Capella
Capella er den mest lyssterke stjerna i stjernebiletet Kusken, den sjette lysaste på nattehimmelen og den tredje lysaste på den nordlege himmelhalvkula, etter Arcturus og Vega. Namnet kjem frå diminutivet frå det latinske capra «geit», derfor «den vesle geita». Capella har Bayer-nemninga Alfa Aurigae (ofte forkorta til α Aurigae, α Aur eller Alfa Aur). Sjølv om ser ut som ei enkel stjerne for det nakne auga, er ho i røynda eit stjernesystem med fire stjerner som to par dobbeltstjerner. Det første paret består av to lyse, store kjempestjerner klasse G, begge med ein radius som er kring 10 gonger sola sin og to og ein halv gongar solmassen. Dei går i tett bane kring kvarandre og har fått namna Capella Aa og Capella Ab. Desse to stjernene har brend opp hydrogenet i kjernen og vorte kjempestjerner, men det er uklårt kva stadium på stjerneutviklinga dei er. Det andre paret ligg kring 10 000 AU frå det første, og består av to lyssvake, små og relativt kjølige raude dvergar. Dei har namna Capella H og Capella L. Stjernene som heiter Capella C til G og I til K er stjerner som ikkje er knytt til dei nemnde Capella-stjernene, men ligg i det same synsfeltet. Capella-systemet er relativt nær jorda, omkring 42,8 lysår unna.
 Capella er den mest lyssterke stjerna i Kusken. | ||
| Observasjonsdata Epoke J2000.0 Ekvinoks J2000.0 (ICRS) | ||
| Rektascensjon | 05h 16m 41.3591s[1][2] | |
| Deklinasjon | +45° 59′ 52.768″[1][2] | |
| Karakteristikk | ||
| Spektralklasse | K0III[3] | G1III[3] |
| U-B fargeindeks | +0.44[4] | |
| B-V fargeindeks | +0.80[4] | |
| V-R fargeindeks | −0.3[1] | |
| R-I fargeindeks | +0.44[4] | |
| Variabelklasse | RS CVn[1] | |
| Astrometri | ||
| Eigarørsle: | ||
| RA (μα cos δ) | 75.52[1][2] mas/år | |
| Dek. (μδ) | −427.11[1][2] mas/år | |
| Parallakse (π) | 76.20 ± 0.46[5] mas | |
| Avstand | 42,8 ± 0,3 ly (13,12 ± 0,08 pc) | |
| Absolutt storleik (MV) | 0.35[6] | 0.20[6] |
| −0.48[6] | ||
| Detaljar | ||
| Masse | 2.69 ± 0.06[7] M☉ | 2.56 ± 0.04[7] M☉ |
| Radius | 12.2 ± 0.2[7] R☉ | 9.2 ± 0.4[7] R☉ |
| Luminositet (bolometrisk) | 78.5 ± 1.2[7] L☉ | 77.6 ± 2.6[7] L☉ |
| Metallisitet | 40% Sun[8] | |
| Rotation | 106 ± 3 d [9] | |
| Alder | 5.4-5.9 × 108 [10] years | |
| Bane[7] | ||
| Eksentrisitet (e) | 0.0000 ± 0.0002 | |
| Inklinasjon (i) | 137.18 ± 0.05° | |
| Periastron epoke (T) | 2447528.45 ± 0.02 JD | |
| Databasereferansar | ||
| SIMBAD | data | |
| data | data | |
| Andre namn | ||
Synlegheit
endreCapella verkar å ha ein rik gulkvit farge. Ho er den mest lyssterke stjerna i stjernebiletet Kusken og den fjerde mest lyssterke stjerna som er mogeleg å sjå med det nakne auga frå breiddegrad 40° N.[13] Capella var den mest lyssterke stjerna på nattehimmelen frå 210 000 år sidan til 160 000 år sidan, med ein storleiksklasse på −1,8. Med −1,1 var Aldebaran den mest lyssterke før den tid, og denne og Capella låg kvar nær kvarandre og fungerte som polarstjerner på den nordlege halvkula på den tida.[14]
I verket til Bayer frå 1603, Uranometria, er Capella ryggen på Kusken.[15] Ho ligg nokre få grader nordaust frå trekanten av stjerner som vert kalla «Barna» (Epsilon, Zeta og Eta Aurigae).[16][17] Capella ligg nærmare den nordlege himmelpolen enn nokon andre stjerner av 1. storleiksklasse.[18][19] På grunn av den nordlege plasseringa er ho ikkje mogeleg å sjå sør for 44 °S. Dette omfattar det sørlege New Zealand, Argentina og Chile, i tillegg til Falklandsøyane. Nord for 44 ºN er ho alltid synleg på nattehimmelen. Capella og Vega er nesten på motesette sider av polen, omtrent same avstnad, slik at ei tenkt linje mellom dei to passerer gjennom Polaris.[20]
Kjelder
endre- Denne artikkelen bygger på «Capella» frå Wikipedia på engelsk, den 23. august 2015.
