Wikipedia

Zaha Hadid

irakisk arkitekt

Zaha Hadid (31. oktober 1950–31. mars 2016)[1] var ein irakisk-britisk arkitekt, kunstnar og designer, anerkjend som ein stor figur i arkitekturen på slutten av 1900- og og byrjinga av 2000-talet. Hadid blei fødd i Bagdad i Irak.[2] Ho studerte matematikk som bachelor og blei student ved Architectural Association School of Architecture i 1972. På leit etter eit alternativt system til tradisjonell arkitektonisk teikning, og påverka av suprematisme og russisk avantgarde, tok Hadid i bruk måling som designverktøy og abstraksjon som utforskingsprinsipp for å «gjenutforska dei avbrotne og uprøvde eksperimenta frå modernismen [...] for å avdekke nye felt innan bygging»).[a]

Zaha Hadid

Fødenamn Zaha Mohammad Hadid
زها حديد
Statsborgarskap Storbritannia, Irak
Fødd 31. oktober 1950
Bagdad
Død

31. mars 2016 (65 år)
Miami

Yrke arkitekt, designar, universitetslærar, smykkedesigner, kunstnar, bilethoggar, kunstmålar
Språk arabisk, engelsk
Medlem av Royal Academy of Arts
Religion Islam
Far Mohammed Ali Haded
Ektefelle ingen verdi
Nettstad http://www.zaha-hadid.com
Zaha Hadid på Commons

Ho blei kalla «Queen of Curves» i The Guardian,[4] som skreiv at ho "fridde arkitektonisk geometri, og gav det ei heilt ny uttrykksfull identitet".^ [5] Dei viktigaste verka hennar er London Aquatics Centre for olympiske leker i 2012, Broad Art Museum, MAXXI Museum i Roma og Guangzhou operahus.[6] Nokre av prisane hennar blei gjevne posthumt, mellom anna ein statuett ved Brit Awards 2017. Ho er òg blitt anerkjend av Forbes-lista i 2013 som ei av verdas mektigaste kvinner.[7][8][9] Nokre av bygningane hennar var framleis under bygging då ho døydde, som Daxing internasjonale lufthamn i Beijing og Al Wakrah Stadium (no Al Janoub) i Qatar, som blei bygd til fotball-VM 2022.[10][11][12]

Hadid var den fyrste kvinna som vann Pritzkerprisen, i 2004.[13] Ho vann den mest prestisjetunge arkitekturprisen i Storbritannia, Stirling-prisen, i 2010 og 2011. I 2012 blei ho gjort til dame av Elisabeth II for teneste til arkitekturen, og i februar 2016, ein månad før døden, blei ho den fyrste kvinna som blei tildelt Royal Gold Medal frå Royal Institute of British Architects (Ray Eames og Sheila O'Donnell hadde tidlegare fått han i lag med høvesvis Charles Eames og John Tuomey).[14][15][16]

Mange av arbeida til Hadid har berre eksistert som skissemateriale. Ho vert likevel rekna for å vere ein av dei mest banebrytande blant arkitektane i samtida si. Bygningane hennar er blitt kalla «distinkt nyfuturistiske», og karakterisert av dei «kraftfull, bogande formene i dei langstrekte strukturane hennar,»[17] med «talrike perspektivpunkt og fragmentert geometri som framkallar kaoset i moderne liv.»[18]

Liv og virke

endre

Bakgrunn

endre

Zaha Hadid blei fødd 31. oktober 1950 i Bagdad i Irak, i ein overklassefamilie.[19] Far hennar, Muhammad al-Hajj Husayn Hadid, var ein rik industrimann frå Mosul. Han grunnla den venstre-liberale al-Ahali-gruppa i 1932, ein viktig politisk organisasjon på 1930- og 1940-talet.[19] Han var medgrunnleggjar av det nasjonale demokratiske partiet i Irak[19] og var finansminister etter at monarken blei avsett ved det irakiske statskuppet i 1958 for regjeringa til general Abd al-Karim Qasim. Mor hennar, Wajiha al-Sabunji, var ein kunstnar frå Mosul,[20] medan broren hennar Foulath Hadid var ein skribent, revisor og ekspert på arabiske saker.[21] Hadid sa ein gong i eit intervju korleis dei tidlege barndomsreisene hennartil dei gamle sumeriske byane i sørlege Irak vekte ei interesse for arkitekturen. På 1960-talet var Hadid elev på internatskular i England og Sveits.[22][23][24] Hadid blei aldri gift og hadde ingen barn.[25]

