For periferien med same namn, sjå periferien Peloponnes.

Peloponnes (gresk Πελοπόννησος, Pelopónnisos) er ei stor halvøy sør i Hellas og ein av dei tradisjonelle regionane i landet. Halvøya dannar delen av det greske fastlandet sør for Korintbukta og er i dag delt mellom periferiane Peloponnes og Vest-Hellas.

Peloponnes
halvøy
Land  Hellas
Kart
Peloponnes
37°20′59″N 22°21′08″E / 37.349722222222°N 22.352222222222°E / 37.349722222222; 22.352222222222
Hellas og Peloponnes
Hellas og Peloponnes
Hellas og Peloponnes
Wikimedia Commons: Peloponnese

Geografi

endre

Peloponnes dekkjer eit areal på 21 549 km² og utgjer den sørlege delen av det greske fastlandet. Teknisk sett er Peloponnes ei øy sidan Korintkanalen sidan 1893 har skild halvøya frå resten av fastlandet. Ho er forbunde til fastlandet to stader, ved Korinteidet og via Río-Andírio-brua (som stod ferdig i 2004).

Halvøya er fjellkledd i indre områda og har ein taggete kyst. Taýjetos er det høgaste punktet. På Peloponnes finn ein vidare fire halvøyar som peiker sørover, Messinía, Mánihalvøya, Kapp Maléa og Argolída lengst nordaust.

To øygrupper ligg utanfor kysten av Peloponnes: Dei saroniske øyane i aust og Dei joniske øyane i vest. Øya Kýthira, sør for Peloponnes, vert rekna som ein del av Dei joniske øyane.

Historie

endre
 
Kart over Peloponnes i antikken.

Halvøya har vore busett sidan førhistorisk tid. Det moderne namnet kjem frå gresk mytologi, særleg frå segna om helten Pelops, som skal ha erobra heile området. Namnet Peloponnesos tyder «Øya til Pelops». I mellomalderen vart halvøya kalla Morea. Dette kjem visstnok av at krossfararar fann ho tett planta med morbærtre (gresk: moreai) som den blømande silkeindustrien nytta seg av.

Den første sivilisasjonen på det greske fastlandet, den mykenske siviliasjonen, dominerte Peloponnes i bronsealderen frå skansen ved Mykene nordaust på halvøya. I antikken var Peloponnes i sentrum for dei antikke grekarane og inneheldt nokre av dei mektigaste bystatane og var åstad for nokre av dei blodigaste slaga. Av bystatar fann ein Sparta (i dag Spárti), Korint, Árgos og Megalopolis (i dag Megalópoli), og var heimstad for Det peloponnesiske forbundet. Halvøya var involvert i persarkrigane og var åstad for peloponnesarkrigen i 431-404 fvt. Ho vart ein del av Den romerske republikken i 146 fvt. og vart provinsen kalla Achaea.

Peloponnes vart så ein del av Austromarriket (men delar av ho kom under slavisk styre mellom 618 og 805) fram til Det fjerde krosstoget i 1204 då venetianarane og frankarane tok over. Frankarane grunnlag Fyrstedømet Achaea på den nordlege halvdelen i 1205, medan venetianarane okkuiperte fleire hamner på kysten som Monemvasiá, Pýlos og Koróni, som dei heldt fram til 1400-talet. Austromarane fekk kontroll igjen over dei søraustlege delane av halvøya rundt festningsverka ved Mystrás nær Spárti. Frå her oppstod den greske Despotatet Morea frå midten av 1200-talet til midten av 1400-talet]då osmanarane erobra halvøya mellom 1458 og 1460. Venetianarane okkuperte halvøya mellom 1685 og 1718 etter at dei sigra i den moreanske krigen (1684-1699), men tyrkarane fekk igjen kontroll i 1715. Gjennom 1700-talet stod osmanarane sterkt på halvøya og og berre opprørara på Mánihalvøya, den sørlegaste delen av Peloponnes, og bandane til kleftarane gjorde sporadisk forsøk på opprør. Russarane framkalla Orlovopprøret i 1770 som midlertid truga det osmanske styret, men det vart raskt og brutalt slått ned på.

