Grunnstoffet titan

22 Scandium ← Titan → Vanadium ↑ Ti ↓ Zr Heile tabellen
Generelle eigenskapar
Namn, kjemisk symbol, atomnummer	Titan, Ti, 22
Kjemisk serie	Transisjonsmetall
Gruppe, periode, blokk	4, 4, d
Tettleik, hardleik	4507 kg/m3, 6 (ikkje SI)
Utsjånad	Sølvkvitt
Atomeigenskapar
Atommasse	47,87 u (ikkje SI)
Atomradius (berekna)	140 (176) pm
Kovalent radius	136 pm
Ioneradius	68 pm (ladning: +4)
van der Waals radius	(?) pm
Elektronkonfigurasjon	[Ar]$3d^{2}4s^{2}$
Elektron per energinivå	2, 8, 10, 2
Oksidasjonstrinn (oksid)	+3, +4 (Amfotært)
Krystallstruktur	Heksagonal
Fysiske eigenskapar
Tilstandsform	Fast stoff
Smeltepunkt	1935 K (1662°C)
Kokepunkt	3560 K (3287°C)
Molart volum	10,64 cm3/mol
Fordampingsvarme	425,2 kJ/mol
Smeltevarme	16,11 kJ/mol
Damptrykk	0,49 Pa ved 1933 K
Ljodfart	4140 m/s ved 293,15 K
Diverse eigenskapar
Elektronegativitet	1,54 (Paulings skala)
Spesifikk varmekapasitet	523 J/(kg·K)
Elektrisk konduktivitet	2,34 MS/m
Termisk konduktivitet	21,9 W/(m·K)
Ioniseringspotensial	658,8 kJ/mol
Mest stabile isotopar
Iso- top Naturleg førekomst Halverings- tid (ikkje SI) NM NE MeV (ikkje SI) NP 44Ti (kunstig) 63 år ε 0,268 44Sc 46Ti 8,0% (stabil) 47Ti 7,3% (stabil) 48Ti 73,8% (stabil) 49Ti 5,5% (stabil) 50Ti 5,4% (stabil)
SI-einingar og STP er brukt unntatt der det er avmerkt

Sjå òg: Titan (fleirtydingsside)

Titan er eit metallisk grunnstoff med kjemisk symbol Ti og atomnummer 22. Det er eit transisjonsmetall og er plassert i gruppe 4 i periodesystemet. Stoffet vart oppdaga av ulike forskarar på 1790-talet. Namnet kjem frå titanane, som var ei gudeslekt av himmelens og jordas born i gresk mytologi, og jordas første søner i romersk mytologi.

Bruk av titan

Klokke med titanbelegg

Titan har høg styrke i forhold til vekta, og blir brukt åleine eller i legeringar som materiale til romrakettar, jetfly, ubåtar, verktøy samt tennis- og squash-racketar. Vanlege titanlegeringar inneheld jern og aluminium. Det kjemiske stoffet titandioksid har ein stabil, kvit farge og er mykje brukt i måling.

Historie

Titan vart oppdaga i england av William Gregor i 1791. Han oppdaga grunnstoffet i mineralet ilmenitt. Omtrent samstundes laga Franz Joeseph Muller ein liknande substans utan at han greidde å identifisera stoffet. Fleire år seinare vart grunnstoffet igjen oppdaga uavhengig av dette. Denne gong av Martin Heinrich Klaproth som gav det namnet titan.

Reint metall har vore vanskeleg å utvinna, og vart først danna i 1910. Først i 1946 vart det brukt utanfor laboratorium, etter at William Justin Kroll viste at kommersiell produksjon kan skje ved reduksjon av titantetraklorid med magnesium etter Krollprosessen.

Førekomst og produksjon

Titan førekjem blant anna i mineralet ilmenitt, som er råstoff for titanproduksjon i Noreg. Dei viktigaste norske titanprodusentane er Titania A/S, Tinfos, og Kronos Titan A/S.

Kjemi

Titan har vanlegvis oksidasjonstal 4 i sambindingar, men kan òg ha oksidasjonstal 3.

Titanmetall er dekt av eit oksidlag som vernar det. Metallet kan brenna i luft. Da vert titandioksid og titannitrid danna.

Ti + O₂ → TiO₂ 2Ti + N₂ → TiN

Titan reagerer vanlegvis ikkje med basar.

Sjå også

• Periodesystemet
• Grunnstoffliste
• Isotoptabell

Bakgrunnsstoff

• WebElements.com - titan
  Denne kjemiartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.