Livisk er eit austersjøfinsk språk som blir snakka i Latvia. Det er i slekt med finsk og estisk, men ikkje med latvisk, som er eit indoeuropeisk språk.

Livisk
līvõ kēļ
Klassifisering Uralsk
 Finsk-ugrisk
  Finske språk
Bruk
Tala i Latvia
Område Livland
Livisktalande i alt 150-1.500
Rangering Ikkje topp-100
Skriftsystem latinske bokstavar
Normert av ingen
Språkkodar
ISO 639-3 liv
Glottolog livv1244

Etter den andre verdskrigen var språket vorte mindre og mindre brukt. Austlivisk er no utdøydd. Den siste talaren i det tradisjonelle språkområdet som hadde livisk frå barnsbein av, Grizelda Kristiņa, døydde i 2013. Ethnologue rapporterer at 35 menneske snakkar språket, og berre ti av dei flytande,[1] men språket er i ein kraftig revitaliseringsprosess.

Historie endre

Det historiske området til språket er Livland-regionen i Latvia, som ligg på Kurzemehalvøya nord for Riga. Det vart halde i hevd i åtte landsbyar på vestkysten av halvøya. Etter den andre verdskrigen gjekk den tradisjonelle levemåten deira i oppløysing. Sovjetunionen la sterke restriksjonar på busetnaden i grenseområda, inkludert den latviske kyststripa. Mange livarar flytta til Riga, og dette hemma bruken av språket.

Første gongen livisk vart prenta og gjeve ut, var i 1863, då ein gav ut Matteusevangeliet på både den austre og vestre dialekten. Talet på trykksaker på livisk er berre eit par dusin. I tillegg til religiøs litteratur har ein laga kalendrar, diktsamlingar og lesebøker. Livli, eit månadstidsskrift, kom ut mellom 1931 og 1939.[2]

Den siste liviske morsmålstalaren i det tradisjonalle språkområdet døydde i 2013, men det finst likevel mange livisktalande personar. Dei har både høyrt liviskspråklege besteforeldre snakke det, og dei er del av ei revitaliseringsrørsle, som dei siste åra har styrkt seg. Eit døme på dette er t.d. diktsamlinga Trillium frå 2018, med dikt av Valt Ernštreit, Baiba Damberg og K̦empi Kārl.

Livisk vart tidlegare snakka i store delar av Latvia, det finst mange spor av det i det latviske språket og livisk kultur er ein del av den latviske identiteten.

Alfabet endre

Det liviske alfabetet:

Majusklar:

A Ā Ä Ǟ B D E Ē F G H I Ī J K L Ļ M N Ņ O Ō Ȯ Ȱ Õ Ȭ P R Ŗ S Š T Ţ U Ū V Z Ž

Minusklar:

a ā ä ǟ b d e ē f g h i ī j k l ļ m n ņ o ō ȯ ȱ õ ȭ p r ŗ s š t ţ u ū v z ž

Grammatikk endre

Livisk har 13 kasus, dei grammatiske nominativ, genitiv, partitiv og dativ, lokalkasusa illativ (inn i), inessiv (inni), elativ (ut av), allativ (bort til), adessiv (på, ved), ablativ (frå), og dei marginale kasusa translativ (over til) og abessiv (utan). Livisk har ikkje possessivsuffiks. Verba blir bøygde i 3 personar og 2 tal, og i 3 modi. Som i andre uralske språk er negasjonen eit verb, men livisk skil seg frå dei andre austersjøfinske språka med at det i visse tilfelle er person- og numeruskongruens både på negasjonsverbet og på hovudverbet, Livisk er også namngjete for eit fonetisk fenomen som minnar om det danske stød, jf. Wiik 1989.

Pronomen endre

Personlege pronomen endre
Eintal
1Sg mina 2Sg sina 3Sg tema
Nominativ minā / ma sinā / sa tämā / ta
Genitiv min sin täm
Dativ minnõn sinnõn tämmõn
Translativ-Komitativ minkõks sinkõks tämkõks
Partitiv mīnda sīnda tǟnda
Inessiv minsõ sinsõ tämsõ
Elativ minstõ sinstõ tämstõ
Illativ minnõ(z) sinnõ(z) tämmõ(z)
Fleirtal
1Pl meie 2Pl teie 3Pl nemad
Nominativ mēg tēg ne
Genitiv mäd täd nänt
Dativ mäddõn täddõn näntõn
Translativ-Komitativ mädkõks tädkõks näntkõks
Partitiv mēḑi tēḑi nēḑi
Inessiv mēši tēši nēši
Elativ mēšti tēšti nēšti
Illativ mēži tēži nēži
Demonstrative pronomen endre
Eintal see Fleirtal need
Nominativ se ne
Genitiv sīe nänt
Dativ sīen näntõn
Translativ-Komitativ sīekõks näntkõks
Partitiv siedā nēḑi
Inessiv sīesõ nēši
Elativ sīestõ nēšti
Illativ sīezõ nēži

Kjelder endre

Litteratur endre

  • Kettunen, Lauri: Untersuchung über die livische Sprache. Eesti Vabariigi Tartu Ülikooli Toimetused. Bd 8,3. Tartu 1925.
  • Kettunen, Lauri: Livisches Wörterbuch : mit grammatischer Einleitung. Helsinki: Suomalais-ugrilainen seura, 1938 (1999).
  • Laakso, Johanna: Rückläufiges Wörterbuch des Livischen, anhand des Livischen Wörterbuches von Lauri Kettunen. Lexica Societatis Fenno-Ugricae. Bd 5,2. Suomalais-ugrilainen seura, Helsinki 1988. ISBN 951-9403-20-5
  • Posti, Lauri: Grundzüge der livischen Lautgeschichte. Helsinki, 1942.
  • de Sivers, Fanny: Parlons live. Editions l’Harmattan, Paris 2001. ISBN 2-7475-1337-8
  • Sjögren, Johan Andreas: Livisches Wörterbuch. Livische Grammatik. Gesammelte Schriften Bd 2. Hrsg. v. F. J. Wiedemann. Imperatorskaja Akademija Nauk. Eggers, St. Petersburg 1861, 1868, Zentralantiquariat, Leipzig 1969 (Nachdr.).
  • Tveite, Tor: The case of the object in Livonian : a corpus based study. Helsinki: Helsingin yliopisto, Suomalais-ugrilainen laitos, 2004.
  • Wiik, Kalevi: Liivin katko. Turku: Turun yliopisto, 1989.

Bakgrunnsstoff endre

  Wikimedia Incubator - Wikipedialivisk