Stavkyrkjer i Noreg er gjenverande og rekonstruerte stavkyrkjer, det vil seia trekyrkjer konstruerte med berande stavar (stolpar). Sjølv om slike trekyrkjer var vanleg i Nord-Europa i tidleg mellomalder, vart det i Noreg reist hundrevis av stavkyrkjer etter at stein tok heilt over andre stader og ein stor del av desse kyrkjene overlevde fram mot moderne tid.[1] Dei norske stavkyrkjene er dei viktigaste spora etter denne tidlege kristne trearkitekturen.[2] Stavkyrkjene er dei viktigaste og mest særmerkte av historiske bygg i Noreg.[3] No vert stavkyrkjene rekna for å vere mellom dei viktigaste representantar for nordeuropeisk mellomalderarkitektur i tre, og er representert ved Urnes stavkyrkje på UNESCO si verdsarvliste.[4]
Johannes Flintoe (1828) Heddal stavkyrkje, eit av dei eldste bileta av stavkyrkje.
Lista inneheld 28 stavkyrkjer som har overlevd frå mellomalderen. I tillegg blir det vist til Fantoft stavkyrkje som er ein rekonstruksjon av den nedbrende kyrkja, som i sin tur var ein rekonstruksjon av ei riven kyrkje, Vang kyrkje som i dag står i Polen og to av dei kyrkjene som blei bygd på 1600-talet med inspirasjon frå stavkyrkjene, Fåvang og Vågå. I tillegg finst det fleire kopiar og miniatyrar som ikkje er tatt med i denne lista. Uvdal kyrkje frå 1893 er bygd i dragestil.
I mellomalderen var det truleg over 1000 stavkyrkjer i Noreg (somme meiner det kan ha vore så mange som opp mot 2000[5] kyrkjer), men dei fleste forsvann i perioden 1350–1650, truleg som følgje av endra behov etter Svartedauen og reformasjonen. Omkring 900 av Noregs 1200 kyrkjer i mellomalderen var med stavkonstruksjon, resten var i stein. Etter reformasjonen i 1536 vart det i lang tid ikkje oppført nye kyrkjer i Noreg, og då det igjen vart trong om nye eller større kyrkjebygg vart dei bygd i tømmer med lafteteknikk.[1] Dei fleste nye kyrkjene på 1600-1700-talet vart oppført på bygdene og mange gamle stavkyrkjer vart utvida til korsform. Til dømes vart Flesberg stavkyrkje utvida med tverrskip i tømmer i 1735. Til dømes vart stavkyrkjene på indre Sunnmøre i løpet av 1700-talet erstatta av tømmerkyrkjer: Norddal kyrkje, Sunnylven kyrkje, Stordal gamle kyrkje og Stranda kyrkje. I 1650 var det rundt 270 stavkyrkjer att, og i neste hundreårsperiode forsvann 136 av desse. På 1700-talet vart det reist omkring 300 kyrkjer i Noreg, dei fleste avløyste gamle stavkyrkjer som var for små eller falleferdige.[6] Kring 1800 stod det fortsatt 95 stavkyrkjer, men over 200 var tidlegare stavkyrkjer kjent med namn eller i skriftlege kjelder (i følgje Lorentz Dietrichson). Frå 1850 til 1885 fall 32 stavkyrkjer, men sidan den gong har berre Fantoft stavkyrkje gått tapt.[1] I dag er det berre bevart 28 stavkyrkjer i Noreg.[7]
Dei eksisterande stavkyrkjene er konsentrert om dei øvre dalstroka på Austlandet (Gudbrandsdalen, Numedal, Hallingdal, Valdres og Telemark) og dei indre fjordstroka på Vestlandet. Unnatak er særleg dei to stavkyrkjene som er flytta til Bergen og Oslo, og Grip stavkyrkje som ligg på ei fråflytta øy i havet.[8] Eit kart over dei 322 stavkyrkjene som var kjent viser at det fantest stavkyrkjer mest i dei tynnast folkesette områda, medan det er mest steinkyrkjer i byane, på flatbygdene (Austlandet og Trøndelag), langs kysten og i dei største kyrkjesokna i fjordane på Vestlandet. Det var mest stavkyrkjer i fjelldalane og skogsbygdene, og i fiskevær på øyane og mindre fjordarmar. Der soknekyrkja var i stein, kunne annekset vere stavkyrkje.[1] Til dømes i Aurland er Vangen kyrkje i stein, dedan det er stavkyrkje i Undredal og det var truleg stavkyrkje i Flåm. Tilsvarande i Luster der Dale kyrkje er i stein, medan det var stavkyrkjer på Fortun (flytta til Fantoft) og på Nes.
I tillegg kjem Gol nye stavkyrkje (oppført 1994), ein kopi av Gol stavkyrkje på Gol. På Savjord i Beiarn (Nordland) står også ein mindre kopi av Gol stavkyrkje (oppført frå 2005).
.JPG)