Peloponnesarane spelte ei viktig rolle i den greske sjølvstendekrigen. Krigen byrja faktisk på Peloponnes då opprørarar tok kontroll over Kalamáta 23. mars 1821. Det avgjerande slaget ved Navarino vart utkjempa utanfor Pýlos på vestkysten Peloponnes og byen Návplio på austkysten vart sete for det første sjølvstendige, greske parlamentet.

På 1800- og 1900-talet vart regionen ei relativ fattig bakevje og ein stor del av folkesetnaden emigrerte til større byar i Hellas, særleg til Aten, og andre land som USA og Australia. Ho vart hardt råka av den andre verdskrigen og den påfølgjande greske borgarkrigen og nokre av dei verste tilfella av hjarteløyse i Hellas fann stad her. Levestandarden har sidan den gong auka kraftig, særleg etter at landet vart medlem av EU i 1981. Landsbygda på Peloponnes er kjend for å vere den mest tradisjonelle og konservative regionen i Hellas og ein stad der partiet Ny Demokrati på høgresida står sterkt. Dei større urbane områda, som Kalamáta og særleg Pátra er bastionar for sentrum og venstresida representert ved PASOK.

Brannane i 2007

endre
 
Skogbrannane i 2007 sett frå rommet

Seint i august 2007 vart store delar av Peloponnes råka av skogbrannar, som førte til øydeleggingar i tallause landsbyar, skogar og meir enn 60 dødsfall. Innverknaden av brannane på miljøet og økonomien i regionen er enno ikkje kjend. Det ein derimot veit så langt er at desse brannane er dei største skogbrannane i europeisk historie og den største miljøkatastrofen i Hellas nokon gong.

Periferiane og periferieiningane

endre

Periferiane i Peloponnes og periferieiningane deira er:

Periferi Hovudstad Areal Folketal 2021[1]
Vest-Hellas
Del av Vest-Hellas består av:
5 899 km² 455 875
1 Periferieininga Akhaía Pátra 3 271 km² 305 979
2 Periferieininga Ilía Pýrgos 2 618 km² 149 896
Peloponnes
består av:
Trípoli 15 490 km² 539 535
3 Periferieininga Arkadía Trípoli 4 419 km² 77 592
4 Periferieininga Lakonía Spárti 3 636 km² 84 337
5 Periferieininga Messinía Kalamáta 2 991 km² 146 080
6 Periferieininga Argolída Návplio 2 154 km² 93 216
7 Periferieininga Korinthía Korint 2 290 km² 138 310
Attikí
Del av Attikí består av:
241 km² 6 020
8 Kommunen Trizinía-Méthana i Periferieininga Øyane 241 km² 6 020
Totalt Peloponnes 21 630 km² 1 001 430
Dei største byane på Peloponnes (2021) er:[1]
1. Pátra 169 886
2. Kalamáta 57 706
3. Korint 30 616
4. Trípoli 30 383
5. Pýrgos 25 151
6. Árgos 21 467
7. Éjo 19 857
8. Amaliáda 16 841
9. Spárti 16 782
10. Návplio 14 532

Arkeologiske stader

endre

Det er mange viktige arkeologiske stader på Peloponnes frå bronsealderen til mellomalderen.

Kjelder

endre

Bakgrunnsstoff

endre
  Commons har multimedium som gjeld: Peloponnes

37°21′N 22°21′E / 37.350°N 22.350°E / 37.350; 22.350

Tradisjonelle regionar i Hellas
Thráki • Makedonía • Ípiros • Thessalía • Sentral-Hellas • Attikí • Peloponnes • Dei egeiske øyane • Dei joniske øyane • Kreta