Utdanning

endre

Hadid studerte matematikk ved det amerikanske universitetet i Beirut før ho flytta til London i 1972 for å studere ved Architectural Association School of Architecture.[20] Der studerte ho med Rem Koolhaas, Elia Zenghelis og Bernard Tschumi.[19] Den fyrste professoren hennar, Koolhaas, skildra henne ved avgangsseremonien som «ein planet i sin eigen bane».[19] Zenghelis skildra henne som den mest framståande eleven han nokon gong underviste i. «Me kalla henne oppfinnaren av 89 grader. Ingenting var nokon gong 90 grader. Ho hadde ein fantastisk visjon. Alle bygningane eksploderte i små små bitar.» Han sa at ho var mindre interessert i detaljer, som trapper. «Slik ho teikna ei trapp ville du slå hovudet mot taket, og rommet blei redusert og redusert, og du ville enda opp i det øvre hjørnet av taket. Ho kunne ikkje bry seg om små detaljer. Ho var opptatt av det større bildet, og når det galdt snikkararbeid visste ho at me kunne ordna det seinare. Ho hadde rett.»[19] Avhandlinga hennar, Malevich's Tektonik, var eit konsept og design for eit hotell på 14 nivå på Hungerford Bridge i London utført som eit akrylmåleri, inspirert av verka til suprematisten Kasimir Malevitsj.[26]

Etter å ha gått ut i 1977, byrja ho arbeida for dei tidlegare professorarne sine, Koolhaas og Zenghelis, ved Office for Metropolitan Architecture i Rotterdam i Nederland.[27] Gjennom tilknytinga til Koolhaas møtte ho arkitektingeniøren Peter Rice, som gav henne støtte og oppmuntring i dei tidlege stadia av karrieren.[19][24] Hadid blei naturalisert statsborgar i Storbritannia.[20][28] Ho opna sitt eige arkitektfirma, Zaha Hadid Architects, i London i 1980.[26] I løpet av det tidlege 1980-talet introduserte stilen til Hadid publikum til ein ny moderne arkitekturstil gjennom dei ekstremt detaljerte og profesjonelle skissene sine. På denne tida var folk fokuserte på postmodernistisk design, så designa hennar med ei anna tilnærming til arkitekturen skilde henne frå andre designarar.[24]

Ho byrja karrieren sin som lærar innan arkitektur, først ved Architectural Association, og så etterkvart ved Harvard Graduate School of Design, Cambridge University, University of Chicago, Hochschule für bildende Künste i Hamburg, University of Illinois i Chicago og Columbia University. Ho vann det tidlege ryet sitt med førelesningane sine og dei fargerike og radikale tidlege designa og prosjekta sine, som blei mykje omtalte i arkitektoniske tidsskrift, men stort sett ikkje bygde. Eit av dei ambisiøse, men ubygde prosjekta hennar var ein plan for Peak i Hong Kong (1983), og ein plan for eit operahus i Cardiff i Wales (1994). Særleg opplevingane i Cardiff var vanskelege, designet hennar blei vald som det beste av konkurransejuryen, men Millennium-kommisjonen, som verka som finansieringsorgan, nekta å betale for det, og oppdraget blei gjeve til ein annan og mindre ambisiøs arkitekt.[29] Hadid svarte på avgjerda med å spørja: «Vil dei berre ha middelmådigheit?»[30] I denne perioden bygde ryktet hennar i stor grad på undervisinga og dei fantasifulle og fargerike måleria ho laga av bygningar ho hadde foreslått. I 1988 blei det internasjonale ryktet hennar mykje styrka då ho blei vald til å visa teikningar og måleri som ein av sju arkitektar valde ut til å delta i utstillinga Deconstructivism in Architecture, kuratert av Philip Johnson og Mark Wigley ved Museum of Modern Art i New York.[6][31] Her blei Zaha Hadid, Frank Gehry, Peter Eisenman, Rem Koolhaas, Daniel Libeskind og Bernard Tschumi presenterte som framtidas dekonstruktivistar. Samtlege blei berømte arkitektar, men stilane deira skulle gli langt frå kvarandre. MoMa-utstillinga, ein konferanse ved Tate i London og pressedekkinga av arbeidet hennar byrja ikkje berre å få namnet hennar kjent i arkitekturverda, men gjorde at folk byrja knyta ein viss arkitekturstil til Hadid.[24]

