Indisk historie
Indisk historie omfatter hovudsakleg den historiske utviklinga i den delen av Sør-Asia som i dag er India.
| Sørasiatisk historie
| |
|---|---|
| Steinalder | 70 000–3300 f.Kr. |
| • Mehrgarhkulturen | • 7000–3300 f.Kr. |
| Induskulturen | 3300–1700 f.Kr. |
| Sein harappakultur | 1700–1300 f.Kr. |
| Vedisk tid | 1500–500 f.Kr. |
| Jernalder | 1200–300 f.Kr. |
| • Mahadjanapada | • 700–300 f.Kr. |
| • Magadhariket | • 545–320 f.Kr. |
| • Mauryariket | • 321–184 f.Kr. |
| Mellomrika | 230 f.Kr.–1279 |
| • Satavahanariket | • 230 f.Kr.–199 e.Kr. |
| • Kusjanriket | • 60–240 |
| • Guptariket | •280–550 |
| • Palariket | • 750–1174 |
| • Tsjolariket | • 848–1070 |
| Muslimske rike | 1206–1596 |
| • Delhi-sultanatet | • 1206–1526 |
| • Dekkan-sultanat | • 1490–1596 |
| Hoysalariket | 1040–1346 |
| Kakatiyariket | 1083–1323 |
| Vidjayanagarariket | 1336–1565 |
| Marathariket | 1674–1818 |
| Mughalriket | 1526–1707 |
| Sikh-samveldet | 1716–1849 |
| Britisk India | 1858–1947 |
| Delinga | 1947 og vidare |
Steinalder
endrePanjab blei folkesett av tidlegmennesket Homo erectus under pleistocen, og laga steinverktøy av acheuléentypen. Dei første moderne menneska kom truleg til Sør-Asia for rundt 70 000 til 50 000 år sidan. Bhimbetkahòlene i sentrale Madhya Pradesh har vore busette sidan minst 9000-talet f.Kr., og inneheld hòlemåleri frå rundt 7000 f.Kr.
Sivilisasjonar
endreFrå rundt 2600-1900 f. Kr. utvikla indussivilisasjonen med landbruk, byar, handel og eit skriftsystem seg langs elvane Indus og Sarasvati. Denne kulturen blei avløyst av vedisk tid, då indoariske innvandrarar til Nord-India la grunnlaget for mykje av hinduismen. Det blei danna ei rekkje rike, som mahajanapadarika, ulike stader på subkontinentet. På 200-talet f.Kr. dekte Mauryariket store delar av Sør-Asia, med leiarar som Chandragupta Maurya og Asjoka den store. Asjoka var ein tidleg buddhist, og gjorde sitt til at buddhismen blei spreidd til store delar av Sør-Asia. Mauryadynastiet blei etterfølgd av fleire andre storrike, som Gupta, Chalukya, Chola, Pallava og Pandya. Fleire av rika skapte tilhøve for å utvikla kunst, kultur og vitskap på høgt nivå, og er rekna som gylne tidsaldrar i India.
Ytre påverknad
endreSørvestkysten av India hadde teke imot kristendommen frå 4/500-talet og islam på 600-talet, men muslimar nordfrå større omveltingar frå 700-talet. Delhisultanatet blei danna først på 1200-talet og Mogulriket, som dekte store delar av India, på 1500-talet. Dei fleste rika hadde muslimske herskarar, men ofte mange ikkje-muslimske innbyggjarar. Berre Vidjayanagara i sør og Radjputrika i nordvest var framleis hinduisk styrt.
Europearar byrja å etablera seg i India på 1600-talet for å driva handel, og koloniinteressar og ulike lokale rike kjempa med og mot kvarandre om større herredøme. Britane vann Bengal frå mogulane i 1757 og erobra Marathariket i 1818, og var ved midten av 1800-talet direkte eller indirekte herskarar over størsteparten av India, kjend som Britisk India. Det britiske austindiakompaniet styrte kolonien fram til opprøret i 1857, då den britiske krona tok over.
Sjølvstende
endrePå 1890-talet byrja ein kampanje for indisk sjølvstyre. Denne rørsla blei svært populær på 1920-talet under Mahatma Gandhi si leiing. Særmerket til Gandhi si lære var bruk av ikkje-valdelege måter for å stå imot den britiske regjeringa. I 1947 lykkast frigjeringskampen endeleg, og India blei sjølvstendig med sosialisme, demokrati og sekularisme som grunnprinsipp.
Sjølvstendet medførte delinga av Britisk India i India og Pakistan og utbreidd vald mellom ulike religiøse grupper. Gjennom si moderne historie har India opplevd fleire liknande opptøyar mellom religiøse, språklege og kastebaserte grupperingar. Landet såg også opprør frå naxalittar og separatistrørsler, og terrorisme frå ulike hald. Konfliktar over territorium førte til krigar mot Pakistan i 1947, 1965, 1971 og 1999 og mot Kina i 1962. Landet utvikla sitt eige atomvåpenprogram med ei undergrunnssprenging i 1974 og fire nye testar i 1998.
India har spelt ein viktig rolle i Organisasjonen av alliansefrie nasjonar. Økonomisk vekst og større deltaking i den globaliserte økonomien har auka India sin påverknad på det internasjonale samfunnet.
Bakgrunnsstoff
endre
Denne historieartikkelen som har med India å gjere, er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.