Jenta med garde

Jenta med garde er namnet på ein lausslått frå Valdres, del av ein større slåttekrins med utbreiing over mange dalføre. Difor er slåtten rekna til vandreslåttane. Slåtten er for det meste nytta til lausdans, men er og nytta som gangar, særskild i Numedal og Telemark. Det knyter seg ei rekkje stev til dei ulike formene av slåtten. Slåtten er ikkje registrert vestafjells, og difor er det rimeleg at kjerneområdet for slåtten er Buskerud. Slåtteformene har ulike namn, som Rikanguten, Spursmann, Suserua, Sullarguten eller Skripalåtten. Mange av steva og namna knyter dei ulike formene til gamle tradisjonar for frieri. I det førindustrielle bondesamfunnet var ei jente med gard (ei odelsjente), noko av det gjævaste ein kar kunne vinne.

Namnet jenta med garde skriv seg frå stevet:

Det var troll te snåle kar,

det var synd han har kje gard (Sullarguten).

Eller

Hei for flinke gut eg har.

Det var synd han har kje gard (Suserua).

Variantgruppa

Slåttekrinsen har variantnummer 105/128 i Hardingfeleverket.

• a: Rikanguten, etter Johan Kleven, Krødsherad [1]. Nedskrift Truls Ørpen 1917 (Ø 51). Kleven hadde slåtten etter faren Gamle-Kleven. Namnet er etter slåttestevet:

er du rikanguten, du?

har du knapp i vesten rau?

Har du fengje av gjenta jau?

Kanskje har du gard au?

• b: Suserua, etter Torgeir Grotbekk, Heddal [2]. Nedskrift Arne Bjørndal 1924 (B 780). Grotbekk hadde slåtten etter Johannes Kopperstugu, Heddal, som var av Sagafoss-ætta. Slåttenamnet skriv seg frå plassen Suserud under garden Høybø, ikkje langt frå Notodden.
• c: Hau te` flinke gut eg hev, etter Torkjell Haugerud, Bø i Telemark [3]. Nedskrift Arne Bjørndal 1911 (B 2385). Haugerud kan ha fått slåtten frå Wilhelm Sorteberg. Grunntaka minner mykje om Rikanguten.
• d: Sullarguten, etter Gunnleik Smedal, Flatdal, Seljord [4]. Nedskrift Eivind Groven 1921 (G 560). Til denne slåtten finst og stevet Spela gut du bippason, du bippason. Smedalskarane hadde fått slåtten av Svein Løndal. Kjetil Løndal kalla slåtten Ola, Guri, Hans og Turi. Svein Løndal hadde vore ein del i lag med felemakar og spelemann A. C. Kleven frå Krødsherad, og kan han fått slåtten frå han.

nr 128:

• 128 a: Spursmann, etter Hellik Juveli, Flesberg [5]. Nedskrift Sven Nyhus 1978 Ein spursmann er det same som ein belegut. Juveli hadde slåtten etter Anders Ødegard. Ødegard kan ha fått slåtten frå Gamle-Kleven og Tor Grimsgard.
• 128 b: Skripalåtten, etter Sevat Sataøen, Ål [6]. Nedskrift Sven Nyhus 1978 etter opptak. Sataøen fekk slåtten av Ola A. Strand frå Ål. Ordet Skriput er Hallingmål og er nytta om kranglevorne folk (jamfør Eglefisken). Slåtten er nytta til lausdans.
• 128c: Jenta med garde` etter Torleiv Bolstad, Øystre Slidre [7]. Nedskrift Sven Nyhus 1978. Bolstad hadde slåtten etter Ola Okshovd. Forma var nytta av Kvedargruppa Dvergmål som tone til Ivar Aasens dikt Oslo til Bergen (sunge av Øyonn Groven Myhren og Marit Mattisgard.