Tidlege bygningar (1991-2005)

endre

Det kom til å dryge ganske lenge innan Hadid fekk nokon større bygning oppført, sjølv etter at ho var eit kjent namn blant arkitektar. Gjennombrotet kom i 1993 med ein brannstasjon i Weil am Rhein, som seinare er vorten eit møbelmuseum for det sveitsiske møbeldesignselskapet Vitra. Bygginga av Phaeno Science Centre i Wolfsburg i Tyskland byrja i 2000 og var ferdig i 2005. Bygningen er eit vitskapshus der barn og vaksne kan utføra vitskaplege eksperiment. Bygningen er opphøgd på kremmarhusliknande strukturar som inneheld entréar, butikkar med meir. Han har inga direkte tilknyting til miljøet rundt seg, men skapar sitt eige landskap ved hjelp av dekonstruktivistiske former. Dei organiske formene og funksjonaliteten til bygningen vert ein felles tråd med innhaldet hans.

Vitra brannstasjon (1991-1993)

endre
 
Vitra brannstasjon

Ein av dei fyrste kundane til Hadid var Rolf Fehlbaum, som var leiar for det sveitsiske møbelfirmaet Vitra, og seinare, frå 2004 til 2010, jurymedlem for den prestisjefulle Pritzkerprisen for arkitektur. I 1989 hadde Fehlbaum invitert Frank Gehry, som då var lite kjend, til å byggja eit designmuseum ved Vitra-fabrikken i Weil-am-Rhein. I 1993 bad han Hadid om å designa ein liten brannstasjon for verksemda. Designet hennar, laga av råbetong og glas, var eit skulpturelt verk som bestod av skarpe diagonale former som kolliderte i sentrum. Designplanane blei omtalte i arkitekturtidsskrift før bygginga av museet. Då det var fullført, var det berre brannstasjon i ein kort periode, ettersom Weil am Rhein snart opna sin eigen brannstasjon. I staden blei bygget gjort om til utstillingslokale, og stiller no ut verk av Gehry og andre kjende arkitektar. Bygget markerte byrjinga på arkitektkarrieren hennar.[31]

Spittelau viadukt husprosjekt (1994-2005)

endre

I 1994 fekk Hadid i oppdrag av byen Wien å designa og bygga ein plan i tre delar for byutvikling av eit område ved Donau-kanalen.[32] Rekkja av bygningar ligg langs Spittelauer Lände og kryssar og samverker med ein verna jernbaneviadukt utforma av den modernistiske arkitekten Otto Wagner.[33] Det fyrste designet bestod av fem fleirbruksbygningar, skildra som ein «skulptur-liknande overbygging» av den historiske Stadtbahn-jernbanen, og var utforma av Hadid si verksemd ZHA.[34] Hadid og den britiske arkitektoniske kunstnaren Brian Clarke, samarbeidde om å utvikla eit forslag til prosjektet som inkluderte integrerte kunstverk av Clarke som ein del av dei neo-futuristiske strukturane, med samanhengande glasmosaikk og tradisjonelt blyglas som er ein del det utvendige dekket og vindauga til komplekset.[35] Clarke utvikla ein ny type munnblåse glas til systemet, som han døypte 'Zaha-Glas'. [36] Prosjektet blei etterkvart redusert til tre bygningar. Etter fleire forseinkingar i bygginga stod det ferdig i 2006,[32] utan det integrerte kunstverket.

