Gull

Platina ← Gull → Kvikksølv
	;
Basisdata
Namn	gull
Symbol	Au
Atomnummer	79
Utsjånad	Gult
Plass i periodesystemet
Gruppe	11
Periode	6
Blokk	d
Kjemisk serie	Transisjonsmetall
Atomeigenskapar
Atomvekt	196,9665 u
Kalkulert atomradius	179 () pm
Elektronkonfigurasjon	[Xe]4f145d106s1
Krystallstruktur	Kubisk flatesentrert
Fysiske eigenskapar
Stofftilstand	Fast stoff
Smeltepunkt	1064.18 °C, 1337.33 K
Kokepunkt	2856 °C, 3129 K
Fordampningsvarme	324,43 kJ/mol
Smeltevarme	12,36 kJ/mol
Elektronegativitet; etter Pauling-skalaen	2,54
Termisk konduktivitet	317 W/(m·K)

Gull er eit grunnstoff med atomnummer 79 og kjemisk symbol Au. Det er eit transisjonsmetall og ligg i d-blokka i det periodiske systemet. Saman med kopar og sølv høyrer det til gruppe 11.

Særskilde kjenneteikn

Til skilnad frå dei fleste andre metalla er det gult av farge.

Bruk

Reint gull er mjukt, så legeringar vert brukte til smykke og anna.

Gull har lenge vore brukt som eit dyrebart metall med sikker verdi, og ein har basert fleire valutaer på gullstandarden.

I samfunn vert det gjerne rekna som det edlaste metallet, og har gjeve namnet til ein symbolsk gullalder som er den beste tida i ein viss kultur. Ein gullmedalje vert ofte gjeve som ei høg utmerking, som førsteprisen i idrettstevlingar.

Gull er godkjend som fargetilsetjing i mat og har E-nummer 175.

Historie

Gull er mellom dei metalla som har vore kjend lengst.

Førekomst

I naturen finst gull stort sett i gedigen form, ofte i legering med sølv. Ein finn òg gull til ein viss grad i gullmineral, hovudsakleg telluridar som calaveritt.

Sjøvatn inneheld kring 10 mikrogram gull per tonn (10 ppb). Gull utgjer i gjennomsnitt 0,004 ppm (eller g/tonn) av jordskorpa, og er såleis eit særs sjeldan grunnstoff. Når konsentrasjonane vert over 1-2 g/tonn vert dei rekna som økonomisk interessante.

Førekomst i Noreg

Dei viktigaste førekomstar i Noreg er i kvartsgangar ved Eidsvoll, Bømlo, Svartdal i Telemark og Tosenfjorden i Bindal. Det er truleg ikkje vunne ut meir enn 500 kg gull frå slike kvartsgangar.

Det har vore drive gullvasking i liten målestokk i Tana-, Alta- og Reisavassdraga har det vore drive gullvasking i liten målestokk. Den totale produksjonen har her neppe vore over 100 kg.

I eldre tider vart det utvunne noko gull av såkalla gyldisk sølv i Kongsberg. Den første sendinga gjekk frå Kongsberg til København i 1644 og vart der nytta til preging av såkalla brilledukatar.

Ein har vunne ut nokre få kilo gull i året ved raffinering av kismalmar. Ved Bidjovagge gruve vart det frå starten i 1985 til gruva vart lagt ned i 1991 utvunne kring 6,2 tonn gull frå ein malm som i gjennomsnitt inneheldt 11,5 kg kobbar og 3,5 g gull per tonn.

Sjå òg

Kjelder

Raade, Gunnar. (2012, 24. februar). Gull: førekomst. I Store norske leksikon. Henta 14. februar 2014 frå http://snl.no/gull%2Fførekomst.

Bakgrunnsstoff

Gull, frå Sæbø skule Arkivert 2004-09-08 ved Wayback Machine.
Webelements - gull

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Gull