- Wikipedia på engelsk oppgav desse kjeldene:
- Moore, Patrick; Tirion, Wil (1997). Cambridge Guide to Stars and Planets (2nd utg.). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-58582-8.
- Ridpath, Ian; Tirion, Wil (2001). Stars and Planets Guide. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-08913-3.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 NAME CAPELLA – Variable of RS CVn type, database entry, SIMBAD. Accessed on line desember 23, 2008.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Astrometric data, mirrored by SIMBAD from the Hipparcos catalogue, pertains to the center of mass of the Capella Aa/Ab binary system. See Volume 1, The Hipparcos and Tycho Catalogues, European Space Agency, 1997, §2.3.4, and the entry in the Hipparcos-katalogen (CDS ID I/239.)
- ↑ 3,0 3,1 Bibcode: 1990A&A...230..389S}}}
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 HR 1708, database entry, The Bright Star Catalogue, 5th Revised Ed. (Preliminary Version), D. Hoffleit and W. H. Warren, Jr., CDS ID V/50. Accessed on line desember 23, 2008.
- ↑ van Leeuwen, F. (November 2007). «Validation of the new Hipparcos reduction». Astronomy and Astrophysics 474 (2): 653–64. Bibcode:2007A&A...474..653V. arXiv:0708.1752. doi:10.1051/0004-6361:20078357.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Frå tilsynelatande storleiksklasse og parallakse.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 Very high precision orbit of Capella by long baseline interferometri, C. A. Hummel et al., The Astronomical Journal 107, #5 (May 1994), s. 1859–1867, doi:10.1086/116995, Bibcode: 1994AJ....107.1859H}}}. See §1 for spektralklasses, Table 1 for orbit, Table 5 for stellar parameters, and §6.3 for the age of the system.
- ↑ From Z=0.02 for sola and Hummel et al. 1994, §6.3, which gives Z=0.008 for Capella.
- ↑ On the rotation period of Capella, K. G. Strassmeier et al., Astronomische Nachrichten 322, #2 (March 2001), s. 115–124, doi:10.1002/1521-3994(200106)322:2, Bibcode: 2001AN....322..115S}}}.
- ↑ Torres, Guillermo; Claret, Antonio; Young, Patrick A. (2009). «Binary Orbit, Physical Properties, and Evolutionary State of Capella (α Aurigae).». The Astrophysical Journal 700 (2): 1349–81. Bibcode:2009ApJ...700.1349T. arXiv:0906.0977. doi:10.1088/0004-637X/700/2/1349.
- ↑ Sirius Matters, Noah Brosch, Springer: 2008, ISBN 1-4020-8318-1, s. 46.
- ↑ Entry 05167+4600, The Washington Double Star Catalog, United States Naval Observatory. Accessed on line December 24, 2008.
- ↑ Schaaf 2008, s. 146.
- ↑ Schaaf 2008, s. 155.
- ↑ Wagman, Morton (2003). Lost Stars: Lost, Missing and Troublesome Stars from the Catalogues of Johannes Bayer, Nicholas Louis de Lacaille, John Flamsteed, and Sundry Others. Blacksburg, Virginia: The McDonald & Woodward Publishing Company. s. 503. ISBN 978-0-939923-78-6.
- ↑ Kaler, James (Jim) (13 December 1998). «Capella». Stars. Henta 23 February 2015.
- ↑ Schaaf 2008, s. 151.
- ↑ Burnham 1978, s. 261.
- ↑ Polaris er berre andre storleiksklasse.
- ↑ Arnold, H.P. (1999). The Photographic Atlas of the Stars. Bristol, UK: IOP Publishing Ltd. s. 68. ISBN 0750306548.
Opprydding: Denne artikkelen kan ha godt av ei opprydding. Sjå korleis du redigerer ei side og stilmanualen for hjelp. |
Bakgrunnsstoff
endre- HR 1708 i Bright Star-katalogen.
- GJ 194 i Preliminary Version of the Third Catalogue of Nearby Stars, W. Gliese og H. Jahreiss, 1991, CDS ID V/70A.
- Bilete av det lyssterke paret frå 13 September 1995[daud lenkje] and 28 September 1995[daud lenkje] (dei svake kulene er berre støy)