  •  
    Vitra brannstasjon i Weil am Rhein, Tyskland i 1991-1993. Dette var det fyrste bygningskomplekset til Hadid.
  •  
    Bergisel skihopp i Innsbruck i Austerrike (1999-2002)
  •  
    Contemporary Arts Center i Cincinnati i Ohio (1997-2003)
  •  
    Phaeno vitskapssenter i Wolfsburg i Tyskland (2005)
  •  
    Inne frå Phaeno Science Center
  •  
    Administrasjonsbygningen til BMW-fabrikken i Leipzig i Tyskland (2001-2005)
  •  
    Tilbygget til Ordrupgaard-museet i København i Danmark (2001-2005)
  •  
    Napoli Afragola-stasjonen i Afragola i Napoli i Italia

Prisar og utmerkingar

endre

Hadid blei også gjesteprofessor ved Universitet for anvendt kunst i Wien (Universität für angewandte Kunst Wien).

I 2012 blei Hadid utnemnd til kommandørdame (DBE) av Den britiske imperieordenen for innsatsen sin for arkitekturfaget.[37][38][39] Ho blei dimed høga opp i riddarstanden, og fekk retten til å føre tiltaleforma dame framfor namnet sitt.

Arkitektur (utval)

endre
 
Vitra brannstasjon i Weil am Rhein i Tyskland.
 
Beijing Daxing internasjonale lufthamn.

Innreiingar og anna

endre

Prisar og utmerkingar

endre

Merknadar

endre
  1. ↑ reinvestigate the aborted and untested experiments of Modernism [...] to unveil new fields of building.[3]

