Moghusfela
«Moghusfela» er ein gangar som er del av ein slåttekrins spreidd over Telemark, Hordaland og Valdres. I Valdres heiter slåtten «Lea deg, gamle Ola», og i Telemark «Moghusen» eller «Moghusfela». Det finst stev knytt til båe desse namna, og det følgjer ei segn med slåtten.
Segna
endreSegna om Moghusfela er kjend frå øvre Telemark, og er skrive opp slik:
- Det var to karar, Olav og Tarjei, frå Moghus i Fyresdal. Og Olav han reiste til byen og sill handle burt ein del varur då, og so drakk han upp detta der, som han ha e tent, og so va han so hugsjuk og ille ved. So fortålde han det Gunnar Tveiten at han sat attmed eit skjol, og der sat han spikka og telgde på ein pinne, og denna pinnen blei aldeles sylende kvass. So tok han og køyrde pinnen i barkjen på seg og drap seg. Etterpå det so synte det seg at fela hans hekk på veggen og song eit stev, og ein høyrde klangjen i fela:
- «Huttimegtu», sa Moghus-fela;
- «Olav er dau, må Tarjei spila»;
- «Huttimegtu», sa Moghus-fela,
- «Olav er dau som på meg spila.»
(fortald av Eivind Groven).
Ein variant av stevet er kalla Bakkhus-fela, og er sunge på ein annan melodi.
Opphav
endreOpphavet til slåtten er uvisst, men det har vore ført prov for at kjerneområdet er Valdres, og at slåtten skal vera spreidd derfrå gjennom Knut Lurås, som var i lag med Jørn Hilme. Forma som er spela etter Håvard Gibøen kunne peike mot dette. Gibøen fekk mykje spel av Luråsen. Luråsen har og vore kjelde for Øystein Hovdestad og Leiv Sandsdalen.
Variantgruppa
endreI Hardingfeleverket har slåttegruppa nr 112/124, med i alt åtte nedskrivne variantar.
Nr 112:
- a: Lea deg, gamle Ola, etter Ola Okshovd, Øystre Slidre. Nedskrift Truls Ørpen 1936 (Ø 36). Okshovd hadde truleg slåtten etter Nils Beitohaugen, Øystre Slidre.
- b: Moghusen, etter Øystein Hovdestad, Vinje, og Tarjei Tvigyva, Lårdal. Nedskrift Eivind Groven 1919 (G 601).
- c: Sandsdalsgangar, etter Gunnleik Smedal, Flatdal, Seljord. Nedskrift Eivind Groven 1921 (G 562).
- d: Sandsdalsgangar, etter Torkjell Haugerud, Bø i Telemark. Nedskrift Eivind Groven 1955 etter opptak i NRK (G 1023). Slåttenamnet er knytt til spelemannen Leiv Sandsdalen frå Seljord.
- e:Guri-Lars-slåtten, etter Ola Mosafinn, Voss. Nedskrift Arne Bjørndal 1908 (B 107). Mosafinn hadde slåtten etter Lars Lofthus, Voss. Slåtten er og kalla Lisbet-slåtten. Guri-Lars var ein god lausdansar frå Voss.
- f: Halling, etter Annfinn Kvam, Vang i Valdres. Nedskrift Arne Bjørndal 1946 (B 920). Kvam hadde slåtten etter faren Johan Kvam, Vang i Valdres. Ola Grihamar spela inn slåtten for NRK i 1957. Slåtten er gamal i Vang, og er og kalla Kvamen, etter Anfin Olsson Kvame (1799-1886).
Nr 124:
- Lea deg, lea deg, gamle Ola, etter Torleiv Bolstad, Øystre Slidre. Nedskrift Eivind Groven 1964 (G 1520).
- Gangar etter Eivind Spellemann, etter Johannes Dale, Tinn. Nedskrift Sven Nyhus 1978. Nærskyldt forma som var nytta av Eivind Mo etter Eilev Smedal (Gibøforma). Eivind Spellemann var ein spelemann frå Numedal.