 4 000 arabarar budde her.

Den 1. juli 1948, under den arabisk-israelske krigen i 1948, vart landsbyen bomba av israelske fly. Den 16. juli vart han erobra av israelske styrkar i lag med resten av nedre Galilea i Operasjon Dekel. Landsbybuarane gjorde noko motstand og klarte å øydeleggje fleire pansra køyretøy i eit bakhaldsåtak. Etter motstanden kollapsa, flykta alle utanom 80 innybggjarar. Somme la i veg nordover mot Libanon, og slo seg til slutt ned i flyktningleirane Ain al-Hilweh og Shatila og Sabra i Libanon. Andre flykta sørover til Nasaret og den omliggande landsbygda. Etter åtaket kom landsbybuarane heim att, men vart kasta ut igjen i september 1948. Den 7. januar 1949 vart 14 innbyggjarar deporterte og dei attverande 550 vart flytta til kringliggande arabiske landsbyar som 'Illut. Mange slo seg ned i Nasaret i ein bydel som no heiter al-Safafira då mange folk frå Saffuriyya alt budde der. Sidan dei israelske styresmaktene reknar dei som fråverande, kan dei ikkje kome attende til dei gamle heimane sine og har ingen løyve til å få dei attende.

Området vart verande i unntakstilstand fram til 1966.

Staden der den arabiske landsbyen låg vart planta med furutre. Den 20. februar 1949 vart den israelske moshaven Tzippori grunnlagd søraust for den tidlegare landsbyen. Granateple- og oliventrelundane vart erstatta av åkrar og grassbakkar. Dei fleste ruinane av Saffuriya vart fjerna i 1960-åra i eit prosjekt for å fjerne fråflytta arabiske landsbyar.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Sepphoris» frå Wikipedia på engelsk, den 27. februar 2015.
  • Wikipedia på engelsk oppgav desse kjeldene:
• Batey, Richard A. (1991): Jesus and the Forgotten City: New Light on Sepphoris and the Urban World of Jesus, Grand Rapids, Mich.: Baker Book House.
• Benveniśtî, Mêrôn (2002). Sacred landscape: the buried history of the Holy Land since 1948 (Illustrated utg.). University of California Press. ISBN 9780520234222. 
• Buckingham, James Silk (1821): Travels in Palestina Through the Countries of Bashan and Gilead, East of the Jordan River, Including a Visit to the Cities of Geraza and Gamala in the Decapolis
• Chancey, Mark A. (2005). Greco-Roman culture and the Galilee of Jesus (Illustrated utg.). Cambridge University Press. ISBN 9780521846479. 
• Crone, Patricia (2004). Mekkan trade and the rise of Islam. Gorgias Press. ISBN 9781593331023. 
• (IIED), International Institute for Environment & Development (1994). Evictions - 7010iied. IIED. ISBN 9781843690825. 
• Hadawi, Sami (1970). Village Statistics of 1945: A Classification of Land and Area ownership in Palestine. Palestinsk frigjeringsorganisasjon forskingssentral. 
• Heyd, Uriel (1960): Ottoman Documents on Palestine, 1552-1615, Oxford University Press, Oxford. Sitert i Petersen (2002)
• Horsley, Richard A. (1996): Archeology, History and Society in Galilee: The Social Context of Jesus and the Rabbis,Valley Forge, PA: Trinity Press International.
• Kacowicz, Arie Marcelo; Lutomski, Pawel (2007). Population resettlement in international conflicts: a comparative study (Illustrated utg.). Lexington Books. ISBN 9780739116074. 
• Khalidi, Walid (1992). All That Remains: The Palestinian Villages Occupied and Depopulated by Israel in 1948. Washington, D.C.: Institute for Palestine Studies. ISBN 0-88728-224-5. 
• le Strange, Guy (1890). Palestine Under the Moslems: A Description of Syria and the Holy Land from A.D. 650 to 1500. Committee of the Palestine Exploration Fund. 
• Morris, Benny (2004). The Birth of the Palestinian Refugee Problem Revisited. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-00967-6. 
• Petersen, Andrew (2002): A Gazetteer of Buildings in Moslem Palestine: Volume I (British Academy Monographs in Archeology)
• Reed, Jonathan (2002): Archeology and the Galilean Jesus: A Re-Examination of the Evidence, Harrisburg, PA, Trinity Press International.
• Richardson, Peter (1996). Herod: king of the jødar and friend of romarane (Illustrated utg.). University of South Carolina Press. ISBN 9781570031366. 
• Rowan, Yorke M.; Baram, Uzi (2004). Marketing heritage: archeology and the consumption of the past (Illustrated utg.). Rowman Altamira. ISBN 9780759103429. 

Bakgrunnsstoff

Reiseguide for Zippori frå Wikivoyage

• Tzippori utgravingsprosjekt - Det hebraiske universitetet i Jerusalem
• "Saffuriyya Palestine Remembered
• Saffuryeh, frå Dr. Moslih Kanaaneh
• Zippori Arkivert 2006-02-27 ved Wayback Machine. Hillel International
• Zippori Israelsk utanriksdepartement.
• «The Surprises of Sepphoris» PBS Frontline