Kjelder

endre
  1. ↑ Architect Dame Zaha Hadid dies at 65, John Seabrook: Postscript: Zaha Hadid, 1950-2016, The New Yorker, 31. mars 2016.
  2. ↑ «Zaha Hadid | Biography, Buildings, Architecture, Death, & Facts | Britannica» (på engelsk). Henta 7 November 2022. 
  3. ↑ Serrazanetti, Francesca; Schubert, Matteo, red. (2011). Zaha Hadid: Inspiration and Process in Architecture. China: Moleskine. s. 56. ISBN 9788866130048. «Technology's rapid development and our ever-changing lifestyles created a fundamentally new and exhilarating backdrop for building, and in this new world context I felt we must reinvestigate the aborted and untested experiments of Modernism – not to resurrect them, but to unveil new fields of building.» 
  4. ↑ «Queen of the curve' Zaha Hadid died at aged 65 from heart attack». The Guardian. 29 November 2016. Henta 22. desember 2018. 
  5. ↑ Kimmelman, Michael (31 March 2016). «Zaha Hadid, Groundbreaking Architect, Dies at 65». The New York Times. ISSN 0362-4331. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Kamin, Blair (1. april 2016). «Visionary architect 1st woman to win Pritzker». Chicago Tribune. s. 7. 
  7. ↑ https://broadmuseum.msu.edu/about/zaha-hadid/
  8. ↑ https://www.zaha-hadid.com/awards/forbes-100-most-powerful-women/
  9. ↑ https://www.essentialmagazine.com/zaha-hadid/
  10. ↑ «Dame Zaha Hadid's Brit Awards statuette design unveiled». BBC News. 1 December 2016. Henta 22. desember 2018. 
  11. ↑ Joanna Walters. «New York Review of Books critic 'regrets error' in Zaha Hadid article». The Guardian (New York). Henta 22. desember 2018. 
  12. ↑ Johnson, Ian (24 November 2018). «Big New Airport Shows China's Strengths (and Weaknesses)». The New York Times. Henta 22. desember 2018. 
  13. ↑ Nonie Niesewand (March 2015). «Through the Glass Ceiling». Architectural Digest. Henta 22 December 2018. 
  14. ↑ «Dame Zaha Hadid awarded the Riba Gold Medal for architecture». BBC News. Henta 22 December 2018. 
  15. ↑ «Zaha Hadid: The woman who reshaped modern architecture». Al Jazeera. 31 May 2017. Henta 22 December 2018. 
  16. ↑ «Zaha Hadid receives Royal Gold Medal». 
  17. ↑ «New Building Concepts By Zaha Hadid» Arkivert 2015-02-23 ved Wayback Machine., Architect.net
  18. ↑ «Zaha Hadid (19 June–25 November 2007)». Design Museum.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 19,5 19,6 «A warped perspective». The Daily Telegraph. 16 August 2005. Henta 22 December 2018. 
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 «Zaha Hadid Biography». notablebiographies.com. Henta 22 December 2018. 
  21. ↑ «Obituary – 'Foulath Hadid: Writer and expert on Arab affairs'». The Independent. 11 October 2012. Arkivert frå originalen 7 May 2022. Henta 22 December 2018. 
  22. ↑ Qureshi, Huma (14 November 2012). «Zaha Hadid: 'Being an Arab and a woman is a double-edged sword'». The Guardian (på engelsk). ISSN 0261-3077. 
  23. ↑ «Iraqi-British Architect Zaha Hadid Dies of Heart Attack at 65». NDTV. Reuters. Henta 22 December 2018. 
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 Fontana-Giusti, Gordana (June 2016). «Zaha Hadid: 1950–2016». Architectural Research Quarterly (på engelsk) 20 (2): 95–98. ISSN 1359-1355. doi:10.1017/S1359135516000348. 
  25. ↑ Robert Booth (16 January 2017). «Zaha Hadid leaves £67m fortune, architect's will reveals». The Guardian. Henta 22. desember 2018. 
  26. ↑ 26,0 26,1 Jodidio 2016.
  27. ↑ «Dama Zaha Hadid profile». Design Museum. Henta 22 December 2018. 
  28. ↑ «Architects: Biography Zaha Hadid». floornature.com. Henta 22 December 2018. 
  29. ↑ Nicolai Ourousoff, The New York Times, 5 July 2011. Retrieved 22 December 2018.
  30. ↑ Owen Hopkins (2016). Mavericks: Breaking the Mould of British Architecture. Royal Academy of Arts. s. 118. ISBN 9781910350393. 
  31. ↑ 31,0 31,1 Taschen 2016.
  32. ↑ 32,0 32,1 «Spittelau Viaducts Housing Project». Zaha Hadid Architects. Arkivert frå originalen 16. januar 2022. Henta 16. januar 2022. 
  33. ↑ Betsky, Aaron (1998). Zaha Hadid: The Complete Buildings and Projects (på engelsk). London: Thames & Hudson. 
  34. ↑ «Architecture of Nobel Prize standard». Wiener Tourismusverband/Vienna Tourist Board. Henta 16. januar 2022. 
  35. ↑ Trümpler, Stefan (1997). Brian Clarke – Linda McCartney: Collaborations. Romont: Musée Suisse du Vitrail. ISBN 3-7165-1086-6. 
  36. ↑ «Spittelau Viaducts Housing Project (with Zaha Hadid)». Brian Clarke. Arkivert frå originalen 26 October 2020. Henta 21 October 2020. 
  37. ↑ The Queen's Birthday Honours List 2012 Arkivert 2012-09-06 ved Wayback Machine. (PDF), Directgov, 16. juni 2012, s. 7.
  38. ↑ «No. 56595». The London Gazette (Supplement): 8. 15. juni 2002. 
  39. ↑ «No. 60173». The London Gazette (Supplement): 6. 16. juni 2012. 
  40. ↑ «Klar for 100 millioner passasjerer i året - slik blir verdens største flyplass». Dagbladet.no (på norsk). 6. juli 2017. Henta 7. juli 2017. 

Litteratur

endre
  • Jodidio, Philip (2013): Hadid: Complete Works 1979 - 2013, Taschen; Mul Upd edition
  • Binet, Helene; Muller, Lars et al. (2001): Architecture of Zaha Hadid in Photographs by Helene Binet, 1. utg. Lars Müller Publishers, ISBN 3-907078-12-8
  • El Croquis, Nummer 52, 73 og 103.

Bakgrunnsstoff

endre
  Commons har multimedium som gjeld: Zaha Hadid
Henta frå «https://nn.wikipedia.org/w/index.php?title=Zaha_Hadid&oldid=3561821»